گام معلق اسکار روی مرز سیاست

بهنام ناصح

چند روز دیگر مراسم اسکار، یکی از بزرگترین رویدادهای سینمایی جهان برگزار می‌شود؛ رویدادی که همواره از سوی برخی منتقدان وطنی با شائبه سیاسی‌کاری و همراهی با سیاست‌های حاکم بر ایالات متحده متهم بوده. اگرچه چنین دیدگاه‌هایی معمولا با نوعی توهم توطئه آمیخته و از سوی بسیاری دیگر از منتقدان مردود ارزیابی می‌شده، امسال بی‌شک آمیختگی این سیاست و رویداد به نحو غیرقابل انکاری مشهود است؛ هرچند این حساسیت‌های غیرهنری نه با ضدیت با سینمای کشورمان که اتفاقا در همنوایی با کارگردان شهیر ایرانی،‌ اصغر فرهادی و مخالفت با سیاست‌های دولت تازه روی کار آمده آمریکا صورت می‌گیرد.

فیلم «فروشنده» هفتمین فیلم بلند اصغر فرهادی از شروع اکرانش در ایران پر ماجرا بود؛ از هجوم مردم برای تماشایش بر پرده عریض که مسوولان سینمایی را واداشت با اکران شگفتش در ساعت ۶ و ۴۵ دقیقه صبح کارکنان خواب‌آلود سینماها را برای پذیرش مشتاقان به محل کار بکشاند،‌ تا حمله برخی منتقدان و روزنامه‌های محافظه‌کار که از نظر تکنیکی یا اخلاقی کارگردان و بازیگران فیلم را زیر سوال بردند. اگرچه جایزه معتبر جهانی کن برای بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر مرد پشتوانه خوبی برای اعتبار اثر و لاجرم اشتیاق مردم بود، ساختار محکم فیلم، تعلیق و ضرباهنگ مناسب آن موجب شد موج استقبال افزایش یابد آنچنان که تا پایان زمان اکران خود موفق شد رکورد فروش را بشکند و تبدیل به پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران شود.

«فروشنده» و اسکار

آخرین فیلم فرهادی،‌ فهرست بلندبالایی از نامزدی و دریافت جایزه از فستیوال‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی را برای خود فراهم کرده است که از آن جمله می‌توان به جشنواره فیلم کن، انجمن ملی نقد فیلم آمریکا، جشنواره فیلم مونیخ، جشنواره جهانی سینمای آمستردام، جشنواره بین‌المللی فیلم شیکاگو، جشنواره جهانی فیلم پارسی استرالیا، جشنواره فیلم ونکوور، جشنواره فیلم اولان‌باتور مغولستان، جشنواره بین‌المللی فیلم وایادولید، فستیوال سمینسی اسپانیا، جشنواره فیلم بمبئی و جایزه گلدن گلوب اشاره کرد.

آذر ماه امسال بود که خبر حضور «فروشنده» در میان ۹ نامزد اسکار در بخش بهترین فیلم غیرانگلیسی سرخط صفحات هنری اغلب رسانه‌های کشور شد. خبر راه یافتن این فیلم در جمع ۵ نامزد نهایی در بهمن ماه در رقابت با «تونی اردمان» به کارگردانی مارن آده از آلمان، «تانا» به کارگردانی بنتلی دین و مارتین باتلر از استرالیا، «مردی به نام اوو» ساخته هنس هالم از سوئد و «زیر شن» به کارگردانی مارتین زاندولیت از دانمارک باعث دلگرمی بیشتر سینما دوستان ایرانی شد؛ اگرچه برخی با توجه به این‌که پیش از این فرهادی با «جدایی نادر از سیمین» اسکار بهترین فیلم خارجی زبان را از آن خود کرده بود، احتمال اهدای دوباره این جایزه به او را چندان زیاد نمی‌دانستند (و برخی هنوز زیاد نمی‌دانند.)

سنگی که دیوانه‌ای به چاه انداخت

نظرسنجی‌ها از احتمال موفقیت یا ناکامی «فروشنده» در اسکار امسال روند طبیعی خود را طی می‌کرد که یک‌باره دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری جدید آمریکا مانند غول از بطری رها شده، برای عرض‌اندام و وفا به قول‌های نابخردانه انتخاباتی‌اش فرمانی اجرایی امضا کرد که پذیرش مهاجران را به مدت ۱۲۰ روز به حال تعلیق درآورد؛ فرمانی که به بهانه دغدغه‌های امنیتی در زمینه تروریسم، ورود شهروندان عراق، ایران، لیبی، سومالی، سودان، سوریه، و یمن را به مدت ۹۰ روز ممنوع می‌کرد. گذشته از تبعاتی که چنین فرمانی برای بسیاری از شهروندان ایرانی ساکن آمریکا به همراه داشت، حضور سینماگران نامزد اسکار در این مراسم را در هاله‌ای از ابهام می‌برد.

با فاصله کمی پس از خبر این فرمان، پیش از اینکه شرایط هنرمندان برای شرکت در این رویداد از سوی برگزارکنندگان اسکار بررسی شود، ترانه علیدوستی بازیگر زن نقش اول این فیلم پیشدستی کرد و در گفت‌وگویی با نیویورک تایمز با قاطعیت عنوان کرد که در اعتراض به این موضوع در اسکار شرکت نمی‌کند، حتی اگر این ممنوعیت شامل رویدادهای فرهنگی نباشد. در پی این تصمیم اصغر فرهادی اگرچه ابتدا قصد داشت در مراسم اسکار شرکت کند، اما پس از مدتی با صدور بیانیه‌ای گفت که ظاهرا این حضور با اما و اگرهایی مواجه شده است که به هیچ وجه برای وی قابل پذیرش نیست و حتی اگر برای سفرش استثنائی قائل شوند نیز در مراسم اسکار شرکت نخواهد کرد.

حمایت یکپارچه رقبا از نامزد ایرانی

فرمان ترامپ با مخالفت و انتقادهای داخلی و خارجی زیادی رو‌‌به‌رو شد و حتی آکادمی اسکار بیانیه‌ای را بر اساس اخبار ممنوعیت ورود اصغر فرهادی در مراسم اسکار ۲۰۱۷ منتشر کرد. اگر چه سرانجام چندین قاضی فدرال احکامی صادر کردند که بخش‌هایی از فرمان را لغو کرد اما دست‌اندرکاران فیلم «فروشنده» همچنان بر تحریم سفر به آمریکا پا فشاری کردند؛ تصمیمی که از سوی تمامی دیگر نامزدهای شاخه بهترین فیلم خارجی اسکار که از رقبای این فیلم محسوب می‌شوند حمایت شد. با این‌که بسیاری ارزیابی داوران اسکار را تنها بر اساس قابلیت‌های تکنیکی و محتوایی آثار می‌دانند با این حال گروهی هم معتقدند که به هر روی امکان دارد جو به وجود آمده، به نفع فیلم تمام شود و رای داوران بار دیگر تندیس طلایی این جایزه را در دست‌های پرافتخارترین کارگردان ایران قرار دهد.