گامی به سوی زیست پذیری شهر تهران

دکتر مهرناز بیگدلی
شهرساز و صاحب‌نظر حوزه شهری

با شکل‌گیری شورای شهر جدید و امید به کارآمدتر شدن نظام مدیریت شهری شهر تهران زمان آن فرا رسیده است که نارسایی‌های سال‌های گذشته در اجرای سند طرح تفصیلی تهران برطرف شده و طرح به مسیر اصلی خود بازگردد، هرچند آسیب‌های وارده و تغییرات اراضی و کاربری‌های مغایر با طرح جامع بسیار چشمگیر بوده و غیر قابل بازگشت است. سند پهنه‌بندی اراضی شهری تهران شامل نقشه‌ها و ضوابط، شرایط استفاده از زمین به انضمام ضوابط و مقررات، نحوه مداخله در آن را نشان می‌دهد و یکی از مهم‌ترین اسناد اجرایی طرح جامع وتفصیلی به شمار می‌آید. این اهمیت از آنجا ناشی می‌شود که کیفیت، دقت و درستی این اسناد، ارتباط مستقیمی با کیفیت زندگی روزمره شهروندان و بهره‌وران شهری داشته و مصداق بارز حقوق شهروندی به شمار می‌رود.

این سند به دلیل اشکالات فنی بسیار، از ابهام، پیچیدگی وتناقص برخوردار بوده، به نحوی که می‌توان به راحتی وتنها زیر پوشش «پایش» یا «بازنگری» در طرح امکان تغییرات روزانه برای آن فراهم آید (امری که در طول اجرای طرح تفصیلی از 1391 تاکنون اتفاق افتاده است). در واقع نهاد مسوول اجرای طرح به‌طور مشخص پایبند به اصولی که در طرح جامع تهران ودر مقیاس کلان برای پایتخت پیش‌بینی و در نظر گرفته شده است، نبوده و هرجا که منافع خصوصی ایجاب می‌نموده دست به تغییرات زده است که از مهم‌ترین این تغییرات می‌توان به افزایش میزان طبقات وتراکم بالاتر از حد مجاز پهنه، ساخت و ساز غیر مجاز در باغات و کاربری‌های تثبیت شده و... اشاره نمود. (تحقیقات میدانی در فروردین ماه سال جاری کشف انحرافات 69 درصدی ساخت وساز منطقه یک تهران از طرح تفصیلی ملاک عمل، مصداقی است بر این ادعا).

این تغییرات خود ساخته از سوی شهرداری و مغایر با طرح جامع و همچنین بدون هماهنگی با ارگانهای نظارتی صرف نظر از آنکه می‌تواند دلایل عدیده‌ای داشته باشد، اما از نگاه این پژوهشگر مهم‌ترین دلایل آن در وهله اول نارسایی‌های فنی سند پهنه‌بندی تهران از یک سو و از سوی دیگر ضعف و ناکارآمدی قوانین و مصوبه‌های ملاک عمل در این زمینه، به ویژه نارسایی‌های کمیسیون ماده 5 در تغییرات موردی کاربری‌های اراضی در چارچوب سند پهنه‌بندی است. بنابراین پیشنهاداتی در جهت اصلاح مسیر اجرای طرح تفصیلی تهران به شرح زیر ارائه می‌گردد:

1- ضرورت بازنگری اساسی در سند پهنه‌بندی طرح تفصیلی تهران شامل نقشه‌ها، ضوابط و مقررات و رفع اشکالات فنی، تناقضات و ابهامات آن (اشکالات فنی شامل عدم انطباق پهنه‌های تعیین شده با ویژگی‌های وخصایص اراضی، عدم حفاظت باغات در پهنه‌بندی، عدم تعیین سقف ایجاد کاربری‌های تجاری در پهنه مختلط و کف کاربری‌های خدماتی در این پهنه، تناقضات ناشی از عدم تطابق ضوابط پهنه‌ها مانند تراکم و تعداد طبقات با میزان ظرفیت سکونت‌پذیری و...)

2- ضرورت تشکیل مجدد نهاد برنامه ریزی و توسعه شهر تهران به‌عنوان نهادی دائمی برای پایش و کنترل توسعه و ساخت و ساز در پایتخت و ناظر بر اجرای بهینه طرح تفصیلی.

3- بازنگری در حدود اختیارات و وظایف کمیسیون ماده 5 و دیگر نهادهای نظارتی با توجه به نقش موثر آن در تغییر کاربری‌های شهر تهران و ضرورت افزایش نقش و عملکرد نهادهای نظارتی همچون سازمان نظام مهندسی، جامعه مهندسان شهرساز و مشاوران مناطق 22گانه. 4- اصلاح آسیب‌های ناشی از ارتباط مستقیم میان درآمدهای شهرداری با تخلفات از طریق تحکیم پایه‌های حقوقی و قانونی موضوع «صندوق عمران شهری» مصوبه 7/ 2/ 66 شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران مبنی بر واریز درآمدهای ناشی از اضافه ارزش حاصل از فروش تراکم به صندوق فوق‌الذکر، با تولی‌گری وزارت راه و شهرسازی، در جهت هزینه کرد برای عمران و تامین خدمات عمومی و انتفاعی شهر.