عملکرد استارتآپها در زمینه مسوولیت اجتماعی چطور برای صنایع بزرگ الگو شده است
جیبهای کوچک؛ قلبهای بزرگ
احتمالا مکررا در مجلات و صفحات اینترنت با اخباری مواجه شده‌‌‌اید که در آن یک شرکت معروف، درصدد فراهم کردن اسکان رایگان برای گروه‌‌‌های آسیب‌‌‌پذیر برآمده، یا هزینه درمان گروهی را متقبل شده؛ گاهی این اقدامات کودکان فقیر و گرسنه آفریقا را هدف می‌‌‌گیرند و گاهی نیز حتی ممکن است معطوف به اصلاح بخشی از یک فرآیند برای کمک به حفظ طبیعت و جبران آسیب‌‌‌های زیست‌‌‌محیطی باشند. اگرچه حالا دیگر شنیدن نام شرکت‌های بزرگی مانند گوگل، مایکروسافت، متا، اسپاتیفای، دیزنی و...در انجام چنین پروژه‌‌‌هایی عادی شده، اما باید تاکید کرد که این اقدامات محدود به آن‌‌‌سوی مرزها نیست و شرکت‌های داخلی -خصوصا آنهایی که در حوزه فناوری فعالند و روزی استارت‌آپی کوچک بودند- نیز از پرداختن به چنین دست اقداماتی غافل نمانده‌‌‌اند.
نگاه بلندمدت دیجی‌‌‌کالا به امور خیر
دیجی‌‌‌کالا از برندهایی است که از گذشته تا امروز همواره تلاش کرده تا به نوعی در کمک به بهبود شرایط گروه‌‌‌های مختلف جامعه سهم داشته باشد. گاهی این کار را با کمک به اشتغال‌زایی در مناطق دوردست و کم‌‌‌برخوردار انجام داده و گاهی با ایجاد فرآیندی که به کاهش مصرف کارتن یا بازیافت آن برای کمک به حفظ محیط‌زیست می‌‌‌انجامد. با این‌‌‌حال این شرکت مدتی است که قصد دارد چشم‌‌‌انداز خود در انجام چنین پروژه‌‌‌هایی را بلندمدت‌‌‌تر کند و با تعریف ساختارهایی، نظمی تازه در انجام این امور ایجاد کند. دو پروژه «دیجی‌‌‌کالا مهر» و «دست مهر» در همین راستا تعریف شده‌‌‌اند؛ دیجی‌‌‌کالا مهر در واقع قرار است راهنمایی برای نیکوکاری موثر و شفاف باشد. در قالب این طرح، افراد کالاهایی که توسط موسسات نیکوکاری مختلف موردنیاز است را مشاهده کرده و هر اندازه که مایل باشند، در خرید آن اقلام مشارکت می‌کنند. طبق اعلام این شرکت، اکنون ۷۷ موسسه نیکوکاری در دیجی‌‌‌کالا مهر فعالند و با مشارکت حدود ۱۳هزار کاربر، تا امروز نزدیک به ۵ میلیارد تومان کمک جمع‌‌‌آوری شده است. دیجی‌‌‌کالا تاکید کرده است که سود کالاهای خریداری شده در بستر دیجی‌‌‌کالا مهر مستقیما به صندوق مهر دیجی‌‌‌کالا واریز و به صورت فصلی صرف امور نیکوکاری می‌شود.
در طرح مسوولیت اجتماعی دیگر دیجی‌‌‌کالا که «دست مهر» نام دارد، تلاش می‌شود تا با اعطای یک نشان، امکانی فراهم شود تا کاربران بتوانند تولید‌‌‌کنندگان و فروشندگان در معرض آسیب یا توان‌‌‌یاب را از دیگران تشخیص دهند و در صورت تمایل، از این افراد خرید کنند. چنین خرید آگاهانه‌‌‌ای، قرار است زمینه‌‌‌ساز بازگرداندن این افراد آسیب‌‌‌دیده به یک زندگی شایسته باشد. گذشته از این آگاه‌سازی کاربران از شرایط این افراد، دیجی‌‌‌کالا تسهیلات دیگری را نیز در اختیار این گروه‌‌‌های آسیب‌‌‌پذیر قرار می‌دهد. شرکت دادن این فروشندگان در کمپین‌‌‌های ویژه، تبلیغ بیشتر و رایگان محصولات آنها در پلتفرم، تسهیل امور لجستیک برای تحویل کالای مربوطه به انبارهای دیجی‌‌‌کالا و همچنین عدم‌دریافت کمیسیون فروش تا ۶ ماه، از جمله اقدامات این برند برای کمک به استقلال‌‌‌یابی هرچه سریع‌‌‌تر این افراد و کسب درآمد مکفی است.
تمرکز اسنپ بر تسهیل حضور معلولان در اجتماع
اگرچه شرایط برای فعالیت اجتماعی اقشار دارای معلولیت (از پذیرش کارفرمایان تا آمادگی فیزیکی شهر برای تردد) به شدت اسفناک است، اما اسنپ مصمم است تا به نوع خود، باری از دوش این گروه بردارد. اسنپ در راستای عمل به بخشی از مسوولیت اجتماعی خود و با هدف ایجاد فرصت برابر برای همه، اخیرا اپلیکیشن خود را برای افراد دارای معلولیت دستر‌‌‌س‌‌‌پذیر کرده است. در این طرح تلاش شده تا با افزودن امکاناتی به اپلیکیشن اسنپ، دسترسی کاربران مسافر و راننده دارای معلولیت تسهیل و فرصت حضور بیشتر در جامعه برای آنها فراهم شود. ایجاد امکان تعیین نوع معلولیت کاربران مسافر و راننده در صفحات آنها، غیرفعال کردن امکان تماس تلفنی برای کاربران مسافر و راننده دارای ناشنوایی و آموزش نکات ارتباطی به کاربر راننده‌‌‌ای که قرار است مسافر دارای معلولیت را جابه‌جا کند، شماری از اصلاحاتی است که با این هدف در اپ اسنپ ایجاد شده است.
گذشته از این موارد، اسنپ با اجرای طرح‌‌‌های دیگری مانند تخفیف کمیسیون به رانندگان دارای معلولیت، طرح نیکوکاری «کمک به اشتغال افراد دارای معلولیت»، «تجهیز دندان‌پزشکی ویژه افراد دارای معلولیت»، «راه‌‌‌اندازی مرکز مشاوره برای افراد دارای اوتیسم»، تامین تجهیزات توانبخشی و پزشکی ویژه کودکان دارای معلولیت، تلاش کرده تا زمینه‌‌‌ساز حضور هرچه بیشتر معلولان در سطح اجتماع باشد. تیم فنی اسنپ ایجاد قابلیت‌‌‌هایی برای دسترس‌‌‌پذیری این اپ برای افراد دارای نابینایی را نیز در دستور کار خود قرار داده و کارشناسان فنی اسنپ در تلاش هستند تا قابلیت به‌‌‌کارگیری اپ‌‌‌های صفحه‌‌‌خوان را برای اپ اسنپ فعال کنند تا این افراد نیز بتوانند به راحتی از سوپراپ اسنپ استفاده کنند.
نجات زمین با ترویج فرهنگ خرید کالای دست دوم
تا پیش از شکل‌‌‌گیری پلتفرمی مانند دیوار که بستری برای تبادل انواع خدمات و کالا -به‌خصوص کالاهای دست دوم- فراهم کرده، افراد عموما اجناسی که نیاز نداشتند را دور می‌‌‌انداختند؛ کسانی که نیاز به یک کالای مشخص داشتند نیز عمدتا درصدد خرید نوی آن جنس از بازار برمی‌‌‌آمدند. اما حالا دیوار به گزینه شماره یک بسیاری از خانواده‌‌‌ها برای تبادل چنین کالاهایی تبدیل شده و با ترویج فرهنگ استفاده چندباره از کالاها، عملا گام موثری در جلوگیری از استخراج بی‌‌‌رویه معادن، نابودی جنگل‌‌‌ها و تولید زباله برداشته شده است.
البته این تنها اقدام دیوار در زمینه عمل به مسوولیت اجتماعی خود نبوده است. گذشته از اهدای چند دستگاه ونتیلاتور به مراکز درمانی در دوران کرونا و تهیه تبلت برای دانشآموزان کم‌‌‌برخورداری که از آموزش مجازی محروم مانده بودند، دیوار تلاش کرده تا جلوی زیرپا گذاشتن ارزش‌‌‌های اخلاقی از طریق پلتفرم خود را بگیرد. در همین راستا مدتی است که این پلتفرم در راستای حفاظت از جنگل‌‌‌های زاگرس و حمایت از حیوانات، فروش زغال‌‌‌هایی که از درختان این جنگل تهیه شده باشند را ممنوع کرده و اجازه نمی‌‌‌دهد کاربران در دیوار، حیوانات را جز با هدف اعطای سرپرستی، مبادله کنند. این ممنوعیت، با هدف جلوگیری از سوءاستفاده از حیوانات برای توله‌‌‌کشی تعریف شده است. دیوار در ادامه تلاش‌‌‌های خود برای عمل به مسوولیت‌‌‌های اخلاقی و اجتماعی، تغییراتی را در پلتفرم خود اعمال کرده تا جلوی آزارگری-خصوصا در مورد گروه‌‌‌های آسیب‌‌‌پذیرتری مانند زنان- و همچنین کلاهبرداری‌‌‌های آنلاین تا حد ممکن گرفته شود.
علی‌‌‌بابا؛ استارت‌آپی که قلبش برای کودکان می‌‌‌تپد
علی بابا که استارت‌آپی فعال در زمینه ارائه خدمات الکترونیک سفر به حساب می‌‌‌آید، برای عمل به مسوولیت اجتماعی خود، دپارتمان مشخصی تعریف کرده و از این دپارتمان به عنوان بال تعهد انسانی خود یاد می‌کند. اما برای اینکه بدانیم در این دپارتمان چه خبر است، شاید جایی بهتر از وب‌سایت خود علی‌‌‌بابا یافت نشود. علی‌‌‌بابا برای ساماندهی بهتر مسوولیت‌‌‌های اجتماعی خود، تلاش کرده تا این امور را در قالب چند بخش مشخص به نام‌‌‌های موسسه سیمرغ، موسسه رامونا، آکادمی نوجو و «علی‌‌‌بابا سبز» پیش ببرد. محور فعالیت‌‌‌های هر موسسه موضوع مشخصی است و تلاش می‌شود تا گزارش عملکرد هر یک از این موسسات به صورت دوره‌‌‌ای ارائه شوند.
بخشی از هدف‌‌‌های بشردوستانه کسب و کارعلی‌‌‌بابا معطوف به تامین سفرهای درمانی کودکان بیمار است و این کار در قالب موسسه سیمرغ پیش برده می‌شود. کار سیمرغ در سطح «مسوولیت اجتماعیِ اخلاقی» علی‌‌‌بابا تعریف می‌شود. علی‌‌‌بابا قصد دارد تا سیمرغ را به برند ملی مسوولیت اجتماعی در صنعت سفر و گردشگری تبدیل کند. طبق آمار ارائه شده، سیمرغ تا امروز بیشتر از ۴هزار سفر برای این دسته کودکان فراهم کرده است.
علی بابا موسسه رامونا را نیز که در زمینه ترویج فرهنگ فرزندخواندگی و آموزش و مشورت به والدین فرزندپذیر فعالیت می‌کند، با هدف پیشبرد «مسوولیت اجتماعی بشردوستانه»، ایجاد کرده است. گویا ایجاد این بخش بیشتر دغدغه شخصی موسس علی‌‌‌بابا، یعنی مجید حسینی بوده و قرار است در مسیر کمک به بهره‌‌‌مندی تمام کودکان از زندگی در خانواده‌‌‌ای سالم گام بردارد. متخصصان در این موسسه که بیش از سه سال از آغاز به کار آن می‌‌‌گذرد، تا امروز به افراد متقاضی بیش از۲۰هزار دقیقه مشاوره رایگان در حوزه فرزندخواندگی ارائه دادهاند. آکادمی نوجو از دیگر زیرمجموعه‌‌‌های دپارتمان مسوولیت اجتماعی علی باباست که روی اشتغال مبتنی بر آموزش و مهارت‌‌‌آموزی به نوجوانان و جوانانی که در خانواده‌‌‌های کم‌‌‌برخوردار زندگی می‌کنند، متمرکز است. هدف این آکادمی، این است که دانشجویان را، در زمینه مهارتی که در آکادمی کسب کرده‌‌‌اند، به کار مشغول کنند. در نهایت فعالیت‌‌‌هایی از علی‌‌‌بابا که در قالب حمایت از محیط‌زیست و کمک به جبران آسیب‌‌‌های ایجاد شده انجام می‌‌‌شوند نیز در بخشی با نام «علی‌‌‌بابای سبز» پیش برده می‌‌‌شوند.
اسکان رایگان بیماران کم‌‌‌برخوردار در جاباما
تلاش‌‌‌های علی‌‌‌بابا در عمل به مسوولیت اجتماعی، محدود به آن مواردی نیست که در هسته مرکزی این کسب و کار انجام می‌شود. جاباما، به عنوان یکی از زیرمجموعه‌‌‌های علی‌‌‌بابا در یک سال اخیر، زمینه‌‌‌ساز اسکان رایگان برای خانواده‌‌‌هایی شد که برای درمان به یک شهر دیگر سفر کرده بودند و امکان تهیه اقامتگاه مناسبی در نزدیکی بیمارستان را نداشتند. این گروه‌‌‌ها در کنار رنجی که از درد فرزندشان به دوش می‌‌‌کشند، عموما ناچار به چادرخوابی در اطراف بیمارستان بودند تا دست کم اندکی در هزینه‌‌‌ها صرفه‌‌‌جویی شود. در همین راستا، این استارت‌آپ تلاش کرد تا با تمرکز بر مساله شناسایی دقیق مساله سفرهای درمانی اهالی مناطق کم‌‌‌برخوردار، باری از دوش این گروه از خانواده‌‌‌ها بردارد. طبق گزارشی که اخیرا منتشر کرده، در ۹ ماه گذشته جاباما زمینه‌‌‌ساز تامین بیش از ۵۵۳ نفر شب اقامت رایگان برای بیماران کم‌‌‌برخوردار شده و به این ترتیب، خانواده‌‌‌ها و کودکانی از استان‌‌‌های سیستان و بلوچستان، کردستان، هرمزگان و خوزستان که برای درمان بیماری‌‌‌های صعب‌‌‌العلاجی مانند سرطان یا پیوند عضو به استان‌‌‌های هم‌‌‌جوار یا تهران سفر کردند، توانستند روزهای بهتری را سپری کنند.
در کنار این مورد، جاباما با هدف ترویج فرهنگ بومی مناطق و گردشگری مسوولانه، برنامه‌‌‌ای را تعریف کرد تا با همراهی گروهی از متخصصان و اهالی بومی، نسبت به آگاهی‌‌‌بخشی درباره خطراتی که طبیعت منطقه قشم را تهدید می‌کند اطلاع‌رسانی کند و با کاشت نهال، درصدد احیای جنگل‌‌‌های حرا برآید. در این پروژه زیست‌‌‌محیطی که«سرزورزوما» نام دارد، تلاش می‌شود تا با کاشت مجدد درختان، جان تازه‌‌‌ای به این جنگل‌‌‌ها داده شود.
نوع‌‌‌دوستی فرامرزی فیلیمو مدرسه
به لطف اینترنت، فیلیمو توانست دست حمایت خود را به سمت گروهی دراز کند که برخلاف دیگر مواردی که از عمل به مسوولیت اجتماعی مطرح شد، جامعه هدف آن در مرزهای جغرافیایی ایران قرار نداشتند. این استارت‌آپ در دوران کرونا، برنامه‌‌‌ای با عنوان فیلیمو مدرسه را استارت زد و با تولید محتوای آموزشی با کیفیت و سرگرم‌‌‌کننده برای تمام پایه‌‌‌های تحصیلی، تلاش کرد تا حدی جای خالی معلمان در امر آموزش را پر کند. با این حال روی کار آمدن طالبان در افغانستان و اعمال محدودیت‌های قابل‌‌‌توجه بر حضور اجتماعی زنان و دختران جرقه‌‌‌ای برای فیلیمو بود تا بتواند به وظیفه انسانی خود عمل کند و باری از دوش این گروه رنج‌‌‌دیده در کشور همسایه بردارد. در همین راستا، محمدجواد شکوری مقدم، مدیرعامل صبا ایده با درج توییتی که در حساب کاربری خود نوشت: «با افتخار فیلیمو مدرسه به صورت کاملا رایگان در خدمت دانشآموزان دختر افغانستان است که از سر تنگ‌‌‌نظری از حق تحصیل و آموزش محروم شده‌‌‌اند.ای کاش بضاعت ارائه خدمت به دختران دانشجو را نیز داشتیم و می‌توانستیم اثر این جهل را برای خواهران‌مان کمرنگ‌‌‌تر کنیم.» حالا آماری که در اسفند ماه از عملکرد این پلتفرم منتشر شده نشان می‌دهد که گویا استقبال دختران افغان از این پلتفرم بسیار قابل‌‌‌توجه بوده و بیش از ۸هزار کاربر افغانستانی از مدرسه کمک درسی آنلاین فیلیمو بهره‌‌‌مند شده‌‌‌اند.
اگرچه در این گزارش شماری از شاخص‌‌‌ترین اقدامات نوع‌‌‌دوستانه و اخلاق‌‌‌محور کسب و کارهای ایرانی را ذکر کردیم، اما باید تاکید کرد که آنچه در این سال‌ها کسب و کارها -به‌خصوص استارت‌آپ‌‌‌های- ایرانی به عنوان بخشی از مسوولیت اجتماعی خود انجام دادهاند محدود به این موارد نیست و امکان ذکر نام و اقدام برخی از آنها به دلیل محدودیت فضا، میسر نشد.
فرهنگ اینکه یک کسب و کار، دغدغه‌‌‌هایی فراتر از سودآوری داشته باشد و از نقش خود به عنوان جزئی از اجتماع غافل نباشد، پیش از این و طی فعالیت نمایندگی شرکت‌های خارجی در ایران آغاز شده بود؛ اما استارتآپها به عنوان کسب و کارهایی که ذاتا پویاترند و با ترندهای جهانی همگام‌‌‌ترند، توانستند در تحکیم این فرهنگ در کشور نقش بسزایی ایفا کنند. اینکه یک کسب و کار استارت‌آپی با منابع مالی محدود، قدم در راه انجام چنین دست اقداماتی می‌‌‌گذارد و تلاش می‌کند در نوع خود باری را از دوش گروهی ولو کوچک بردارد، می‌تواند الگویی برای کسب و کارهای سنتی بزرگ‌تری باشد که با وجود داشتن حاشیه امن، تا امروز کمتر به چنین دغدغه‌‌‌هایی پرداخته‌‌‌اند.
