تاریخ عصر ظل‌السلطان

موضوعات اجتماعی به چشم مورخان رسمی نمی‌آیند، مثلا وضعیت طبقات پایین جامعه، اصناف، زنان، جرم و جنایات و دزدی و.... اما برعکس مورخ رسمی، برای یک روزنامه‌نگار مهم است که اینها را انعکاس ‌دهد. همچنان که امروز نیز بخشی از ستون‌های روزنامه ها را به خود اختصاص می‌دهند. ما به‌عنوان یک مورخ بعدها از آن استفاده می‌کنیم. روزنامه‌ فرهنگ هم مثل همین روزنامه‌ها که امروزه منتشر می‌شوند به انعکاس این دست اخبار اجتماعی شهر اصفهان اشتغال داشت. این برای من جالب بود تاریخ اصفهان در عصر ظل‌السلطان را از این اخبار فراهم کردم. یعنی متن خود روزنامه را درج کرده‌ام.

در جایی خوانده بودم مجموعه روزنامه فرهنگ در کتابخانه دبیرستان صارم‌الدوله نگهداری می‌شود. گویا اکبرمیرزا صارم‌الدوله مجموعه کامل آن را داشته و به کتابخانه آن مدرسه اهدا کرده بود. درست به یاد دارم حدود پانزده سال پیش با دوچرخه به دبیرستان صارمیه رفتم که گفتند آن روزنامه‌ها به موزه‌ آموزش‌وپرورش منتقل شده‌اند که چهارراه قصر خیابان شمس‌آبادی قرار دارد. به یاد می‌آورم آقایی به نام جمشید نیا با خوش‌رویی قبول کرد که روزنامه را در اختیار من قرار بدهد و هفت جلد بزرگ روزنامه بود که به ترتیب در اختیار من قرار دادند و این اطلاعات و اخبار را بازنویسی و طبقه‌بندی کردم به همراه تعلیقات خودم، گرد آوردم که سرانجام کتاب «تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل‌السلطان» متولد شد.

- از یک گفت‌وگو با دکتر عبدالمهدی رجایی،
مورخ و استاد دانشگاه