سناریوهای پساداعش

دنیای اقتصاد: محاصره داعش در موصل تنگ‌تر می‌شود. ظاهرا این گروه به پایان کار خود در موصل نزدیک می‌شود. نیروهای عراقی با پیشروی‌های تدریجی خود ابتدا چند روستا را آزاد کردند و اکنون به ورودی‌های پادگان الغزلانی و اطراف فرودگاه موصل رسیدند. آنها قصد دارند از این فرودگاه به‌عنوان پایگاه خود برای حملات در غرب موصل استفاده کنند. به گزارش اسکای نیوز، رائد شوکت، فرمانده پلیس فدرال عراق اعلام کرد نیروهای پلیس فدرال، واکنش سریع، یگان‌ نهم زرهی ارتش و یگان العباس اهداف خود را در قالب بخش اول مرحله سوم عملیات «نینوا می‌آییم» تکمیل کردند. در محور غرب موصل نیز نیروهای حشد شعبی به جاده مواصلاتی بین موصل و شهرستان تلعفر رسیدند تا حلقه محاصره داعش در غرب موصل را تنگ‌تر کنند. بر همین اساس، گفته می‌شود نیروهای پلیس فدرال و حشد شعبی خاکریزهایی را ایجاد کرده و تک تیراندازها را روی تپه‌های مشرف مستقر کردند تا هر گونه حمله داعش از داخل شهرستان تلعفر یا محله‌های غرب موصل را ناکام بگذارند.

رابرت فیسک، تحلیلگر برجسته ایندیپندنت، در این زمینه می‌نویسد اگرچه نیروهای عراقی به فرودگاه موصل رسیده‌اند اما آزادی کل موصل ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها به طول انجامد. او معتقد است اگرچه ممکن است نیروهای عراقی در موصل موفق شوند اما ضربه نهایی را باید در مایل‌ها آنسوتر در سوریه به داعش وارد کرد. او معتقد است در پس گرد و غبارها و گلوله‌ها و مایل‌ها آنسوتر «دیرالزور» قرار دارد. فیسک می‌افزاید: «مدافعان اکنون در حال نبرد هستند و شاید ۹۰ هزار نفر از ساکنان این شهر هنوز زیر یوغ داعش باشند.» این تحلیلگر بر این باور است که اگر داعش بتواند از موصل بگریزد یا اگر بتواند حلقه‌های محاصره این شهر را بشکند، مبارزانش به ۳۴۰ مایل آنسوتر در سوریه خواهند رفت تا به دفاع از پایگاه خلافت بپردارند. فیسک معتقد است پیروزی در موصل یعنی شکست داعش در دیرالزور و در سوریه. او معتقد است اگر نیروهای عراقی نتوانند در موصل پیشروی کنند یا به هر وسیله این پیشروی کند شود یا در بدترین حالت شکست بخورد، این یعنی پیروزی داعش در دیرالزور و در سوریه. بنابراین، او معتقد است باید فشار با داعش را به‌صورت همزمان در عراق و سوریه پیش برد.

این کل ماجرا نیست. این داستان چند روی دیگر هم دارد. یک روی ماجرا «ترامپ» است. دولت دونالد ترامپ با وجود تمام ضعف‌هایی که دارد باید بر کیش داعش در خاورمیانه پیروز شود. فیسک معتقد است به همین دلیل است که ژنرال ماتیس که عنوان «سگ دیوانه» در عراق به او داده شد به عراق رفته تا بغداد و نیروهای آمریکایی و عربی را در موصل به پیشروی ترغیب کند. روی دیگر «حیدر العبادی» است. او که متعهد شده بود تا بهار سال گذشته داعش را از کل موصل بیرون می‌راند اکنون می‌بیند که سال ۲۰۱۷ هم فرا رسیده و هنوز داعش در موصل است. او شاهد است که ۵۰ درصد از یگان‌های زبده ارتش عراق با حملات انتحاری و «کامی کازی‌های داعش» زمینگیر شده است. نبرد در خیابان‌های باریک و قدیمی موصل بدون تانک و خودروهای زرهی نفعی برای ارتش عراق ندارد. حملات هوایی هم تلفات غیرنظامیان را زیادتر می‌کند. به عبارت دیگر، حملات هوایی جمعیت نیم میلیونی را هدف قرار می‌دهد، چرا که نیروهای داعش در مخفی‌گاه‌های زیرزمینی خود پنهانند و این حملات یادآور کابوس حلب خواهد بود.

با وجود اینکه حملات علیه داعش در موصل شروع شده، اما در بهترین حالت روستاهای خالی به تصرف ارتش عراق درآمده است. سناریو آشنا به نظر می‌رسد: ۶۵۰ هزار نفر در محاصره داعش هستند. تعداد راه‌های فرار محدود است و رودخانه دجله یکی از خطوط مقدم است. طنز قضیه اینجاست که دیرالزور که سرنوشتش با موصل گره خورده است، در امتداد فرات قرار گرفته و از خطوط مقدم سوری داعش به سوی غرب می‌رود. یک مشکل اینجا هست. ترامپ زخم‌هایی بر سیاست خارجی آمریکا بر جا گذاشته است. او روزگاری می‌گفت که پس از حمله آمریکایی- انگلیسی به عراق در سال ۲۰۰۳، باید نفت عراق را در دست می‌گرفتیم. اکنون «سگ دیوانه» به بغداد رفته تا بگوید «ما به خاطر نفت شما اینجا نیستیم.» او به دنبال این است تا از دولت عراق تضمین بگیرد که پس از موصل باز هم نیروهای آمریکایی در عراق خواهند ماند. حقیقت این است که اگرچه نیروهای هوایی آمریکایی، انگلیسی و ترکیه‌ای در این عملیات مشارکت دارند اما بیشتر تلفات روی زمین را عراقی‌ها و کردها متحمل خواهند شد. شاید تسخیر کل موصل تایید صحبت‌های هوشیار زیباری باشد که گفته بود تسخیر کل شهر یعنی نابودی موصل. فیسک می‌افزاید: «یک مقایسه تاریخی شاید بیراه نباشد. وقتی هیتلر در سال ۱۹۴۲ در نبرد استالینگراد پیروز شد، ۱۶ماه طول کشید تا روس‌ها بار دیگر بر این شهر کنترل یابند. از نبرد موصل تازه ۴ ماه گذشته است.»

بحران در راه است

با فرض اتمام عملیات موصل ممکن است اتفاقات جدیدی در راه باشد. المانیتور در چند گزارش به قلم تحلیلگران و روزنامه‌نگاران عراقی به چند مساله در دوران پساموصل اشاره می‌کند که چشم انداز مطلوبی را به دست نمی‌دهد:

اول، وقوع بحران سیاسی در دوران پساداعش. مصطفی سعدون، نویسنده گزارش، بر این باور است که در برخی محافل عراقی شایع است که یکی از دلایل سقوط موصل در سال ۲۰۱۴ و هنگام حمله داعش اسامه النجیفی، فرماندار نینوا است. به همین دلیل، در ۲۸ فوریه ۲۰۱۵ پارلمان عراق او را از پستش کنار زد. اگرچه حکم توقیف برای وی صادر شده، اما هنوز النجیفی دستگیر نشده است، هرچند دیدارهای مکرری با مقام‌های سیاسی و نیروهای امنیتی عراقی دارد. به همین دلیل گفته می‌شود در صورت فروکش کردن بحران داعش در موصل، ممکن است اختلافات سیاسی شروع شود و بار دیگر زمینه‌های بحران را فراهم آورد.

دوم، سیل آوارگان موصل می‌تواند بحران‌ها یا تبعات امنیتی برای عراق یا استان‌های همجوار با موصل به وجود آورد. جمعیت به‌دنبال یافتن سرپناه یا شغل (احتمالا با دام‌های خود) وارد شهرها یا استان‌های مجاور خواهند شد و این موجب برهم خوردن توازن جمعیت در شهرها خواهد شد. با این حال، المانیتور در گزارش خود به قلم دلشاد عبدالله، می‌نویسد با این وجود، برخی از ساکنان امیدوارند با فروکش کردن بحران به خانه‌های خود در موصل بازگردند هرچند خانه‌هایشان به تلی از خاک تبدیل شده باشد. اگرچه تا فروکش کردن بحران راه درازی در پیش است اما از هم اکنون سیل آوارگان به معضلی برای دولت عراق و سازمان‌های امدادگر عراقی و بین‌المللی تبدیل شده است. به همین دلیل برخی مقام‌های عراقی از جمله فواد معصوم خواستار بسیج نیروهای عراقی برای کمک‌رسانی به مردم موصل شده است.

سوم، سومین معضلی که جان شهروندان را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد تشعشعات سمی و انفجارهای نابه‌هنگام ناشی از عمل نکردن بمب‌ها است. کودکان با وسایل جنگی بر جای مانده بازی می‌کنند غافل از اینکه ممکن است آنها آلوده به مواد سمی یا تشعشعات سمی باشند. اگرچه ممکن است کسب‌وکار آهن‌فروشان و کسانی که دست‌فروشی می‌کنند داغ شود، زیرا به فروش تجهیزات فلزی بازمانده از خودروها، بمب‌ها و ... روی می‌آورند اما حقیقت این است که آلودگی‌ها هم ممکن است به همان اندازه سریع انتقال یابد. عدنان ابوزید در این گزارش می‌نویسد هم اکنون سطح تشعشعات به سطح ۶۲ درصد رسیده که بالاتر از حد «نرمال» است. او می‌نویسد سطح تشعشعات و آلودگی سمی بر جای مانده از انواع گلوله‌های جنگی بالاتر از دوران دهه ۸۰ (جنگ ایران و عراق)، جنگ کویت (سال ۱۹۹۱- ۱۹۹۰ که به جنگ دوم خلیج‌فارس معروف شد) و جنگ سال ۲۰۰۳ و حمله آمریکا به عراق است. با تمام این تفاصیل، اگر فرض کنیم داعش از موصل بیرون رانده شود، اما بحران‌هایی که در راه است نوید چشم‌انداز خوبی برای دوران پساموصل نیست.