ورود نسل جدید به بازار هنرهای تجسمی

دنیای اقتصاد- شایان ربیعی: دومین حراج بزرگ تهران در سال جاری و ششمین دوره آن در مجموعِ دوره‌های برگزار شده با ثبت رکورد ۱۲ میلیارد و ۳۴۴ میلیون تومان به‌کار خود پایان داد. ششمین دوره حراج تهران یک تفاوت آشکار با دوره‌های پیشین داشت. در این دوره آثاری ارائه شد که عمدتا بر گرایش‌های پست مدرنیستی تاکید داشتند و البته به لحاظ زمانِ خلقِ اثر متاخرتر از آثار حراج‌های سال‌های گذشته بودند، به همین دلیل جای آثار هنرمندان مطرح مدرن همچون سهراب سپهری، حسین کاظمی، محسن وزیری‌مقدم، ابوالقاسم سعیدی، محمد احصایی و پرویز تناولی که رکوردهای میلیاردی حراج‌ تهران و حراج‌های خارجی را در کارنامه دارند، خالی بود. جداسازی و تفکیک حراج تهران بر اساس ویژگی‌های آثار ارائه شده که امسال با برگزاری پنجمین دوره حراج تهران عملی شد، با هدف ورود آثار هنرمندان جوان‌تر به بزرگ‌ترین بازار هنری ایران اجرایی شده است. در پنجمین دوره که خرداد ماه امسال برگزار شد، آثار کلاسیک و مدرن ارائه شده بود اما در ششمین دوره آثار هنرمندانی چکش خورد که بیشتر آنها در قید حیات بودند. مهم‌ترین نکته درباره حراج ششم آن است که ارائه آثار چهره‌های جوان و استقبال قابل‌توجه خریداران از آنها -در وجه استعاری خود- آینده هنرهای تجسمی را در ایران امیدبخش کرده است.

به روایت کارشناسان، خالقان حدود ۷۰ درصد از آثار ارائه شده در حراج ششم، در قید حیات هستند و بیش از نیمی از ۱۱۲ هنرمند حاضر در حراجی برای نخستین بار است که اثری در حراج‌های رسمی دارند. بنابراین رکورد ۱۲میلیاردی برای فروش آثار این نسل رکورد قابل توجه و آینده‌سازی است.در نظر گرفتن این نکته همزمان با فروش قابل توجه آثار نشان می‌دهد که آینده بازار هنرهای تجسمی در ایران تا حدود قابل توجهی تضمین شده است. در واقع در مقام مقایسه، حراج ششم در مقابل حراج پنجم، حکم تیم ملی فوتبال امید را در مقابل تیم ملی بزرگسالان کشورهای مختلف دارد. از این نظر حراج ششم تهران محک مناسبی برای سنجش بازار بود آینده تجسمی در ایران و امیدها را برای تقویت این بازارها بیش از پیش افزود.

آمارهای ششمین دوره

در این دوره از حراج‌ آثار هنری در تهران ۱۲۰اثر هنری با امضای ۱۱۲ هنرمند ارائه شد که از این مجموع ۸۷ اثر در قالب‌تابلو نقاشی، ۲۰ اثر در قالب مجسمه و ۱۳ اثر نیز در قالب عکس عرضه شده بود. از ۱۲۰ اثر ارائه شده در این دوره، ۱۱۸ اثر فروش رفت و از میان آثار فروش رفته ۷۰ اثر به قیمتی بیش از قیمت پیش‌بینی شده چکش خورد.عنوان گران‌ترین اثر این دوره به فرهاد مشیری هنرمند ۵۳ ساله تعلق گرفت، اثر او با نام «شماره‌های سیاه روی سفید» که در سال ۱۳۸۱ خلق شده است، ۸۵۰ میلیون تومان چکش خورد. این نخستین‌بار است که اثر هنری هنرمندی غیر از سهراب سپهری رکورددار رقم فروش در حراج‌های داخلی می‌شود. مجسمه معروف «نی‌لبک زن» زنده‌یاد بهمن محصص که روی ۶۰۰ میلیون تومان چکش خورد، دومین رکورد این شب را از آن خود کرد، این مجسمه کوچک برنزی تک‌نسخه‌ای در سال ۱۳۵۰ خلق شده است. دو اثر به‌طور مشترک جایگاه سومین رکورد ششمین دوره حراج تهران را به‌دست آوردند: نقاشی «شکار سبز در سبز» اثر رضا درخشانی هنرمند ۶۴ ساله و اثری از مجموعه کوزه‌های فرهاد مشیری با عنوان «بخواب گل شکستنی» که هر یک ۵۰۰ میلیون تومان چکش خوردند.

در مرتبه بعدی دو نقاشی از منوچهر یکتایی هنرمند ۹۴ ساله هر دو جایگاه چهارم و پنجم را از آن خود کردند؛ این دو تابلوی طبیعت بی‌جان که هر دو اتفاقا در سال ۱۳۴۳ آفریده شدند، به ترتیب با قیمت‌های ۴۰۰ و ۳۸۰ میلیون تومان چکش خوردند. در این شب پنج اثر دیگر هم بالای ۳۰۰میلیون تومان فروخته شدند: اثری از حسین زنده‌رودی ۳۶۰ میلیون تومان، نقاشی «تارنواز» کوروش شیشه‌گران ۳۴۰ میلیون تومان، اثر دو لته‌ای «وسوسه» پویا آریان‌پور، هنرمند ۴۵ ساله با تکنیک آیینه گچ و شیشه رنگ شده روی چوب ۳۴۰ میلیون تومان، اثر منیر فرمانفرماییان، با عنوان «در ستایش موندریان» ۳۰۰ میلیون تومان و نقاشی رضا درخشانی با عنوان «عشق در همه‌جا» از مجموعه مینیاتور ۳۰۰ میلیون تومان فروخته شدند.

۹ اثر نیز در ششمین حراج تهران بالای ۲۰۰ میلیون تومان چکش خوردند: نقاشی «دو ماهی» از بهمن محصص ۲۶۰میلیون تومان، نقاشی «گره» کوروش شیشه‌گران ۲۶۰ میلیون تومان، نقاشی سه لته‌ای فرح اصولی با عنوان «سیاووش» ۲۶۰ میلیون تومان، نقاشی با عنوان «کویر» از زنده‌یاد پرویز کلانتری ۲۴۰ میلیون تومان، نقاشی دیگری از فریده لاشایی ۲۴۰ میلیون تومان و نقاشی «طلا+ ریال» حسین زنده‌رودی ۲۴۰میلیون تومان، اثر دو لته‌ای زنده‌یاد منصور قندریز ۲۲۰ میلیون تومان، مجسمه خمیرکاغذی «نفخ صور» رضا لواسانی هنرمند ۵۵ ساله ۲۲۰ میلیون تومان و عکس تک‌نسخه‌ای از زنده‌یاد عباس کیارستمی از مجموعه سفید برفی که ۲۰۰ میلیون تومان به فروش رسیدند. در این شب ۱۴ اثر دیگر هم یکصد میلیون تومان را پشت‌سر گذاشتند: نقاشی قاسم حاجی‌زاده ۱۸۰ میلیون تومان، نقاشی ازلیلی متین‌دفتری ۱۷۰ میلیون تومان، اثردیگری از منیرفرمانفرماییان ۱۷۰ میلیون تومان، نقاشی با عنوان «فرار / بوعلی...» شهریار احمدی هنرمند ۳۷ ساله ۱۶۰ میلیون تومان،

اثری از رامین شیردل هنرمند ۳۵ ساله با نام «عشق سفید» ۱۶۰میلیون تومان، مجسمه تک نسخه‌ای از امیر مسعود اخوان جم هنرمند ۴۷ ساله با عنوان «پروانه» ۱۳۰ میلیون تومان، اثری از زنده‌یاد توکل اسماعیلی(مش‌اسماعیل) ۱۲۰ میلیون تومان، اثری از زنده‌یاد محمدعلی ترقی‌جاه ۱۲۰ میلیون تومان، نقاشی بدون عنوان سه‌لته‌ای سیاه‌سفید افشین پیرهاشمی ۱۲۰ میلیون تومان، نقاشی خط آبی‌رنگ علی شیرازی با عنوان سوره حمد ۱۱۰ میلیون تومان، نقاشی مهرداد محب‌علی ۱۱۰ میلیون تومان، مجسمه‌ای از ژازه تباتبایی ۱۱۰ میلیون تومان، مجسمه‌ای از محمدحسین عماد ۱۰۰ میلیون تومان و نقاشی خط رضا رینه‌ای ۱۰۰ میلیون تومان چکش خوردند. ثبت رکوردهای فروش و توسعه بازارهای هنری به حوزه هنرهای معاصر و آثار متاخر، اتفاق آینده‌سازی است که با ثبت رکورد بیش از ۱۲ میلیاردی در حراج ششم تهران کلید خورده است.

تحلیل روایی آمار

در ابتدا چنین پیش‌بینی می‌شد که تفکیک حراج تهران به دو رویداد در یک سال، کشش درونی بازار را بکاهد و نفس رکوردها را بگیرد. البته اگرچه این پیش‌بینی تا حدی درست از آب درآمد اما نباید از نظر دور داشت که رقم نهایی فروش با توجه به میانگین قیمت هر اثر که بیش از ۱۰۲ میلیون تومان محاسبه شده است، نشان می‌دهد پتانسیل‌های درونی بازار داخلی بیش از آن چیزی است که پیش از این تصور می‌شد. به هر حال اگرچه می‌توان دو حراج برگزار شده در سال ۹۵ را به صورت واحد و یکی محاسبه کرد اما تفکیک آماری آنها از هم، می‌تواند دید واقع‌بینانه‌تری از کش و قوس بازار ارائه کند. همان‌طور که از نمودارها برمی‌آید، دوره پنجم حراج تهران با ارائه ۸۰ اثر که پس از دوره اول، کمترین تعداد ارائه شده آثار را به نام خود ثبت کرده، بیشترین فروش ممکن را به‌دست آورده و با اختلاف در صدر همه دوره‌های دیگر است. همچنان‌که پیداست ارائه آثار مطرح و جهانی هنر معاصر ایرانی در این دوره، رقم فروش را به بیش از ۲۵ میلیارد تومان رسانده است. این موضوع نشان می‌دهد که هدف غایی تبادل آثار هنری در بازار ایران با نگاه به بازارهای جهانی تعریف می‌شود. این نکته، ایده مقدمه بودن حراج تهران برای حضور آثار در حراج‌های بزرگ‌تری هم چون کریستی و ساتبی و اینکه خرید و فروش آثار در ایران مصرف نهایی ندارد را تقویت می‌کند. با این حال به نظر می‌رسد کشاندن پای آثار هنری غیرایرانی به حراج تهران و گسترش بازار فروش از ملی به بین‌المللی می‌تواند به افزایش صفرهای رقم فروش کمک قابل‌توجهی کند.