در این گفت و گو با رییس سازمان پیمان جامع منع آزمایش هسته ای می خوانیم: پیمان جامع منع آزمایش اتمی مصوب سپتامبر ١٩٩٦ میلادی است. ٢٠ سال از عمر آن می گذرد و هنوز وارد فاز اجرایی نشده است. ٢٠ سال پیش در حال و هوای جهان پس از جنگ سرد بود که همه تصمیم گرفتند راه را برای فاجعه هسته ای دیگری مسدود کنند.

جهان به صلح می اندیشید پس این پیمان که در فضای عمومی به سی تی بی تی شهرت یافته است متولد شد. تا به امروز ١٨٣ کشور عضو سازمان ملل پیمان را امضا کرده اند و از میان آنها ۱۶۴ کشور معاهده را به تصویب مجالس خود رسانده اند. هشت کشور نیز این پیمان را امضا کرده اما تا به امروز آن را تایید و تصویب نکرده اند.
بر اساس مفاد موجود در معاهده، این معاهده زمانی به حالت اجرایی درخواهد آمد که تمام ٤٤ کشوری که نام آنها در ضمیمه ٢ معاهده آمده است، آن را تصویب کنند. این ٤٤ کشور، کشورهایی هستند که در مذاکرات شکل گیری سی تی بی تی که در فاصله سال های ١٩٩٤ تا ١٩٩٦ انجام شد، شرکت داشته اند و رآکتورهای هسته ای یا رآکتورهای تحقیقاتی در آن زمان داشته اند. ٨ کشور حاضر در ضمیمه ٢ هنوز این معاهده را تصویب نکرده اند: چین، مصر، ایران، امریکا و رژیم صهیونیستی، هندوستان.
کره شمالی و پاکستان نیز این معاهده را امضا هم نکرده اند.
اما و اگرها در خصوص کارایی این معاهده در فضای رسانه ای و در سایه نگاهی واقع بینانه به زمانی که از طرح آن گذشته بسیار زیاد است. نام کشورهایی که این معاهده را امضا نکرده اند هم با توجه به اینکه ایران، رژیم اسراییل و مصر را شامل می شود بر تردیدها در خصوص اجرایی شدن آن افزوده است. اسراییل در حالی که سیاست ابهام در خصوص برنامه هسته ای خود را طی می کند از حمایت های قدرت های غربی برای تداوم این سیاست برخوردار است.
امریکا نیز تنها کشوری است که سابقه حمله هسته ای را در کارنامه خود دارد اما همچنان به تجهیز و مدرن سازی تاسیسات هسته ای خود ادامه می دهد. لاسینا زربو، از آگوست ٢٠١٣، رییس سازمان پیمان جامع منع آزمایش های هسته ای است؛ سازمانی وابسته به سازمان ملل متحد که زربو می گوید ماهیتی کاملا فنی دارد و چندان در قید و بندهای بازی های سیاسی نیست.البته بررسی صحت این ادعا با توجه به سوابق نهادهای وابسته به سازمان ملل چندان آسان نیست.
زریو در گفت وگوی اختصاصی با «اعتماد» تاکید می کند که معاهده جامع منع آزمایش های هسته ای هیچ گونه تمییز و برتری برای بخشی از کشورهای امضا کننده در مقابل دیگران قایل نیست و اعضا از حقوق و مسوولیت های یکسان در این خصوص برخوردار هستند. زربو پیش از این در اظهاراتی که خبرگزاری آسوشیتدپرس آن را پوشش داده بود تاکید کرده بود که اگر کشورهای حاضر در خاورمیانه این معاهده جامع را تصویب کنند، آرامش هسته ای در منطقه برقرار خواهد شد.
وی در بخش هایی از پاسخ ها به سوال های اعتماد در خصوص چند و چون اجرایی شدن معاهده به سابقه خوب همکاری های ایران اشاره می کند. سابقه ای که نشان می دهد تهران برخلاف ادعای برخی کشورهای غربی با هرگونه توسعه غیرصلح آمیز برنامه هسته ای در سطح بین المللی مخالف است.
زربو در این خصوص می گوید: ایران معاهده منع جامع آزمایش هسته ای را در نخستین روز آغاز به کار آن یعنی ٢٤ سپتامبر ١٩٩٦ امضا کرد و تا امروز هم حمایت خود از این معاهده را کاملا نشان داده است. همچنین ایران یکی از کشورهای فعال در جلسات و نشست های سازمان در وین است.
مشروح گفت وگوی اختصاصی «اعتماد» با لاسینا زِربو به شرح زیر است:
**معاهده در سال ١٩٩٦ برای امضا مهیا شد و این در حالی بود که ٤٠ سال هم تهیه مقدمات آن برای امضا طول کشیده بود. هنوز این معاهده با وجود امضای ١٨٣ کشور و تصویب ١٦٤ کشور از این تعداد وارد فاز اجرا نشده است. آیا با وجود این بازه زمانی به اجرایی شدن سی تی بی تی امیدوار هستید؟
مدیرکل سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی هانس بلیکس که عضو گروه شخصیت های عالیرتبه (Eminent Persons) نیز هست تعبیر جالبی دارد و می گوید که معاهده منع آزمایش های هسته ای، معاهده ای است که هنوز به حالت اجرایی درنیامده اما در حال حاضر هم کاربردی و کارآمد است. این حالت قطعا بهتر از حالت برعکس آن است که معاهده ای رسما به حالت اجرایی درآمده باشد اما از کارایی برخوردار نباشد.
اعداد و ارقام که مصداق این ادعا باشند بسیار تاثیرگذار هستند. بیش از ٢ هزار مورد آزمایش هسته ای پیش از طرح و تصویب معاهده در سال ١٩٩٦ را مقایسه کنید با تعداد انگشت شماری آزمایش که پس از این تاریخ انجام شده است. بله، من امیدوار هستم که بتوانیم در آینده مشخص و نزدیک این معاهده را رسما به حالت اجرایی کامل درآوریم یا تابو انجام آزمایش های هسته ای را بیش از گذشته تقویت کنیم، در غیراینصورت من به این کار مشغول نمی شدم و در این پست فعالیت نمی کردم.
تاریخ اخیر نشان می دهد که دورنمای سیاسی در یک شب قابل تغییر است و مصداق این ادعا نیز الحاق سوریه به کنوانسیون تسلیحات شیمیایی در سال ٢٠١٣ است. مطمئن هستم که اگر جامعه جهانی در آن مقطع زمانی معاهده سی تی بی تی را هم بر روی میز می گذاشتند، رهبری در سوریه نمی توانست با پذیرش آن مخالفت کند یا سرباز بزند. ما برای اجرایی شدن معاهده سی تی بی تی به رهبری سیاسی نیاز داریم که بتواند از فرصت ها مانند فرصتی که در مورد سوریه پیش آمد، بهترین استفاده را بکند.
**منع آزمایش بمب اتمی یک مساله فنی به حساب می آید اما توان نظامی هسته ای اصولا در طول تاریخ پیدایش آن مقوله ای سیاسی بوده است و یارگیری های سیاسی کشورهای دارنده آن بر ماهیت فنی همواره سایه انداخته است. چطور می توانید و می خواهید میان بعد سیاسی و بعد فنی این معاهده توازن ایجاد کنید؟
بله این درست است که سازمان ما بیشتر یک نهاد فنی است و البته که قدرت و ارزش آن در سطح و جامعه بین المللی نیز به دلیل همین ماهیت فنی آن است. ما یک رژیم راستی آزمایی و بازرسی بسیار بی سابقه اعمال کرده ایم و این همان چیزی است که وزیر امور خارجه امریکا از آن با عنوان یکی از مهم ترین و برجسته ترین موفقیت های جهان مدرن یاد می کند. این سیستم راستی آزمایی و رژیم بازرسی بسیار توانمندتر از چیزی است که زمانی که ایران و کشورهای دیگر در سال ١٩٩٦ تصویب و در معرض امضا قرار گرفتن این معاهده را پذیرفتند، پیش بینی می شد.
سی تی بی تی یک معاهده کاملا دموکراتیک است: نقطه قوت های آن در تامین حقوق و تعریف مسوولیت ها به شکل یکسان برای تمام اعضای جامعه جهانی است. این بدان معنا است که بر اساس مفاد این معاهده، هیچ کشوری نمی تواند و اجازه ندارد که تست انفجاری هسته ای انجام بدهد. بدون آن انفجارهای هسته ای حتی کشورهای پیشرفته هسته ای نیز قطعا نمی توانند طراحی های کلاهک های نظامی هسته ای خود را تکمیل کنند.
همزمان، سازمان سی تی بی تی اطلاعات یکسان و واحد را برای بازرسی میزان پایبندی از تمامی اعضا مطالبه می کند. به عنوان نمونه، کشور من بورکینافاسو این حق را دارد که همان میزان اطلاعات بازرسی و مونیتورینگ را ارسال بکند که پیشرفته ترین کشورها گزارش می دهند. این سی تی بی تی است که زمین بازی را سطح بندی می کند.
**شما در مدت زمان حضور در این پست مبتکر شکل گیری Group of Eminent Persons (گروه شخصیت های عالیرتبه) بوده اید. انگیزه شما از این ابتکار چیست و چه انتظاری از این گروه دارید؟ این گروه قرار است چه کمکی به این معاهده برای ورود به فاز اجرایی بکند؟
من گروه شخصیت های عالیرتبه را به محض به دست گرفتن این مسند در سال ٢٠١٣ راه اندازی کردم. این گروه شامل شخصیت های عالیرتبه و مطرحی است که در سطح جهانی به عنوان کارشناسان مسائل بین الملل هم شناخته می شوند. با توسل به جایگاه و نقطه تماس هایی که این افراد دارند، گروه می تواند درهایی را که بدون حضور و تلاش آنها به روی ما بسته بود، باز کنند و به غنی شدن پروفایل معاهده کمک کنند.
این مساله به خصوص در مورد ضمیمه دو کشورها مصداق بارزی دارد. این افراد می توانند به تقویت سی تی بی تی و طرح این مساله در رسانه ها کمک شایانی بکنند. امسال ما گروه جوانان سی تی بی تی را راه اندازی کردیم تا کمکی به گروه شخصیت های عالیرتبه باشد. با استفاده از انرژی و خلاقیت نسل جوان و جدید در ترویج و تقویت معاهده، می توانیم گفت وگو و بحث در خصوص چند و چون سی تی بی تی را زنده نگاه داریم و مخاطب های هدف جدید را از طریق شبکه های اجتماعی پیدا کنیم.
**شما اخیرا سفری به تل آویو داشتید و در آن رایزنی های فشرده ای با مقام های این رژیم انجام دادید. در مصاحبه ای گفته بودید که بازه زمانی پنج ساله برای تصویب سی تی بی سی توسط اسراییل محتمل است. دلیل طرح این بازه زمانی چیست؟
من در جریان دیدارهای قبلی هم گفته ام که تصویب سی تی بی تی توسط اسراییل منوط به کلمه «اگر» نیست بلکه بحث «چه زمانی» مطرح است. من از میانه گفت وگوها با نخست وزیر (رژیم) اسراییل به این نتیجه رسیدم که این بحث در داخل اسراییل هم به سطح بالاتری رسیده است و جدی تر دنبال می شود. تل آویو یکی از اعضای منطقه است که به سازمان برای ساخت و اجرایی کردن سیستم مونیتورینگ و احداث ایستگاه های آنها کمک می کند. هر سه ایستگاه مونیتورینگ و بازرسی ما در اسراییل است و به خوبی کار می کند. باید این نکته را هم اضافه کنم که کشورهای بسیاری در جهان به معاهده سی تی بی تی به عنوان گام مهمی در مسیر احداث و به راه افتادن خاورمیانه عاری از سلاح نگاه می کنند. این هدفی است که تمام کشورهای منطقه خاورمیانه هم به آن چشم امید بسته اند.
همان گونه که فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز ١٣ ژوئن در نشست سی تی بی تی در سطح وزرا تاکید کرد: با تصویب نهایی سی تی بی تی توسط کشورهای باقیمانده می توان به هدفی که از مدت ها پیش تعیین شده و آن هم خاورمیانه عاری از تست اتمی است دست یافت.
**هند و پاکستان دو کشوری هستند که پس از ورود سی تی بی تی به فاز امضا، آزمایش هسته ای انجام داده اند. چه راهکاری برای متقاعد کردن این دو کشور برای ورود به دامنه سی تی بی تی در نظر گرفته اید؟ چگونه می خواهید مانع رقابت سیاسی این دو را برای برخورداری از تسلیحات هسته ای و به رخ کشیدن قدرت هسته ای به هم از میان بردارید؟
این درست است که هندوستان و پاکستان در ١٩٩٨ آزمایش های هسته ای انجام دادند اما از آن زمان به طور موقت این آزمایش ها را متوقف کرده اند. هیچ بازیگر سیاسی جدی هم در هیچ کدام از این دو کشور خواهان ادامه تست های هسته ای نیست. هند و پاکستان هنوز سی تی بی تی را امضا نکرده اند.
با این همه پاکستان در حال حاضر به عنوان ناظر، در تمام نشست های مشورتی اعضای سی تی بی تی شرکت می کند. از سوی دیگر، هندوستان نیز اعلام کرده که مانع اجرایی شدن سی تی بی تی به شکل کامل نخواهد شد. تنها کشوری که انجام آزمایش های هسته ای را ادامه می دهد، کره شمالی است و البته که این آزمایش ها هم هر بار با محکومیت جهانی روبه رو می شود.
**کره شمالی تنها کشوری است که آزمایش هسته ای در قرن بیست و یکم داشته است. آیا این کشور را با توجه به خروج از ان پی تی که معاهده ای رایج تر هم است در لیست رایزنی ها قرار داده اید؟
من اعتقاد دارم که پایان دادن به تست اتمی، می تواند نخستین گام در مسیر برقراری صلح و ثبات در شبه جزیره کره باشد. من به گفت وگو اعتقاد دارم. جامعه بین المللی باید با کره شمالی در خصوص پذیرش سی تی بی تی وارد چانه زنی شود. من نیز حاضرم که سهم خودم را در این خصوص ایفا کنم و اگر از من دعوت شود سوار هواپیمای بعدی بشوم که به پیونگ یانگ می رود.
** شما یک بار در مصاحبه ای اشاره کرده بودید که باراک اوباما به دلیل نداشتن اکثریت حزبی در کنگره نتوانست مساله تصویب سی تی بی تی را پیش ببرد. البته وی در اوایل سال های ریاست جمهوری از اکثریت در کنگره برخوردار بود و شعار او هم تلاش برای جهانی عاری از سلاح هسته ای بود. با این همه آیا در سال های حضور در این سمت تلاشی برای تصویب آن در امریکا کرده اید؟ شما چندبار در سال به امریکا رفت و آمد می کنید و قریب به ٢٠ درصد از بودجه سازمان هم توسط امریکا تامین می شود آیا نشست هایی با کنگره داشته اید تا نمایندگان مجلس سنا را به تصویب معاهده ترغیب کنید؟
دولت امریکا با سنای این کشور و افکار عمومی در کمپینی آموزشی و بسیار فراگیر که در خصوص آشنایی با منافع امنیتی معاهده سی تی بی تی کار می کند، در تماس است. در این حوزه، ما در جاها و نقطه هایی که بتوانیم از دولت امریکا حمایت می کنیم. به عنوان نمونه، من در سال ٢٠١٥ این فرصت را داشتم که جلسه خصوصی با چهره های ارشد عضو کمیته روابط خارجی سنا داشته باشم.
دولت نیز به دنبال برگزاری نمایشگاهی در خصوص سی تی بی تی و سیستم بازرسی و راستی آزمایی آن است که ما نیز از آن حمایت می کنیم. ما طرفداران بسیاری در امریکا در هر دو جناح سیاسی جمهوریخواه و دموکرات داریم. این یک مساله حزبی نیست و نباید هم باشد. معاون وزیر امور خارجه امریکا در امور کنترل سلاح مرتبا برای افکار عمومی و سایرین توضیح می دهد که چگونه تصویب سی تی بی تی در راستای منافع ملی امریکا است. هفته گذشته نیز جان کری، وزیر امور خارجه امریکا بر اهمیت تصویب سی تی بی تی توسط امریکا تاکید کرد.
**شما عدم امضای معاهده توسط امریکا را اختلاف های داخلی و سیاست داخلی دانسته اید که یک نهاد مانند سی تی بی تی نفوذی برای تغییر آن ندارد در چنین شرایطی اصلا احتمال تصویب سی تی بی تی توسط امریکا را می دهید؟
مسائل داخلی می تواند تغییر کند. آنچه که باقی است مورد بسیار قوی سی تی بی تی از منظر امنیت ملی است: دو نگرانی اصلی که سناتورهای امریکایی در سال ١٩٩٩ زمانی که معاهده برای نخستین بار مورد بحث قرار گرفت مطرح کردند بازرسی و در دسترس قرار گرفتن Stockpile Stewardship Programme بود. این مساله در حال حاضر حل شده است.
جورج شولتز وزیر امور خارجه پیشین امریکا در روزهای رونالد ریگان، یک بار گفت که شاید حق با همراهانش در حزب جمهوریخواه بود که چند سال پیش به تصویب سی تی بی تی رای منفی دادند اما امروز همان ها باید با توجه به حقایق جدید به معاهده سی تی بی تی رای مثبت بدهند.
** با توجه به تعلل برخی کشورهایی که نام آنها در ضمیمه دو معاهده آمده برای تصویب آن، آیا احتمال اصلاحاتی در آن به گونه ای که برای ورود به فاز اجرا نیاز به تصویب معاهده توسط تمام کشورهای حاضر در ضمیمه دو نباشد، وجود دارد؟
بند ١٤ در خصوص چگونگی به اجرا درآمدن کامل سی تی بی تی بخش جداناپذیری از این معاهده است که ٢٠ سال پیش به تصویب رسیده است. مذاکره مجدد درخصوص این بند تمام معاهده از جمله سیستم بازرسی و راستی آزمایی آن را که مدت ها پیش به دست آمده هم در معرض بحث و بررسی قرار می دهد. باید به یاد داشته باشیم که سی تی بی تی در یک فضای یگانه مثبت سیاسی پس از جنگ سرد به تصویب رسید. جای شک و تردید بسیار وجود دارد که در شرایط بین المللی حساس کنونی، فضا برای یک معاهده پیچیده مشابه هموار باشد.
**برخی از منابع خبری می گویند که اصلی ترین مانع اسراییل برای تصویب سی تی بی تی خود معاهده نیست و از این مانع با عنوان regional context نام می برند. تا چه اندازه با این گمانه زنی موافق هستید و منظور اسراییل از این عبارت چیست؟
به نظر من، سی تی بی تی می تواند به توسعه اعتماد و ثبات در خاورمیانه منتهی شود. مصر، ایران و اسراییل هر سه این معاهده را امضا کرده اند بنابراین تصویب نهایی این معاهده در این سه عضو هم نیاز به چرخش ١٨٠ درجه ای سیاست های این کشور ندارد. این تصویب ها می تواند به ایجاد خاورمیانه عاری از آزمایش هسته ای کمک کند و برای تشکیل منطقه عاری از سلاح هم یک بستر مناسب باشد.

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.