طبیعت تماشایی باغ ناصر دیوان

گروه تاریخ و اقتصاد: شیراز مرکز خبرهای جنوب ایران است. از بندرعباس تا بندر معشور و از بندر بوشهر تا اصفهان خبر هر اتفاقی در اندک مدت به شیراز می‌رسد و بافت جمعیتی شهر به گونه‌ای است که هر خبری شماری را به هیجان می‌آورد.

شیراز علاوه‌بر آنکه کانونی برای گرد آمدن کوچ‌گرانی از هر جای جنوب ایران به این شهر است، دربردارنده پیروان ادیان مختلف نیز هست. در این شهر یهودی و بهایی و شماری بودایی در کنار مسلمانان که تقریبا همه شیعه‌اند، زندگی می‌کنند و رقم جالب جمعیتی شیراز، اندک بودن غیرقابل باور جمعیت مسیحیان آن است.

بخش قابل توجهی از بازار آن در دست یهودیان است و بنابر آمار تهیه شده از سوی کنسولگری، ۲۶ بودایی ساکن این شهر به‌کار مکانیکی و صنعتی مشغولند. آنها سال‌ها پیش از هند به شیراز آمده‌اند و هنوز نتوانسته‌اند در جمعیت شهر هضم شوند. شیرازی‌ها آنها را فرستاده یا به اصطلاح معتبرتر جاسوس ما می‌دانند. دو هفته در شیراز ماندم و کوشیدم همه اطلاعات گردآوری شده در کنسولگری را مطالعه کرده و با بسیاری از گردآورندگان آن اطلاعات صحبت کنم. در میان آنها تنها یک نفر بسیار باهوش و ذکاوت است و می‌داند دنبال چه می‌گردد. با او قرار گذاشتم که گزارش‌های خودش را از طریق پیک کنسولگری برای من بفرستد.

آقامحمدعلی نفوذ زیادی در میان قشقایی‌ها و ملاهای منطقه دارد و ظاهر مذهبی او به آسانی برخی از درها را بر روی او می‌گشاید. برگزیده‌ای از سوی آقامحمدعلی در بازگشتم به بندر بوشهر تا کازرون همراهم بود و او بود که توانست در کازرون اسباب ملاقات من با ناصر دیوان را فراهم کند. ناصر دیوان را نه در خانه‌اش بلکه در باغی بیرون از کازرون، در کنار جاده‌ای که از کازرون به برازجان می‌آید، ملاقات کردم. به نظرم رسید بیش از آنکه من از ملاقاتم با او دنبال کسب آگاهی‌هایی باشم او در این اندیشه بود. با همه دقتم، یکی، دو بار اطلاعات جالبی از من گرفت. یکی آنکه شدیدا شایقم صولت الدوله قشقایی را ببینم و دیگر آنکه نگاه ملاهای شیراز با ملاهای بوشهر تفاوت دارد و ملاهای شیراز بیشتر رو به سوی ما دارند تا ملاهای بوشهر. اصطلاح پاییز دل‌انگیز را شاید فقط بتوان برای آن شب و آن باغ و آن طبیعت گلستانی باغ ناصر دیوان به‌کار برد.

پنج‌شنبه 29 سپتامبر 1914

گزارش کنسول انگلیس در جنوب از اوضاع ایران در جنگ جهانی دوم، ترجمه دکتر افشین پرتو، به نقل از پژوهشنامه خلیج‌فارس (دفتر ششم)