گروه بازرگانی - در پی انتشار گزارشی با عنوان «۱۱ اشکال اساسی در طرح شبنم» به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس در تاریخ ۳۱ اردیبهشت ماه امسال در صفحه بازرگانی، وزارت صنعت، معدن و تجارت با ارسال توضیحی به هر یک از اشکال‌های شمرده شده در طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی پاسخ داد. در ادامه توضیحات وزارت صنعت، معدن و تجارت را در این زمینه می‌خوانید: ستادمرکزی مبارزه باقاچاق کالا و ارز و وزارت صنعت، معدن و تجارت با سرلوحه قرار دادن فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص پدیده شوم قاچاق در دیدار مسوولان وزارتخانه‌‌های صنایع و بازرگانی در تاریخ ۱۰/۴/۱۳۸۰ که فرمودند: «جای مقابله با فساد قاچاق، فقط مرز‌ها نیست. جنس قاچاق را باید دنبال کرد، تا آنجا که در معرض فروش قرار داده می‏شود. جنس قاچاق، تولید داخلی را تضعیف، اشتغال ناسالم را ترویج و اشتغال سالم را محدود می‏کند» و همچنین در خصوص استقرار نظام طبقه‌بندی و شناسه‌گذاری کالاها، طرح شبکه بازرسی و نظارت مردمی (طرح شبنم) را با هدف مبارزه با توزیع کالای جعلی و قاچاق در سطح بازار طراحی و پیاده‌سازی کرده است. این طرح علاوه بر پیشگیری از ورود کالای قاچاق، غیرمجاز و تقلبی به بازار، منافعی همچون امکان رهگیری کالا و تولید شجره‌نامه الکترونیکی کالا از مبدا تا مقصد، شناسایی واسطه‌های توزیع کالا، پیشگیری از درج تاریخ غیرواقعی روی کالا، افزایش بهره‌وری در ضمانت‌نامه‌های کالایی و کالاهای مرجوعی، حمایت از نوآوری در طراحی مدل‌های جدید برخی از محصولات از طریق ایجاد مانع در فروش کالاهای غیرمجاز، جلوگیری از انحصار در واردات، تقویت سیاست‌گذاری در تنظیم بازار و تولید ملی، افزایش درآمدهای مالیاتی دولت و توسعه تجارت الکترونیکی و... را در پی دارد، اما در خصوص ایرادات وارده به طرح فوق، ذکر موارد ذیل ضروری به نظر می‌رسد: مسائل مالی طرح از آنجا که یکی از اساسی‌ترین اهداف مورد نظر این طرح افزایش تعداد بازرسان کالاها است، در حال حاضر تعداد زیادی بازرس رسمی و افتخاری با پایش و بررسی کالاهای غیرمجاز و قاچاق، تخلفات مشاهده شده را ثبت کرده و در اختیار مراجع نظارتی و قضایی قرار می‌دهند؛ اما واضح است که با گستردگی قلمرو بازار کالا،‌ امکان نظارت بر تمامی ابعاد و زوایای بازار از این طریق وجود ندارد و بنابراین با اجرایی شدن طرح «شبنم» امکان استفاده از شبکه گسترده بازرسان مردمی به‌خوبی فراهم می‌شود؛ چرا که هر فرد تنها با در اختیار داشتن یک گوشی تلفن همراه دوربین‌دار و در دسترس داشتن نرم‌افزار شبنم، می‌تواند به عنوان بازرس عمل کرده و تخلفاتی را که در زمینه کالاهای غیر اصل مشاهده می‌کند، به سهولت و در کمترین زمان به مراجع ذی‌ربط اطلاع دهد، ضمن اینکه عمده انگیزه مردم از استعلام اصالت کالا، اطمینانی است که کسب می‌کنند، نه پولی که ممکن است بابت پاداش دریافت کنند و به‌رغم ادعای مطرح‌شده در هیچ مقطعی بحث پرداخت پاداش نقدی به مصرف‌کننده مطرح نبوده است، هرچند با ابلاغ قانون جدید مبارزه با قاچاق کالا و ارز، این موضوع قابل بررسی به نظر می‌رسد. موازی کاری نهاد‌های متولی طرح در این طرح هیچ‌گونه موازی کاری دیده نمی‌شود و هربخش وظایف خود را به خوبی انجام می‌دهند و لذا به استناد مصوبات هیات وزیران و ابلاغیه ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز ثبت سفارش کالا و صدور و تولید کد رهگیری کالاهای وارداتی به‌صورت متمرکز صرفا توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت می‌گیرد و درخصوص کالاهای سلامت محور وارداتی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فقط وظیفه الصاق بر چسب آن را به‌عهده دارد که فرآیند فوق در تفاهم‌نامه سه جانبه فیمابین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز به‌خوبی تبیین شده است. عدم اطلاع برخی مسوولان از حوزه طرح در این گام، همکاری و هماهنگی میان دستگاه‌های متولی طرح با یکدیگر از جمله سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، شورای اصناف کشور، اتحادیه‌ها و مجامع امور صنفی کشور، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان ملی استاندارد، گمرک ج.ا.ا و... با مدیریت و نظارت ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز صورت می‌پذیرد و بر این اساس مسوولان دستگاه‌ها از مراحل و حوزه عملیاتی طرح اطلاع کامل دارند. انحصاری بودن مجری طرح در این طرح درحال حاضر ۶ اپراتور، ۱۲۰ کارگزار کشوری و ۱۲۰۰۰ نفر نصاب مشغول به فعالیت هستند که نمود کامل مشارکت سازمان‌ها و نهادهای توانمند در این حوزه است، ضمن آنکه امکان ورود هر اپراتور دیگری که توانمندی انجام این امور را داشته باشد وجود دارد. اطلاع‌رسانی طرح با توجه به اینکه طرح فوق به‌صورت تدریجی و مرحله‌ای در حال انجام است، اطلاع‌رسانی در این خصوص ابتدا در سطح اتحادیه‌ها و مجامع امور صنفی صورت گرفته است و فاز دوم طرح نیز که اطلاع‌رسانی عمومی است با رایزنی و همکاری صداوسیما و از طریق ساخت تیزرها و برنامه‌های پویانمایی، زیرنویس و... در حال انجام است. امکان الصاق برچسب در مبادی ورودی در مورد ابهام مطرح شده درمورد الصاق برچسب‌ها در حوزه واردات کالا باید گفت: از آنجا که الصاق برچسب امنیتی شبنم در پایانه‌های گمرکی کشور یا انبارهای عمومی به دلیل ورود حجم بالای واردات و دپوی کالا، امری نامیسر و دشوار شناخته شد، بر این اساس و بنابر تصمیم شورای راهبری طرح، فرآیند اجرا به این صورت است که هر واردکننده به سامانه مراجعه کرده و قبل از ثبت سفارش، به تعداد کالای وارداتی خود، درخواست برچسب می‌کند، پس از ورود کالا به کشور، واردکننده ‌باید با داشتن مدارک مثبته ورود، به کارگزاری خود مراجعه تا مرحله الصاق برچسب‌ها توسط ماموران مجاز الصاق انجام شود. این طرح مرحله به مرحله در مورد کالاهای وارداتی در حال انجام است و در این خصوص مشکلی مشاهده نشده است ضمن اینکه امکان الصاق یا چاپ برچسب شبنم در کشور مبدا نیز فراهم شده است و به این صورت که واردکننده پس از مراجعه به سامانه و قبل از ثبت سفارش، به تعداد کالای وارداتی خود، درخواست برچسب می‌کند، سپس به میزان سفارش، برچسب‌های غیر فعال صادر و با اخذ تعهدنامه به متقاضی جهت الصاق در کشور مبدا یا کشور واسط تحویل می‌شود. پس از ورود کالا به کشور، واردکننده باید با داشتن مدارک مثبته گمرکی به کارگزاری خود مراجعه کند تا مرحله فعال‌سازی برچسب‌ها انجام شود. کارگزار نیز پس از رویت مدارک و بازدید از کالاها، در صورتی که نصب مطابق با شیوه نامه اجرایی انجام شده باشد، اقدام به فعال‌سازی برچسب‌ها می‌کند. در ضمن امکان چاپ بارکد دوبعدی روی کالا درخط تولید نیز فراهم شده است و هم اکنون تعدادی از واردکنندگان قانونی در حال استفاده ازاین امکانات است. تکیه بر سیستم‌های دستی با عنایت به ایجاد بستر وب سرویس سامانه ثبت سفارش، هم اکنون نیاز به درج اطلاعات به‌صورت دستی نیست لیکن به جهت برخی کنترل‌های لازم درخصوص تطبیق مدارک مثبته ترخیص کالا، جهت الصاق و فعال‌سازی برچسب‌ها و ارائه خدمات لازم در این حوزه، همکاری اپراتورها و کارگزاران ضروری است. ارائه اطلاعات کامل از مشخصات کالا پس از حدود سه ماه از زمانی که کالایی توسط ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، مشمول طرح شبنم قرار می‌گیرد، طرح «سطح بازار شبنم» برای پاکسازی کالاهایی که قبل از الزامی شدن آن گروه کالایی به کشور وارد شده‌اند (فقط برای یکبار) به اجرا در می‌آید. در اجرای این طرح، فروشگاه‌ها، تعداد کالاهای خود را به صورت خوداظهاری اعلام می‌کنند تا به آنها برچسب تعلق گیرد. اطلاعات این گروه‌های کالایی در اختیار اتحادیه‌ها و مجامع امور صنفی بوده و باید توسط آنها در سامانه وارد شود تا سامانه جواب استعلام را به مصرف‌کننده برگرداند. بدیهی است که سامانه باید به صورت پیش‌فرض، اطلاعات حداقلی را در نظر می‌گرفت که در این مورد عبارت «کالا مورد تایید است» در سامانه گنجانده شده است. با ورود اطلاعات کالاها توسط نهادهای زیرمجموعه شورای اصناف کشور این نقیصه برطرف خواهد شد و رایزنی با مسوولان شورای اصناف کشور درخصوص موضوع فوق در حال انجام است. در ضمن این نقیصه فقط و فقط در مورد کالاهای سطح بازار مطرح است و اطلاعات کالاهای وارداتی که ثبت سفارش می‌شوند هم اکنون به صورت دقیق به مصرف‌کننده ارائه می‌شود. باردیگر تاکید می‌شود این موضوع صرفا برای کالاهای سطح عرضه و به تعداد بسیار محدودی صورت می‌پذیرد و تعمیم آن به کل طرح به هیچ عنوان صحیح نیست. خرید و فروش برچسب‌ها وجود تعدادی محدود از برچسب‌های شبنم در بازار و خارج از روال صدور بارکد به این دلیل صورت گرفته است که در مراحل ابتدایی اجرای طرح، شبکه بازرسی و نظارت مردمی (شبنم)، به دلیل اینکه برخی واردکنندگان از زمانبر بودن روند ترخیص کالا در گمرک گلایه داشتند، خواستار تحویل برچسب شدند و تعهدکتبی دادند که در زمان خروج کالا از انبار برچسب‌های دریافتی را روی کالا الصاق کنند؛ اما متاسفانه برخی از واردکنندگان به این تعهد عمل نکردند و همین امر منجر به بروز تخلف و خروج تعدادی بارکد از مسیر قانونی شد، اما بلافاصله این بارکدها رهگیری و مشکل برطرف شد. ضمن اینکه هر کد شبنم دارای مشخصه‌های مختلفی است، در نتیجه به راحتی می‌توان فرد متخلف را شناسایی و به مراجع قضایی معرفی کرد. بر همین اساس و با وجود حساسیتی که مجری پروژه روی اجرای قانونی آن دارد با اطلاع از ورود تعدادی برچسب در بازار مساله را بررسی و کدها رهگیری شد و در نهایت کارگزار متخلف شناسایی و مجوز صدور بارکد شرکت به طور دائمی باطل شد. این روند نظارت کماکان ادامه داشته و بازرسان پروژه به طور مستمر در حال رصد بازار هستند و به محض بروز تخلف، مساله را پیگیری و با متخلفان به شدت برخورد خواهند کرد. حجم برچسب‌های خرید و فروش شده پایین‌تر از ۱ در ۱۰۰۰۰۰ بوده که با توسعه طرح شبنم موضوع کلا منتفی شده است. امکانات بازرسان به جهت تسهیل استعلام برچسب‌های رهگیری شبنم برای بازرسان نهادهای نظارتی کشور، بر روی هر برچسب ۲ کد در نظر گرفته شده است. یک کد ۱۶ رقمی که دارای پوشش بوده و برای مصرف‌کننده قابل استعلام است و یک کد سریالی ۹ رقمی که ویژه استعلام بازرسان است که این کد با استعلام‌های مکرر منقضی نمی‌شود. ضمن آنکه نرم‌افزار ویژه بازرسان نیز تهیه و در اختیار نهادهای بازرسی و نظارتی قرار گرفته است. افزایش قیمت به بهانه نصب برچسب هر چند که موضوع عدم افزایش قیمت کالا به بهانه نصب برچسب به کرات توسط سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و شورای اصناف کشور مورد تاکید قرار گرفته و در این زمینه اطلاع‌رسانی لازم صورت گرفته است، لیکن بازرسان نهادهای نظارتی نیز به طور مستمر در حال رصد بازار بوده و به محض بروز تخلف، مساله را پیگیری و با متخلفان به شدت برخورد می‌کنند. بدیهی است هرگونه افزایش قیمت کالا در واحدهای صنفی (با توجه به پرداخت هزینه برچسب توسط واردکننده) به بهانه داشتن برچسب شبنم، غیرقانونی بوده و با متخلفان توسط تعزیرات حکومتی به شدت برخورد می‌شود. درخصوص برخی کالاها، پس از اجرای طرح شبنم، واردات قانونی آنها تا ۶ برابر افزایش داشته (مثلا گوشی تلفن همراه) و تبعا این افزایش واردات باعث افزایش درآمد واردکننده قانونی شده که پرداخت هزینه شبنم در مقایسه با آن قابل چشم پوشی است.