شمار اندک رایزنان فعال

حمید صافدل مشاور تجارت خارجی وزیر صنعت، معدن و تجارت برخلاف برخی انتقادهایی که به عملکرد رایزنان بازرگانی جهت بهبود وضعیت تجارت خارجی ایران می‌شود، باید گفت عملکرد سازمان توسعه تجارت حاکی از آن است که در بسیاری از کشورهایی که حجم روابط سیاسی خوبی با آنها داشته‌ایم و رایزن بازرگانی نیز در آن کشورها حضور داشته، روابط بین‌المللی خوبی هم ایجاد شده است. به نظر من عملکرد رایزنان بازرگانی ما در کشورهایی مانند ترکیه، عراق، ونزوئلا، روسیه، بلاروس، افغانستان، پاکستان و امارات متحده عربی خوب بوده و رایزن‌ها هم موفق شده‌اند تا در افزایش حجم تجارت ایران با این کشورها نقش خوبی داشته باشند. بر این اساس، رایزن‌های ما موظفند اطلاعات حوزه ماموریت‌شان را به خوبی به کشورشان منتقل کنند و تقاضای کشور مورد ماموریت‌شان را بررسی کرده و به ما اطلاع دهند؛ همچنین برای معرفی کالاهای ایرانی هم تلاش کنند، اما مشکلی که وجود دارد این است که به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای در سال‌های گذشته ما مجبور شدیم رایزنان بازرگانی را کاهش دهیم که حالا با نظر وزیر صنعت، معدن و تجارت دستور افزایش رایزنان بازرگانی صادر شده و به زودی امکان اعزام دوباره رایزن‌های بازرگانی برای سازمان توسعه تجارت فراهم می‌شود.

در حال حاضر ۱۲ یا ۱۳ رایزن‌ بازرگانی فعال ایرانی در محل ماموریت‌شان حضور دارند، اما بر اساس ساختار سازمان توسعه تجارت، ۳۰ رایزن هم می‌تواند در کشورهای دیگر حضور داشته باشد و حتی دیدگاه وزیر صنعت، معدن و تجارت هم این است که تعداد رایزن‌های تجاری ایران از ۳۰ نفر هم فراتر رود و زمینه برای فعالیت آنها فراهم شود، البته این نکته را هم اضافه کنم که از سوی سازمان توسعه تجارت، هر رایزن برای یک کشور اعزام می‌شود و در صورتی که حجم تجارت ما با کشور مورد نظر قابل توجه باشد، از کارکنان بومی آن کشور دستیار برایش انتخاب می‌شود.

شاید جالب باشد بدانید در برخی کشورها که در این مورد موفق عمل کرده‌ایم، تعداد کارکنان سازمان توسعه تجارت در آنها بیش از داخل کشور است. ما اگر بخواهیم سازمان توسعه تجارت به ماموریت‌هایش به درستی عمل کند، باید تعداد رایزن‌های بازرگانی را افزایش دهیم.

اما کاهش تعداد رایزنان به دو دلیل اتفاق افتاده است: اولین دلیل ناشی از طول زمانی است که انتخاب رایزن دارد. سیستم بوروکراسی سخت و پیچیده‌ای که علاوه بر مراحل حرفه‌ای، زبان تخصصی، آموزش‌های تخصصی و صلاحیت‌های عمومی مورد نظر است، کار را به شدت دشوار می‌کند؛ به طوری‌که از زمانی که یک فرد کاندید رایزنی بازرگانی می‌شود تا زمانی که اعزام شود، حدود ۵/۲ سال طول می‌کشد. این در حالی است که گاهی صلاحیت فرد موردنظر در این پروسه تایید شده، اما به دلیل طولانی بودن این فرآیند، فرد مورد نظر کاندید سمت و پست دیگری می‌شود و به این ترتیب فردی که همه مراحل را پشت سر گذاشته و آموزش دیده، از دست می‌رود.

دومین دلیل هم مربوط به محدودیت بودجه‌ای است؛ به همین دلیل امیدواریم از حالا به بعد متناسب با تعداد رایزن‌ها هم بودجه سازمان توسعه تجارت افزایش یابد و هم نرخ پایه دلار به درستی در نظر گرفته شود.

درباره دلایل طولانی بودن روند انتخاب رایزنان بازرگانی هم باید گفت همه دستگاه‌هایی که در انتخاب رایزن نقش دارند باید به آن توجه کنند. به نظر من باید همه دستگاه‌های ذیربط در یک حوزه متمرکز باشند و از طرفی در زمان بیشتر دقت کنند؛ چون تجارت موضوع فرصت‌ها و تهدیدها است. رایزن بازرگانی باید خیلی سریع در محل خدمتش حضور یابد و کالاها را به بازار یا بازار را به سمت کالاهای ایرانی هدایت کند. گاهی در یک کشوری فرصتی ایجاد می‌شود که تا رایزن ما بخواهد با این زمان‌بندی مستقر شود، نه تنها فرصت از دست رفته، بلکه به تهدید هم تبدیل شده است. به نظر من در بهترین حالت، باید ۳ تا ۶ ماه برای انتخاب رایزن زمان صرف شود. برای انتخاب این افراد روند مشخصی هم وجود دارد که بر این اساس، در مرحله اول افراد با مراجعه به سایت سازمان توسعه تجارت، فرم داوطلبی را پر کرده و رزومه خودشان را ارسال می‌کنند. در کمیته‌ای که نمایندگان وزارت امور خارجه و اتاق بازرگانی و سازمان توسعه تجارت حضور دارند، موارد بررسی می‌شوند و با طی مراحل بیشتری امتحان تخصصی حرفه‌ای و امتحان زبان حرفه‌ای در سه مرحله از آنها گرفته می‌شود. امتحان زبان تخصصی بسیار سختگیرانه برگزار می‌شود و اولویت با این است که یکی از زبان‌های بین‌المللی رایج در دنیا و ترجیحا به زبان محل ماموریت‌شان به خوبی مسلط باشند. پس از آن هم باید با هماهنگی وزارت امور خارجه حکم اعزام ۳ ساله آنها صادر شود و برای تایید به معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری ارسال شود.

البته به این نکته هم باید اشاره کرد که نقش رایزنان بازرگانی برای بهبود روابط تجاری با کشورهای مختلف متفاوت بوده است؛ اما می‌توانم بگویم رایزن‌های تجاری حداقل ۵ درصد در بهبود تجارت ایران با کشور محل خدمت‌شان نقش موثر داشتند و در بیشترین موارد هم بین ۱۵ تا ۲۰ درصد به افزایش تجارت کمک کرده‌اند. به عنوان مثال در کشوری مانند ونزوئلا که در یک دهه گذشته روابط سیاسی خوبی با آنها داشته‌ایم، رایزن‌ها در تسهیل تجارت و افزایش طرح‌های توسعه‌ای خیلی خوب عمل کرده‌اند. در بلاروس که ۳۰ پروژه مهم عمرانی در آنجا اجرا کرده‌ایم، همین‌طور بوده و در کشورهای همسایه همچون عراق، پاکستان، افغانستان و ترکیه نیز نقش آنها چشمگیر بوده است، اما در برخی کشورهای دوردست مانند کشورهای اروپایی نقش آنها در بهبود توسعه تجارت کمتر بوده و همین مساله موجب شده تا رفته‌رفته دفاتر رایزنی را در حوزه اروپا تعطیل کنیم و سمت و سوی ایران بیشتر به سمت کشورهای شرق رفته و به همین نسبت تعداد رایزن‌ها در این منطقه نیز افزایش یافته است.

یکی از معضلات رایزنان بازرگانی این است که دفتر مشخصی برای کار آنها وجود ندارد، البته در برخی کشورها مانند لبنان، عراق، افغانستان و امارات، دفاتر سازمان توسعه تجارت به صورت مجزا وجود دارد و در برخی کشورها به دلیل همان محدودیت بودجه‌ای که اشاره کردم، دفاتر ما در سفارت‌ ایران قرار دارد.