سبزه، سیب، سرکه، سمنو، سماق، سنجد،...سکه،...سمندر!
منصور صفازاده
هر ساله با نزدیک شدن به نوروز باستانی، ایرانی‌ها به دنبال تدارک و آماده شدن برای استقبال از این جشن باستانی هستند. این روزها بازار وسایل سفره هفت‌سین دستفروشان جلوی مجتمع‌های تجاری و در حاشیه خیابان‌ها حسابی داغ است. سیب، سماق، سنجد، سمنو و... در کنار هم آماده‌اند تا سفره هفت‌سین خانواده‌ها را مانند هر سال زینت بخشند. «ماهی قرمز» یکی از اجزای این سفره است که هر ساله در این روزها بحث بر سر اصالت این المان در سفره هفت‌سین ایرانیان، سوژه بسیاری از شبکه‌های اجتماعی قرار می گیرد. عده‌ای معتقدند که این موجود کوچک قرمز رنگ (که البته اخیرا در طیف رنگی وسیع‌تری می‌توان آن را یافت)، در گذشته‌های دور عضو سفره هفت‌سین نبوده است.
در واقع اعتقاد این عده این است که خاستگاه اولیه ماهی قرمز کشور چین بوده و با گذشت زمان به نقاط دیگر جهان معرفی شده و سر از سفره هفت‌سین ایرانی‌ها درآورده است. آنها دلایل بسیاری مبنی بر عدم استفاده و خرید این موجود زنده ارائه می‌کنند. ماهی قرمز که بنا به اسناد موجود سمبل عید چینی‌هاست و مردمان چین در عید خود ماهی قرمز را رها می‌کنند تا زندگی جریان یابد، اما عمر این موجود کوچک در تنگ‌های شیشه‌ای بسیار کوتاه شده و تقریبا همگی شاهد این هستیم که تا پیش از ایام تعطیلات نوروز ماهی کوچک از بین رفته است و نکته جالب‌توجه این است که سالانه در ایام عید نوروز 5 میلیون قطعه ماهی می‌میرند. از این رو در چند سال گذشته انجمن‌های دفاع از حقوق حیوانات و فعالان محیط‌زیست کمپین‌های زیادی برای مقابله با این روند ترتیب داده‌اند. از سوی دیگر، عده‌ای اعتقاد دارند که «ماهی قرمز» از زمان‌های بسیار دور میهمان سفره هفت‌سین ایرانی‌ها بوده و ایجاد حساسیت و برجسته‌ کردن این موضوع تنها برای برانگیختن احساسات و در واقع نوعی خودنمایی و جلب‌توجه این انجمن‌ها است.«ماهی قرمز» چه عضو همیشگی سفره نوروزی ایرانیان بوده باشد و چه میهمانی ناخوانده از چین، بسیار مشکل به نظر می ر‌سد که بتوان به این زودی آن را از سفره هفت‌سین و سین‌های آن جدا کرد.شاید بهترین کار این باشد که به سرانجامی خوش برای این میهمان بعد از ایام نوروز بیندیشیم. سپردن این ماهی‌ها به دامان استخرهای بزرگ یا دریاچه‌ها و حوض‌های وسیع می‌تواند یکی از راهکارهای ممکن باشد. شاید این‌گونه بتوان به نوعی این موجودات زنده را به دامان طبیعت سپرد که خود بهترین حافظ و نگهبان آنها است. برگزاری کمپین‌های منع خرید این نوع حیوانات گامی موثر در جهت همراهی با محیط‌زیست و حیات‌وحش خواهد بود. کمپین‌هایی که این سال‌ها بیشتر از پیش فعالیت خود را گسترده کرده‌اند. نمی‌توان انگشت اتهام را تنها به سوی پرورش‌دهندگان و فروشندگان نشانه گرفت؛ چرا که باید به این نکته توجه داشت که این مساله می‌تواند ناشی از عدم آگاهی این قشر باشد.

نمونه بارز این عدم آگاهی را می‌توان در بازارهای نوروزی به‌طور واضحی مشاهده کرد. شکار و فروش موجودات زنده دیگر و عرضه آنها در کنار خیابان با قیمت پایین خود نشان‌دهنده سطح پایین آگاهی است. نمی‌توان در این زمینه فروشنده را تنها مقصر اصلی دانست و همه کاسه و کوزه‌ها را سر او شکست. در واقع نیاز به نظارت بیشتر بر محیط‌زیست و حیات‌وحش در این زمینه به شدت احساس می‌شود. اخیرا گزارش‌هایی مبنی بر عرضه و فروش جانوران کمیاب و حتی در معرض انقراض در کنار خیابان‌های پایتخت به گوش می‌رسد. موجودات زنده‌ای که شاید اگر نظارت بیشتری بر محیط‌زیست و حیات‌وحش اعمال می‌شد، مقصد این موجودات زنده، کنار خیابان‌ها و در میان بساط دست‌فروشان و بساط گستران نمی‌بود. جدایی این حیوانات از حیات‌وحش با نابودی و حتی انقراض آنها همراه خواهد بود. این سال‌ها نام یوز ایرانی، خرس قهوه‌ای و فک خزری و بسیاری از حیوانات نادر دیگر کم بود که نام سمندر لرستان هم به آن افزوده شد. حیوان کوچکی که به شدت در معرض انقراض است و شدیدا به محافظت نیاز دارد. موجودی که در این روزهای آخر اسفند به راحتی از گوشه خیابان سردرمی‌آورند و نکته تاسف‌بار این است که با قیمت ناچیزی به فروش می‌رسند. سمندر لرستانی یکی از زیباترین گونه‌های سمندر جهان در منطقه زاگرس ایران است و فقط در کشور ایران وجود دارد. مطالعات اخیر نشان داده است که این موجود در شمالی‌ترین نواحی استان خوزستان که با لرستان همجوار است نیز پراکنده شده است. اما متاسفانه این دوزیست به دلیل وضعیت حفاظتی نگران‌کننده به شدت در حال انقراض است. زیبایی این نوع سمندر و حرکات جذاب آن در آب موجب شده است که در سال‌های اخیر سودجویان به فکر فروش آن در ایام نزدیک به عید نوروز برای قرار گرفتن در تنگ سفره هفت‌سین بیفتند. بحران شدید سمندر لرستان موجب شده است تا این موجود زنده که نادرترین گونه سمندر در جهان است، در لیست قرمز واحد حفاظت جهانی قرار گیرد.

تخمین زده می‌شود که کل جمعیت سمندر لرستانی کمتر از 1000 عدد است. اما متاسفانه طبق نظرکارشناسان، ایران هنوز نمی‌تواند خود برای حفظ این سمندر اقداماتی موثر انجام دهد و مطالعات انجام شده بیشتر محدود به افراد خارجی است. کشورهای اروپایی برای پرورش سمندر لرستان سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در آزمایشگاه و دانشگاه‌ها انجام داده‌اند. شاید کوچک‌ترین کار برای حفظ این گونه نادر و در حال انقراض جلوگیری از خرید و فروش سمندر و اطلاع دادن از هرگونه خرید و فروش آن به شماره تلفن ۱۵۴۰ (اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان) در هر نقطه از کشور و در هر ساعت از شبانه روز باشد. شاید وقت آن رسیده است که تنها به فکر منافع خود و کسب درآمد بیشتر نباشیم و کمی بیشتر در جهت مهربانی با محیط‌زیست و حیات‌وحش گام برداریم. با این همه آیا باز هم می‌توان به راحتی از کنار این فروشندگان سودجو گذر کنیم، بی‌آنکه از خود بپرسیم، سهم من از حفظ زیست‌بوم کشورم چیست؟