۲۱ راهکار کسب درآمد برای مترو

افزایش کرایه‏های حمل و نقل عمومی یک روند هر ساله است، اما برخی کشورهای دنیا منابع دیگری برای تامین هزینه‏های بهره‏برداری از مترو به جای افزایش سالانه قیمت بلیت پیش‏بینی کرده‏اند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، پیشنهاد امسال مسوولان شهری برای افزایش نرخ بلیت مترو و اتوبوس افزایش حدود ۵۰ درصدی بود. پیشنهادی که با مخالفت شورا روبه‌رو شد اما نگاه تازه مسوولان شهری به این حوزه که واقعی شدن قیمت‌ها برای شهروندان و هدفمند کردن کمک‌ها به اقشار نیازمند را نشان می‌داد.

سید مازیار حسینی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهردار تهران معتقد است باید به سمتی حرکت کنیم که نرخ کرایه وسایل حمل و نقل عمومی واقعی شده و تنها به قشری که نیازمند دریافت یارانه هستند، سوبسید ارائه شود. وی با بیان اینکه لازم است سیاست کلی در خصوص تعیین نرخ کرایه وسایل حمل‏ونقل عمومی تغییر کرده و به سمت واقعی شدن قیمت‏ها برویم، گفت: اگر قیمت‏ها واقعی شود، می‏توان به توسعه و نگهداشت وسایل حمل و نقل نیز امیدوار بود و تنها به یک قشر خاص که نیازمند هستند، یارانه ارائه شود، چراکه معتقدیم بخش زیادی از جامعه توانایی پرداخت هزینه واقعی را دارند. وی با تاکید بر اینکه اگر می‏خواهیم حمل‌ونقلی توسعه یافته و قوی داشته باشیم باید کرایه آن نیز واقعی باشد، افزود: بخش زیادی از جامعه توانایی پرداخت کرایه حمل‏ونقل عمومی را دارند، باید برای برخی از افراد جامعه همچون دانشجویان، دانش‌آموزان و... سوبسید در نظر گرفته شود و حتی اگر لازم باشد حمل‏ونقل عمومی برای برخی گروه‏ها به‌طور کامل رایگان شود اما توزیع یکسان یارانه در کشورهای دیگر رد شده است. شهرداری هیچ منبعی به غیر از درآمدهای مردمی ندارد و برای اینکه چرخ توسعه حمل و نقل بچرخد باید به سمت واقعی شدن قیمت‏ها برویم.

با این حال اعضای شورای شهر تهران چندان با این نگاه موافق نیستند. به عنوان مثال ابوالفضل قناعتی، عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران تاکید دارد که نباید شرایط را بر مردم سخت کرد و زمانی باید از واقعی شدن قیمت حمل و نقل عمومی سخن گفته شود که درآمدهای مردم هم واقعی شود. به گزارش «دنیای اقتصاد»، می‏توان بدون افزایش قیمت بلیت نیز از پس افزایش هزینه‌های مترو برآمد. به عنوان مثال متروی هنگ‏کنگ حدود ۲۵ درصد از درآمدهای کل خود را از محل تبلیغات، اجاره پارکینگ و اجاره زمین کسب می‏کند. هرچند برخی از منابعی که در کشورهای دیگر می‏تواند به‌عنوان منبع درآمد محسوب شود در متروی تهران حداقل فعلا قابل تحقق نیست. به عنوان مثال در بحث تبلیغات محیطی، محدودیت‏هایی که در زمینه تبلیغ کالاهای خارجی وجود دارد و توان تولیدکنندگان داخلی برای پرداخت هزینه تبلیغات اندک است و از این رو یک منبع مالی مهم از مترو دریغ شده است.

ساختار مالی متروها به گونه‏ای است که در اکثر موارد (به غیر از برخی متروهای آسیایی) هزینه عملیات به‌طور کامل از درآمد شرکت قابل تامین نیست. بر اساس آمار، شرکت بهره‏برداری متروی تهران در سال ۹۴ توانسته است فقط ۲۴ درصد از هزینه‏های خود را از محل فروش بلیت و درآمدهای ثانویه تامین کند. به‌طور کلی منابع مالی شرکت بهره‌برداری مترو از درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی به‏دست می‏آید. درآمدهای‏ عملیاتی‏ شامل درآمد فروش بلیت و درآمدهای غیرعملیاتی شامل درآمدهای تبلیغاتی، درآمد اجاره غرفه‏ها و مکان‏های تجاری می‏شود. اما نوع و تعداد هریک از این درآمدها در کشورهای مختلف متفاوت است. همچنین نسبت هر یک از این سرفصل‏های درآمدی به درآمد کل شرکت‌های مترو دنیا متفاوت است.

یک پژوهش دانشگاهی با الگوبرداری از کشورهای موفق در زمینه تامین درآمد مترو، ۲۱ عامل را برای افزایش درآمدهای پایدار مترو استخراج کرده است. براساس این پژوهش، درآمد فروش بلیت در متروی هنگ‏کنگ تا ۵/ ۱ برابر هزینه‏های عملیاتی و در لس‏آنجلس فقط ۲۷ درصد هزینه‏های عملیاتی را پوشش می‏دهد. قیمت بلیت مترو در هنگ کنگ ۹۱/ ۰ یورو و در لس‏آنجلس آمریکا ۹۱/ ۱ یورو است. پس عامل درآمد بالای متروی هنگ‏کنگ، قیمت بلیت نیست، چون حداقل ۵۶ شرکت مترو در دنیا وجود دارد که قیمت بلیت آنها از قیمت بلیت متروی هنگ‏کنگ بالاتر است ولی درآمدهای آنها به مراتب از درآمد متروی هنگ‏کنگ کمتر است. علت این امر به تعداد مسافر سالانه مترو و همچنین فرهنگ استفاده از حمل‏ونقل عمومی در هر کشوری بستگی دارد. بیشترین درآمد حاصل از فروش بلیت مربوط به هنگ‏کنگ است. سیستم متروی هنگ‌هنگ با درآمد حاصل از فروش بلیت تا ۵/ ۱ برابر هزینه‏های عملیاتی خود را پوشش می‏دهد و این نشانه سودآوری متروی هنگ‏کنگ است.

توجه ویژه به موضوعات فنی، توجه ویژه به نوسازی و مدرن سازی دائمی، توجه به ساختار سهام و سهامداران «ساختار کاملا دولتی تا کاملا خصوصی»، استفاده از امکانات مترو برای فعالیت‌های غیرمسافری، ایجاد جذابیت‏های خاص و زیباسازی ایستگاه‏های مترو، استفاده از تبلیغات مناسب آموزشی روز، کاهش تاخیرات، بالا بردن ضریب ایمنی سفر با مترو، کاهش سرفاصله زمانی حرکت قطارها، ایجاد خطوط و ایستگاه‌های جدید، تقسیم‏بندی مشتریان مترو جهت ارائه خدمات، ایجاد مکان‏هایی مانند رستوران، سینما و موزه در مترو، ایجاد فروشگاه‏های زنجیره‏ای مترو، افزایش سطح دانش کارمندان مترو، انجام به موقع فعالیت‏های نگهداری و تعمیرات، فعالیت‏های اجتماعی و فرهنگی، نیروی انسانی (جذب نیروهای جوان و با استعداد، مشارکت کارکنان و پرورش مدیران نسل بعد با دید کاملا تجاری)، ساختار سازمانی (توجه به واحدهای فنی و بازاریابی و توسعه تجاری)، برون‌سپاری در خدمات با سطح تخصصی پایین، برون‌سپاری خدمات با سطح تخصصی خیلی بالا و ایجاد جاذبه‏های فیزیکی فضاها برای برندهای معتبر ۲۱ عاملی است که پژوهشگران برای افزایش درآمدهای شرکت‌های بهره‏برداری مترو پیشنهاد داده بودند و از ۲۰ خبره و کارشناس حوزه بهره‏برداری مترو در خصوص آن نظرسنجی کردند.

نتایج به دست آمده این نظرسنجی نشان داد که مهم‏ترین معیار جهت ایجاد و افزایش درآمد پایدار در شرکت بهره‌برداری متروی تهران ایجاد خطوط و ایستگاه‏های جدید است و بعد از آن به ترتیب کاهش سرفاصله زمانی حرکت قطارها (هدوی)، ایجاد جاذبه‏های فیزیکی فضاها برای برندهای معتبر، ایجاد جذابیت‏های خاص و زیباسازی ایستگاه‏های مترو، توجه ویژه به موضوعات فنی، ایجاد فروشگاه زنجیره‏ای در مترو، نیروی انسانی و ایجاد مکان‏هایی مانند رستوران، سینما و موزه در مترو در رتبه‏های بعدی قرار دارند. به اعتقاد کارشناسان حوزه مترو، ایجاد خطوط و ایستگاه‌های جدید با توجه به ساختار شکل گرفته شرکت بهره‌برداری در افتتاح خطوط و ایستگاه‏های جدید، همواره شیب افزایش درآمد نسبت به هزینه‏های ناشی از افتتاح خطوط و ایستگاه‏ها بیشتر خواهد بود. همچنین فراهم‌کردن امکانات مورد نیاز برندهای معتبر برای برگزاری نمایشگاه‌های موقت و دائم در ایستگاه‏های مترو ضمن درآمدزایی برای شرکت باعث افزایش جذابیت فضای مترو برای مسافران می‏شود.