مستوره افشار و نقش اودر جمعیت نسوان وطن خواه

مجید خلیل زاده- به دنبال آشنایی مردم مشرق زمین با فرهنگ و تمدن غرب، افکار و گرایش‌های تجددطلبانه به کشورهای شرقی راه یافت. یکی از نتایج این امر، گسترش بحث آموزش زنان، ارتقای حقوق مدنی آنان و در نهایت ورود هر چه بیشتر آنان در مناسبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بود. زنان متاثر از اندیشه تجددطلبی و برابری خواهی، برای دستیابی به اهداف خود همگام با تاسیس مدارس دخترانه و انتشار روزنامه، انجمن‌ها و مجامعی را بنیان نهادند و به برگزاری کنگره‌هایی مبادرت ورزیدند که کنگره «نسوان شرق» یکی از ثمرات آن بود.

کنگره اول نسوان شرق در سال ۱۹۳۰ در دمشق برگزار شد. تشکیل این کنگره در ابتدا نتیجه ائتلاف و ادغام جمعیت‌های محلی بود که در بعضی از سرزمین‌های عربی فعالیت داشتند و در مراحل بعد، جمعیت‌هایی نیز از هند و ... به آنان پیوستند. در کنگره اول قدسیه اشرف با معرفی ژنرال کنسول ایران به نمایندگی از ایران شرکت کرد.

اهداف جمعیت نسوان وطن‌خواه عبارت بودند از: لزوم تهذیب و تربیت زنان، ترویج کالای تولید شده در صنایع کشور، سوادآموزی زنان، تاسیس بیمارستان برای زنان فقیر و سرپرستی دختران یتیم.

عصر روز دوشنبه در منزل خانم فاضله مستوره افشار عده زیادی از خانم‌های فاضله و معدودی از فضلا و ادبا نسبت به تشکیل کنگره و مرام آن حضور یافتند. خانم‌های فاضله میهمانان تازه وارد (نورحماده خانم رییسه کنگره، خانم سعید مراد، حنیفه خانم خوری) هر سه حضور داشتند و خانم افشار هم با جبهه گشاده با کمال مهربانی از واردین پذیرایی می‌کردند. و اظهار داشتند که کلیه مخارج میهمانان به عهده جمعیت نسوان ایران است. اکثر جلسات و سخنرانی‌های جمعیت نسوان به جهت بزرگی خانه مستوره افشار در آنجا برگزار می‌شد.

در جمعیت نسوان وطن‌خواه که در منزل مستوره خانم افشار تشکیل شد، خانم‌های ذیل به سمت هیات رییسه انتخاب شدند: ۱- مستوره خانم افشار ۲- صدیقه خانم دولت آبادی ۳- فخرعادل خلعتبری ۴- خانم نورالهدی منگنه ۵- شاهزاده ملوک خانم اسکندری ۶- عفت الملوک خواجه نوری۷- فخر آفاق پارسایی ۸- کبری خانم چنانی ۹- طیبه خانم میردامادی ۱۰- عباسه خانم پایور ۱۱- ملکه خانم ابوالفتح زاده ۱۲- طوبی خانم بقایی ۱۳- فرنگیس خانم عجمی۱۴- فاطمه خانم انصاری ۱۵- کوکب خانم ارانی ۱۶- نصرت خانم مشیری ۱۷- عصمت الملوک خانم شریفی ۱۸- آلجای خانم افشار ۱۹- هایده خانم افشار ۲۰- توران خانم افشار. و ضمنا مقرر شد که خانم‌های فوق برای تهیه مقدمات افتتاح کنگره نظریات خود را تهیه و پیشنهاد کنند.

روز جمعه بیستم آبان ماه ۱۳۱۱، ساعت۴ بعد از ظهر جلسه کنگره نسوان با حضور نمایندگان نسوان ممالک شرقی و جمعیت نسوان وطن‌خواه و جمع کثیری از خانم‌های فاضله و آقایان در منزل مستوره خانم افشار تشکیل شد.دومین کنگره عمومی نسوان شرق روز یکشنبه ششم آذر در طهران با اشتراک نسوان همه ممالک شرقی که عبارت بودند از: ایران، ترکیه، افغانستان، مصر، عراق، ژاپن، هندوستان، سوریه، لبنان، نجد، حجاز، جده، استرالیا و غیره تشکیل شد. در این کنگره خانم نور حماد، به عنوان رییس و خانم مستوره افشار نایب رییس و منشی‌ها عبارت بودند از: خانم صدیقه دولت آبادی و خانم جمیل. برنامه کنگره که از قبل مشخص بود و هر کسی موضوعی را به عهده داشت. مستوره افشار نیز از طرف خانم‌های ایرانی وضع و حالت و نهضت، خانم مستوره افشار خطابه ذیل را ایراد کرد:«... البته فرق بین ما زنان ایران و اکثر ممالک شرق شدیدا محسوس است... زن ایرانی حق حرف زدن در کوچه و خیابان با مردان فامیل خود نداشت. حق نداشت با شوهر، پدر و برادر خود سوار یک درشکه شود. ... هیچ فراموش نمی‌کنم که در خیابان‌ها اندرون و بیرون ترتیب داده از طرفی که زن راه می‌رفت مرد حق عبور نداشت. در بعضی خیابان‌ها از ساعت معین زن حق عبور نداشت. بعضی اشخاص که محتاج به طبیب و دوا بودند برای عبور مجبور بودند تحصیل اجازه نمایند و متاسفانه مرگ مریض از برای منسوبین او از تحصیل اجازه آسان تر بود. زن ایرانی حق نداشت که از حقوق زنان دفاع نماید چنان که وقتی مدیره محترمه مجله «جهان زنان» خانم فخر آفاق پارسا از حقوق زنان دفاع کرد، دو سال محکوم به تبعید شد. بدیهی است؛ بچه‌های کوچک و همسرش در وسط زمستان دو سال خانه به دوش و دربه‌در شدند. در یک چنین اوضاع وخیم، این زن فداکار موفق به تاسیس جمعیت نسوان وطنخواه شد.(تاسیس بهمن ماه ۱۳۰۱ که از اعضای اولیه آن می‌توان به ملوک اسکندری، نورالهدی منگنه، مستوره افشار، مهرانگیز اسکندری، عفت‌الملوک خواجه نوری و فخر عظمی ارغون اشاره کرد.)

جلسه اول کنگره ساعت شش و نیم بعد از ظهر خاتمه یافت و جلسه دوم به روز دوشنبه ساعت سه بعد از ظهر(در منزل مستوره خانم افشار) موکول شد. در آن روز پیشنهاد خانم مستوره افشار این بودکه صحبت باید در خصوص تعلیمات شود و به مطالب جزئی کمتر پرداخته شود. جلسه سوم کنگره نیز به همین منوال در خانه مستوره افشار تشکیل می‌شود. و جلسه چهارم همچنان در خانه مستوره افشار در چهار راه وزارت جنگ، کوچه پشت مدرسه صنعتی ایران و آلمان منعقد شد. در جلسه سوم کنگره خانم مستوره افشار بر این قضیه تاکید داشت که یک قسمت خانم‌هایی هستند که شوهر و زندگی و عواید مرتب دارند و محتاج به کار و حقوق خود نیستند و در مقابل یک عده خانم‌های دیگر هستند که نهایت احتیاج را دارند و باید به آنها کمک شود و به آنها شغل مراجعه شود، ولی متاسفانه آنهایی که محتاج ترند یا اینکه کفایت و لیاقت کار را هم شاید بیش از دیگران داشته باشند، نمی‌توانند کاری به دست آورند و آنهایی که هیچ احتیاج ندارند به وسایلی منصوب می‌شوند. در این خصوص هم باید اقداماتی شود که وزارت معارف این قسمت را در نظر بگیرد و مراعات کند.

در جلسه چهارم کنگره که در روز چهارشنبه، نهم آذرماه ۱۳۱۱ برگزار شد. پیشنهادهای خانم مستوره افشار از جمله؛ اعزام محصلات به خارجه، دومی قانون ازدواج ایران و دیگری رسیدگی به صحت و سلامت زن و شوهر قبل از ازدواج بود که با هر سه این پیشنهادها موافقت شده بود و وزارت عدلیه آن را پذیرفته بود. آخرین جلسه کنگره به امر شاهدخت در سالن وزارت معارف تشکیل یافت در این جلسه در آخر مستوره افشار خطابه شکرانه را قرائت کرد. جمعیت نسوان وطن خواه در حالی که دارای ۱۹۵ عضو رسمی بود در سال ۱۳۱۲ ش به فرمان رضا شاه منحل شد مرحومه افشار در اواخر عمر سرپرست شیرخوارگاه تهران بود وی در سال ۱۳۴۴ در گذشت.