سهم مدیریت شهری در تغییر نقش مناطق

در تبدیل یکی از مناطق سبز و ریه‌های تنفسی شهر تهران به پناهگاه سرمایه‌گذاران، سهم شهرداران مناطق در سنوات گذشته چه میزان بوده است؟ آیا الگوی حاکم بر سیاست‌های شهرداری منطقه در دوره گذشته موجب شده این منطقه بهشت سرمایه‌گذاران برای ساخت و ساز شود یا آب و هوا و عناصر ذاتی آن تقاضا برای سکونت را بالا برده است؟ خیابان‌هایی که روزگاری با هدف رفع مشکلات ترافیکی منطقه احداث شده بودند این روزها به دلیل تراکم بالای ساخت‌وساز در محدوده آنها خود به معضل بروز ترافیک بدل شده‌اند. شیب تند ساخت وسازهای بلندمرتبه در نواحی شمال تهران سبب شده تا برخی منطقه یک تهران را به «کارگاهی ساختمانی» تشبیه کنند.

منطقه یک شهرداری، در بلندای تهران و با وسعتی حدود ۶۴ کیلومترمربع بر اساس داده‌های آماری حدود ۳۷۹۹۶۲ نفر جمعیت را در خود جای داده است. این در حالی است که انبوه ساختمان‌های آماده و نیمه‌ساخت در آینده‌ای نزدیک جمعیت منطقه را به مرز ۵۰۰ هزار نفر خواهد رساند. مختصات جغرافیایی این منطقه از طرف شمال محدود به ارتفاعات ۱۸۰۰ متری دامنه جنوبی کوه‌های البرز، از جنوب به بزرگراه شهید چمران حد فاصل دو راهی هتل آزادی و بزرگراه مدرس و پل آیت‌الله صدر و از غرب به اراضی رودخانه درکه و از شرق نیز به انتهای بزرگراه ارتش، کارخانه سیمان و منبع نفت شمال شرق تهران محدود می شود. اما به دلیل جذابیت‌های گوناگون، منطقه یک در سال‌های اخیر آماج ساخت و سازهای فراوان بوده و هجوم سرمایه‌گذاران عمده بخش ساختمان به این منطقه، مشکلات فراوانی را برای ساکنان قدیمی شمیران به بار آورده است. به گفته کارشناسان شهری کمبود زمین برای ساخت و نرمش مدیریت شهری تهران طی سال‌های اخیر، رونق ساخت‌وساز در باغات و زمین‌های مشجر شهر تهران را در پی داشته و باعث شده است در این زمین‌ها ساختمان‌هایی بلندمرتبه سبز شوند.

تغییر نقش منطقه یک

طرح جامع تهران که در سال ۱۳۴۸ تهیه شد و به اجرا درآمد یکی از مهمترین اسناد برنامه‌ریزی شهری ایران به شمار می‌رود. در این طرح برای سازمان فضایی تهران نظمی پیش‌بینی شد که شمال تهران با باغات و فضای سبز آن با کمترین تراکم تامین‌کننده اکسیژن سطوح شهری تهران باشد و سپس مراکز شهر که شامل بافت‌های فرسوده بود با زیر یکصد درصد تراکم ساختمانی تبدیل به مراکز اداری و تجاری و به نوعی «Down Town» تهران می‌شد و با تراکم بالای ۴۰۰ درصد تبدیل به برج‌ها و ساختمان‌های مرتفع می‌شد و نهایتا جنوب تهران نیز با تراکم پایین حدود ۱۲۰ درصد مجموعا می‌توانستند نظام کالبدی وسازمان فضایی شهر تهران را با کارکردهای مسکونی، تجاری و مراکز سیاسی اداری شکل دهند. بعد از انقلاب نیزدر سال ۱۳۷۲ طرح جامع تهران به تصویب شورای عالی شهرسازی رسید که در آن بر تراکم ۸۰ درصد و نگهداری باغات و فضای سبز شمال تهران تاکید شده بود.اما از میانه دهه ۷۰ و تحت عنوان خودگردانی شهرداری تهران پدیده تراکم فروشی بروز کرد که نخستین قربانی آن باغات تهران بود.امروز بر خلاف طرح جامع، منطقه یک که یکی از نقاط شمالی شهر به حساب می‌آید به یکی از نقاط پرتراکم شهری بدل شده است. برخی کارشناسان شهری معتقدند حضور و نوع نگاه برخی شهرداران منطقه همراه با اختیارات خاص آنها در تغییر ضوابط شهرسازی مناطق طی سال‌های گذشته تاثیر گذار بوده است. ابوالفضل قناعتی عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با وجود آنکه معتقد است شهردار منطقه یک اختیار متفاوتی نسبت به سایر شهرداران مناطق ندارد اما می‌گوید: با توجه به ویژگی‌های خاص این منطقه بهتر است از شهردارانی که تجربه بیشتر و سلامت اعتقادی بالاتری دارند استفاده شود. او با اشاره به مناطق یک، دو، سه و پنج شهر تهران می‌گوید: این چهار منطقه به دلیل برخوردار بودن از شرایط آب و هوایی مناسب و موقعیت جغرافیایی، مناسب بودن نوع منطقه و بالا بودن قیمت املاک برای همه افرادی که به دنبال کار اقتصادی در حوزه مسکن هستند بسیار حائز اهمیت است لذا ورود به مناطق ذکر شده فقط با هدف سکونت در این مناطق نیست.

عضو شورای شهر تهران ادامه داد: هر اقدامی که در این مناطق می‌شود به دلیل قیمتی که هر مترمربع مجتمع‌های مسکونی، اداری و تجاری دارد توجیهی دارد که یکسری از افراد سودجو مترصد انجام تخلفات شهرسازی خارج از ضوابط طرح تفصیلی و پروانه تعریف شده برای منطقه هستند. او اظهار کرد: بالابودن انگیزه تخلف در این مناطق،باعث شده معاملات این مناطق و انتفاع برای برخی که به دنبال سود بیشتری هستند از چارچوب ضوابط شورای عالی شهرسازی، مصوبات شورای شهر و شورای عالی شهرسازی پا را فراتر بگذارند و به دنبال کسب سود بیشتری از این مناطق باشند.

قناعتی با تاکید بر اینکه شهرداران منطقه یک نسبت به سایر مناطق اختیارات ویژه یا متفاوتی ندارند، تصریح کرد: هر شهرداری در هر منطقه‌ای باید مطابق ضوابط خاص خودشان عمل کنند.اما به دلیل آنکه در این مناطق املاک از ارزش معاملاتی بالاتری برخوردارند شهرداران این مناطق، باید از تجربه و سلامت اعتقادی بیشتری برخوردار باشند.

به گفته وی در حال حاضر در منطقه یک به دلیل دارا بودن املاک با ارزش معاملاتی بالا، حجم تخلفات ساختمانی نسبت به سایر مناطق بیشتر است به همین دلیل معمولا پرونده ‌های ارجاعی به کمیسیون ماده ۱۰۰ از این منطقه بالاتر است. عضو هیات رئیسه شورای شهر تهران با اشاره به اینکه منطقه یک گلوگاه تهران است، تاکید می‌کند: وجود ساختمان‌های بلندمرتبه در این منطقه از ردوبدل شدن هوا به پایتخت جلوگیری می‌کند. ممکن است وزش باد تاثیر اندکی در کاهش آلودگی هوای پایتخت و تازه شدن هوا داشته باشد، اما این ساختمان‌ها به نوبه خود منجر به ایجاد گره‌های ترافیکی نیز می‌شود و ترافیک نیز خود آلودگی دوچندانی را ایجاد می‌کند.

قناعتی با بیان اینکه بخشی از منطقه یک بافت روستایی دارد، افزود: به همین دلیل بخشی از خیابان‌ها در این منطقه همچنان مناسب تردد درشکه و عابران است و توان پذیرفتن گره‌های ترافیکی را ندارد. او با انتقاد از اینکه منطقه یک تهران با تخلف‌های ساختمانی گسترده به پارکینگ متحرک تبدیل شده است، اظهار می‌کند: ساخت و ساز ساختمان‌هایی که بدون پروانه ساخته می‌شوند با توجه به غیرقانونی بودن آنها باید متوقف شوند و مالک به منظور انجام روال قانونی برای دریافت مجوز اقدام کند.