ردپای خشکسالی در گوشهگوشه کشور
براساس آنچه در یکبرنامه تلویزیونی مطرح شد، مقادیر بارش طی دوسال گذشته بسیار کمتر از حد نرمال بوده است. البته قبل از این دوسال بارش باران حتی به صورت سیلابی صورت میگرفت و مخازن کشور را پر میکرد و سبب میشد از سال اول خشکسالی راحتتر عبور کنیم؛ اما در سالجاری مشکلات مربوط به خشکسالی به صورت تصاعدی در حال رشد است. به عقیده کارشناسان، ایران در آینده چالشی بزرگتر از مساله آب ندارد و اگر رویهها به همین صورت ادامه یابد و اقدام جدی نکنیم، در ۲۰سال آینده تصور وجود موجود زنده در بخشی از نقاط ایران تصور اشتباهی است. آب موضوعی است که به امنیت غذایی که مسوولان همواره بر آن تاکید دارند، گره خورده است. بنابراین برای حفظ امنیت غذایی که از مهمترین خطوط قرمز دولتهاست، باید فکری به حال آب و آینده آن کرد.
کارشناسان راههای متفاوتی را برای عبور از این بحران پیشنهاد میکنند که نخستین راه، واقعیکردن قیمتهاست؛ چراکه براساس آمار، قیمت فروش هر مترمکعب آب ۶۰۰تومان و قیمت تمامشده ۱۸۰۰تومان است. در واقع قیمتگذاریهای صحیح میتواند از اسراف منابع طبیعی جلوگیری به عمل آورد. البته بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که واقعی کردن قیمتها باید بر بخش خانگی متمرکز باشد؛ اما آمارها حاکی از آن است که بخش خانگی در ایران، ۶درصد از آب کل کشور را مصرف میکند. در این بین بیش از نیمی از مشترکان خانگی زیر الگوی مصرف، آب مصرف میکنند و عمده مصرف آب در کشور (۹۲درصد)، در بخش کشاورزی مصرف میشود. کارشناسان در این باره توصیه میکنند که حتما باید با برنامه و در قالب نقشه راه و در بازههای زمانی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت حرکت کرده و کشت محصولات با آببری کم، استفاده از روشهای نوین آبیاری تحت فشار و سایر روشهای معمول در دنیا را دنبال کرد.
بحران آب در ایران خشک
ایران از گذشته اقلیمی خشک محسوب میشود و حدود ۷۵درصد کشور جزو اقلیمهای خشک، نیمهخشک و حتی فراخشک است. در چند سال اخیر، این موضوع شدت گرفته و خشکسالی و کاهش بارشها را به صورت مداوم تجربه کردهایم و در نتیجه زنگخطر خشکسالی و کمآبی از گوشهوکنار کشور به گوش میرسد. بنا بر گزارشهای رسمی وزارت نیرو، وقوع بحران خشکسالی و تبعات آن در ایران دور نیست؛ زیرا همچنانکه آمار بارشهای سالانه نسبت به طولانیمدت کاهش چشمگیری داشته، بارشهای کم نیز بهطور متوازن در کشور پراکنده نشده و تنها در چند منطقه خاص تجمیع شده است. به همین دلیل برخی از استانها شرایط بحرانی کمبود آب را دارند و در چنین شرایطی، اهمیت ذخایر و منابع آبی دوچندان میشود.
در ایران، ۹۲درصد آب در بخش کشاورزی، ۲درصد در بخش صنعت و ۶درصد برای شرب استفاده میشود. بنابراین اگر قرار است اقدامی در خصوص حفظ منابع آبی انجام دهیم، باید کفه سنگین ترازو به سمت بخش کشاورزی باشد؛ موضوعی که تاکنون به آن توجهی نشده و سیاستگذار همواره برای حفظ منابع آبی، به بخش خانگی که تنها ۶درصد مصرف آب کشور را به خود اختصاص میدهد، متوسل شده است. البته در بخش کشاورزی نیز اقداماتی انجام شده؛ اما بیبرنامه بودن این اقدامات، بهجای آنکه سبب حفظ منابع آبی شود، حیات کشاورزی را در معرض خطر قرار داده است. برای مثال در یکماه اخیر، یکبار عوارض صادرات محصولات آببر حذف شده و پس از چند روز بازگشت، اقدامات بدون برنامه، سبب شده است تا چشمانداز کشاورزان تیره و تار شود و هر روز زمینهای بیشتری رها شوند.
رهایی از خشکسالی ممکن است؟
کارشناسان عقیده دارند که نخستین اقدام برای برونرفت از این شرایط، ارائه کالا به قیمت واقعی است. در واقع قیمتگذاری صحیح میتواند از اسراف منابع کمک کند. البته همواره تاکید سیاستگذار بر بخش خانگی بوده است و در این خصوص نظام تعرفهگذاری پلکانی و الگوی مصرف برای هر خانوار نیز تعریف شد. اما مساله این است که همانطور که گفته شد، کشاورزی بیشترین مصرف و هدررفت آب را در کشور از آن خود کرده است.
در مورد بخش کشاورزی نیز کارشناسان میگویند، در بخش کشاورزی تقریبا ۴میلیون بهرهبردار وجود دارد در واقع این بخش، بزرگترین بخش خصوصی اقتصاد کشور است و ۳۵درصد اشتغال آن را شامل میشود. در این بخش اتفاقات خوبی مانند استفاده از ارقام زراعی که نسبت به خشکی مقاوم هستند یا استفاده از ظرفیتهای گلخانهای صورت گرفته؛ اما کافی نیست. حتما باید با برنامه و در قالب نقشهراه و در بازههای زمانی کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت حرکت کرده و حتما باید کشت محصولات با آببری کم، استفاده از روشهای نوین آبیاری تحت فشار و سایر روشهای معمول در دنیا را دنبال و تلاش کرد.
سومین حوزه مصرفکننده آب کشور، بخش صنعت است. کارشناسان برای صرفهجویی آب در این بخش اعتقاد دارند که در بخش صنعت آنچه باید انجام شود، جایگزینی آب درون سرزمینی که قانونگذار آن را تصویب کرده است و مسوولان موظفند اقداماتی در خصوص پساب هدررفت منابع انجام دهند، در این خصوص اقداماتی تدوین و ابلاغ شده و در دست کار است و صنایع در حال سوق دادهشدن به سمت استفاده از پساب یا استفاده از آب دریا هستند. برآوردها نشان میدهد که حدود یکمیلیارد مترمکعب میتوان از پساب برای آب مصرفی صنایع استفاده کرد. همچنین در برنامه تعیینشده تا پایان دولت سیزدهم میزان آب مصرفی از منابع آب دریا، چه برای شرب و چه در صنایع حدود ۶برابر افزایش پیدا میکند؛ این یعنی کمک به منابع آب متعارف درون سرزمینی در مناطقی که بهشدت با کمآبی مواجهاند.
براساس آنچه نمایندگان میگویند، در کمیسیون کشاورزی کمیتهای به نام کمیته آب وجود دارد که جلسات متعددی تشکیل داده و از ظرفیت افراد صاحبنظر و خبره استفاده شده است. همچنین در حوزه تخصیص بودجه ۱۴۰۱-۱۴۰۰ اعتبارات خوبی ارائه شده است. نکته حائز اهمیت این است که برای مدیریت صحیح منابع آبی همه دستگاهها باید کمک کنند تا شاهد اتفاقات خوبی در این حوزه باشیم.
