«دنیای‌اقتصاد» تحولات سال‌گذشته میلادی در صنعت و بازار سوخت‌‌‌‌‌‌های فسیلی و پیامدهای آن را بررسی می‌کند
بازار نفت ؛ چشم‌انتظار نظم نوین
طبق آمار منتشرشده توسط اویلپرایس، حجم کل واردات نفت خام کشورهای اروپایی از روسیه و از طریق دریا، از عدد ۸/ ۱میلیون بشکه در روز قبل از زمان تهاجم روسیه به اوکراین، تا۱۸۰هزار بشکه در روز کاهش پیدا کرده‌است. در مورد فرآورده‌های نفتی نیز واردات اروپا کاهشی بوده و از ۶/ ۱میلیون بشکه در روز پیش از نبرد اوکراین یعنی در ژانویه و فوریه ۲۰۲۲، به ۱۵/ ۱میلیون بشکه در روز در پایان سال۲۰۲۲ کاهش یافت. نکته قابل‌تامل آنکه حجم واردات نفت‌خام روسیه توسط چین، هندوستان و حتی ترکیه از ۱/ ۱میلیون بشکه در روز قبل از جنگ روسیه با اوکراین، به ۴/ ۱میلیون بشکه در روز در دسامبرگذشته، افزایش یافت.
اروپا در جست‌وجوی جایگزین مطمئن نفت روسی
سران اتحادیه اروپا در واکنش به تهاجم روسیه و با هدف یافتن جایگزین مناسب، مطمئن و پایدار برای نفت وارداتی از مبدا این کشور، طی ماه‌های پایانی سال‌گذشته دست به دامان کشورهای تولیدکننده نفت در خاورمیانه، شمال آفریقا و آمریکا شدند. بر اساس آمار منتشر شده، میانگین حجم واردات نفت اتحادیه اروپا از سه مبدا یادشده در طول سال۲۰۲۲، رشدی معادل بیش از ۸۵۰هزار بشکه روزانه را ثبت کرده‌است. در همین چارچوب و با استناد به گزارش بلومبرگ، عوامل محوری همچون آزادسازی ذخایر راهبردی نفت توسط ایالات‌متحده و جایگزینی سریع خریداران سنتی نفت روسی با مشتریان مشتاق آسیایی موجب شد در ماه‌های پایانی سال۲۰۲۲، کاهش محسوس در میانگین حجم عرضه جهانی نفت رقم نخورده و در پایان سال‌میلادی گذشته بازار جهانی این کالای استراتژیک در وضعیت متوازنی قرار گیرد. بر اساس همین گزارش، بازار نفت در سال‌گذشته میلادی با سلسله مداخلات گسترده و کم‌‌‌‌‌‌سابقه دولتمردان کشورهای غربی روبهرو بودکه البته هدف اصلی آنان، برقراری امنیت در تامین انرژی پایدار برای شهروندان و صنایع اروپایی عنوان شد.
افق نامعلوم فراروی بازار نفت
آینده مبهم بازار نفت در ماه‌های پیشرو در کنار عوامل یادشده فوق، موجب ایجاد نوسان‌های معنادار در قیمت جهانی نفت شد. شاخص برنت به‌عنوان نمونه در سال‌گذشته میلادی، در دامنه ۷۶ تا ۱۳۳ دلار برای هر بشکه نوسان قیمتی را تجربه کرد. بلومبرگ در ادامه آورده است؛ رشد معنادار قیمت جهانی فرآورده‌های نفتی مانندگازوئیل از دیگر عوامل موثر در نوسان قیمت بود. در سال‌گذشته قیمت این فرآورده استراتژیک در ایالات‌متحده و بخش‌هایی از اروپا افزایش چشمگیری را تجربه کرد. جالب‌توجه آنکه برخلاف نوسان‌های یادشده، فرآیند عرضه دستخوش تغییر محسوسی نشد.
مبدا تامین نفت؛ اولویت نخست خریداران
استمرار روند همه‌‌‌‌‌‌گیری کووید-۱۹ در سال۲۰۲۲، توجه تجار بین‌المللی بازار نفت را معطوف به جلوگیری از اختلال در تامین پایدار نفت کرد. این موضوع درپی فعل و انفعالات ژئوپلیتیک اخیر مانند تهاجم روسیه به اوکراین تشدید شد و ابعاد گسترده‌‌‌‌‌‌تری پیدا کرد. در بازار امروز، شناسایی مبدا و منبع اولیه تامین نفت از اهمیت ویژه‌‌‌‌‌‌ای برخوردار است، به‌همین‌دلیل است که مشتریان نفت در شرایط کنونی قبل از کشف قیمت، به‌دنبال کشف مبدا در زنجیره تامین نفت‌خام موردنیاز خود هستند.
جایگاه ممتاز نفت اورال در بازار جهانی
به گزارش رویترز، مدت‌هاست که نفت اورال روسیه از سوی پالایشگاه‌های بزرگ قاره‌سبز به‌عنوان نفت‌خام شماره یک در فرآیند تامین خوراک اولیه پالایشگاه‌ها، شناخته می‌شود. همچنین کماکان طیف گسترده‌‌‌‌‌‌ای از فعالان صنعت پالایش (در خاورمیانه)، قیمت نفت‌خام اورال را به‌عنوان شاخص تعیین قیمت تولیدات خود می‌‌‌‌‌‌شناسند. بنابراین پرواضح است که سیاست کنارگذاشتن هرچند تدریجی نفت‌خام اورال روسیه از بازار اروپا، از صدر تا ذیل روند کشف قیمت برای انواع نفت خام سنگین در جهان را با اختلال جدی مواجه کرده‌است. به باور ناظران بازار جهانی انرژی اما در شرایط فعلی، نفت‌خام اورال جایگاه خود را به‌عنوان مرجع محوری در فرآیند قیمت‌گذاری نفت‌‌‌‌‌‌های خام سنگین صادراتی از دست داده‌است.
راهبرد روسیه در برابر تحریم‌های غرب
متعاقب حمله روسیه به اوکراین، مسیر صادرات نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی از مبدا روسیه، با ابهامات فراوانی روبهرو شده‌است.تجار نفت روسی برای بیمه محموله‌‌‌‌‌‌ها و حمل‌ونقل دریایی، از هر روشی بهره می‌برند تا تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا را بی اثر کنند. روسیه همچنین با هدف تغییر مسیر محمولههای نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی و گریز از تحریم‌های مرتبط با بیمه و حمل‌ونقل دریایی، به نفتکش‌هایی موسوم به ناوگان سایه روی‌آورده است. رصد جابه‌جایی این‌گونه از نفتکش‌ها با استفاده از ادوات رهگیری موجود، امری است هزینه‌‌‌‌‌‌بر و بسیار چالش‌‌‌‌‌‌برانگیز. این نوع کشتی‌‌‌‌‌‌ها می‌توانند به‌‌‌‌‌‌راحتی در میانه مسیر دریایی خود مبادرت به تغییر نام یا حتی تابعیت خود کنند. علاوه‌بر این، بهرهبرداری گسترده از شیوه‌هایی مانند انتقال کشتی به کشتی یا ترکیب محموله، فرآیند رهگیری نفت را از گذشته دشوارتر و با پیچیدگی‌های فنی و امنیتی بسیاری مواجه کرده‌است. هم‌‌‌‌‌‌اکنون سه کشور به‌صورت شاخص، مبادرت به این نوع تجارت با بهره‌‌‌‌‌‌مندی از ناوگان سایه می‌کنند؛ ایران، ونزوئلا و به‌‌‌‌‌‌تازگی روسیه.
در این شرایط نباید از نظر دور داشت که در شرایط کنونی و با هدف تامین نفت موردنیاز مشتریان جدید آسیایی، نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی روسیه مسیرهای طولانی‌‌‌‌‌‌تری را در مقایسه با گذشته در پیشرو دارند. علاوه‌بر این، روس‌ها به‌رغم تحمل هزینه‌های بالاترحمل دریایی و حتی تعرفه‌های گرانتر بیمه‌‌‌‌‌‌ای، مجبورند تخفیف‌های بیشتری ارائه کنند که در نهایت بر درآمد نفتی آنها تاثیر منفی دارد. به گزارش بلومبرگ، به‌رغم موفقیت نسبی روسیه در یافتن مشتریان جدید، تعداد و تنوع خریداران نفت‌خام این کشور بسیار محدود شده‌است. در حال‌حاضر، به استثنای ترکیه و برخی کشورهای اروپایی که از تحریم‌های خرید و واردات نفت روسیه معاف شده‌اند، تعداد زیادی از مشتریان نفت‌خام این کشور در شرق دور قرار دارند و حجم گسترده‌‌‌‌‌‌ای از سبد صادرات نفت روسیه به سمت چین و هندوستان سرازیر می‌شود، به همین دلیل است که در شرایط کنونی و به‌منظور حفظ بازار، کرملین امکان بهره‌‌‌‌‌‌مندی از تخفیف‌های چشمگیر و کم‌‌‌‌‌‌سابقه برای این دو کشور آسیایی را فراهم آورده است.
مداخله غرب در بازار انرژی
سران کشورهای غربی با مداخله در بازار نفت از طریق اعمال محدودیت برای خطوط کشتیرانی و بیمه محمولههای نفتی دریایی جهت وارد‌‌‌‌‌‌‌آوردن فشار مضاعف بر روسیه، موجب شدند این کشور به مانند ایران و ونزوئلا در تعامل با مشتریان بزرگ نفتی همچون چین و هندوستان، نسبت به کاهش ریسک تجارت نفتی خود از طریق دورزدن تحریم‌ها برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی منسجم انجام دهد. همانگونه که اشاره شد، از راهبردهای جدید روسیه برای نیل به هدف فوق، می‌توان از بهرهبرداری از ناوگان سایه به‌منظور جابه‌جایی و انتقال نفت‌خام این کشور به مقاصد جدید آسیایی یاد کرد.
به گزارش اویلپرایس، ایالات‌متحده درنظر دارد تامین و صادرات حامل‌‌‌‌‌‌های انرژی را از محل ذخایر استراتژیک خود در سال‌جدید میلادی نیز ادامه دهد. به‌نظر می‌رسد دولت آمریکا برای واردات بیشتر نفت‌خام و جهت تکمیل حداکثری ذخایر راهبردی خود برنامه‌‌‌‌‌‌ای ویژه دارد. به باور کارشناسان فعال حوزه انرژی، در سال۲۰۲۲ عواملی نظیر آزادسازی ذخایر استراتژیک ایالات‌متحده، تصویب و اجرای سیاست سقف قیمتی بر واردات نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی از روسیه و تحول اساسی در ساختار تجارت بین‌المللی نفت روسیه، موجب ایجاد تزلزل در عرضه نفت و فرآورده‌های نفتی شد، بااین‌حال اما پیش‌بینی می‌شود در سال۲۰۲۳ بازار جهانی نفت شاهد مسائلی همچون ازبین‌رفتن شفافیت در تجارت این کالای استراتژیک، تزلزل درتعیین و کشف قیمت و روی‌آوردن کشورها به معاملات خارج از محوریت دلار آمریکا خواهد بود.
برآیند موضوعات حوزه انرژی در سال‌گذشته میلادی حکایت از آن دارد که بازار جهانی سوخت‌‌‌‌‌‌های فسیلی در سال‌های پیشرو ازبین‌رفتن سیطره کشورهای غربی را تجربه کند که در نتیجه آن بازار جهانی نفت به‌طور ویژه، به یک بازار بومی و به‌نوعی منطقه‌ای تبدیل خواهد شد، بنابراین دور از ذهن نخواهد بود اگر در افق بلند‌‌‌‌‌‌مدت، شاهد افول نقش سازمان‌هایی نظیر اوپک و ائتلاف اوپک‌‌‌‌‌‌پلاس در بازار جهانی نفت باشیم. به‌نظر می‌رسد ظهور و استقرار نظم نوین در بازار بین‌المللی نفت، در آینده‌‌‌‌‌‌ای نه‌چندان دور تحقق پیدا کند.
روسیه همچنان نفت صادر می‌کند
همچنین به گزارش «ایسنا» صادرات نفت روسیه که از طریق دریا حمل می‌شود، با یافتن مشتریان جدید و با وجود اجرای کامل تحریم‌های غربی، در فوریه قوی ماند. ناظران بازار نفت به‌دقت آمار صادرات روزانه روسیه را برای مشاهده نشانه‌‌‌‌‌‌های اختلال پس از آغاز ممنوعیت واردات نفت دریابرد روسیه به اتحادیه اروپا بر سر جنگ در اوکراین، دنبال می‌کنند. تولیدکنندگان روسیه به کمک ناوگان سایه نفتکش‌ها به خریداران در منطقه خلیج‌فارس، آمریکای‌لاتین و آسیا روی‌آورده‌‌‌‌‌‌اند.
اتحادیه اروپا واردات سوخت روسیه از طریق دریا را اوایل فوریه و دو ماه پس از آغاز تحریم واردات نفت‌خام روسیه، ممنوع کرد. علاوه‌بر این تحریم‌ها، مکانیزم سقف قیمت برای فروش محمولههای نفت و سوخت روسیه خارج از اتحادیه اروپا فعال شد. کشورهای خارج از این بلوک اگر می‌خواهند به خدمات غربی مانند حمل و بیمه دریایی برای محمولههای روسیه دسترسی داشته باشند، باید مکانیزم‌های مذکور را رعایت کنند. به گفته ویکتور کاتونا، تحلیلگر شرکت کپلر، کاهش ماهانه صادرات دریابرد نفت روسیه، تا حدود زیادی نتیجه میزان بالای صادرات ژانویه است که به اختلالات جوی مربوط بود.
با وجود تاب‌آوری، صادرات نفت روسیه با فشار بیشتری روبه‌روست زیرا هند که اکنون در زمره یکی از مشتریان بزرگ این کشور قرار دارد، با افزایش فشار از سوی بانکداران روبه‌روست تا نشان دهد محموله‌‌‌‌‌‌هایی که از روسیه وارد می‌شوند، سقف قیمت ۶۰ دلار برای هر بشکه نفت را رعایت می‌کنند. شرایط نظارتی دشوارتر، ممکن است خرید نفت روسیه در هند را تحت‌تاثیر قرار دهد. صادرات روسیه در مارس، ممکن است تحت تاثیر تصمیم کرملین برای کاهش تولید نفت به میزان ۵۰۰هزار بشکه در روز در این ماه که به تلافی ممنوعیت‌های غربی انجام می‌شود، قرار بگیرد. مبنای این کاهش تولید، سطح تولید ژانویه است که به حدود ۸۶/ ۱۰میلیون بشکه در روز بالغ شد. بر اساس گزارش بلومبرگ، هنوز معلوم نیست که آیا تولیدکنندگان روسیه در نتیجه این محدودیت، ترجیح می‌دهند صادراتشان را کاهش دهند یا پالایش داخلی را محدود کنند. برنامه‌های اولیه برای مارس نشان می‌دهد شرکت‌های نفتی قصد دارند فعالیت پالایشگاهی را بالا نگه دارند تا از مزایای مالیاتی که قرار است از آوریل کاهش پیدا کنند، بهره ببرند.
