محمد صادق جنان صفت

رفتار مردم بازتابی از رفتار دستگاه‌های تصمیم‌سازی است. برای این که جامعه‌ای اخلاقی داشته باشیم یا جامعه‌ای داشته باشیم که سخت کوش و پرکار باشد، حتما نهادهای تاثیرگذار باید در اتخاذ تصمیم‌ها بسیار بیندیشند و از تجربه‌ها استفاده کنند. دستمایه این نوشته خبری است که رییس سازمان بازرسی کل داده و اعلام کرده است:«بسیاری از تسهیلات طرح‌های زودبازده به مصارف دیگر می‌رسد و درج آگهی‌های روزانه برای فروش این تسهیلات نشانه‌ای از این معنا است.»

در این باره چند نکته را یادآور می‌شویم: ۱- آیا افرادی را که اقدام به فروش تسهیلات متعلق به خویش در بازار غیر رسمی کرده‌اند، باید سرزنش کرد یا آنها را ستایش کرد که برای کسب درآمد و سود از فرصت بدون هزینه استفاده کرده‌اند؟ اخلاق و قانون شاید این افراد را نکوهش کنند و حتی برای رفتار آنها مجازات نیز در نظر بگیرند، اما آن سوی داستان را نیز نباید از نظر دور داشت. واقعیت این است که فروشندگان سهمیه طرح‌های زودبازده به این نتیجه قطعی رسیده‌اند که با میزان پولی که در اختیار دارند و شرایط بازار کالا، سرمایه‌گذاری آنها مقرون به صرفه نیست. از طرف دیگر برای گرفتن وام یاد شده نیز نیرو گذاشته‌اند و باید از آن در جهت منفعت خویش استفاه کنند.

۲ - تاثیر تفکرات حاکم بر نهادهای موثر دولتی بر رفتار مردم را از همین نمونه اخیر می‌توان به خوبی شناخت. وقتی دستگاه‌های تصمیم‌ساز، راه را برای کسب سود بدون زحمت هموار می‌کنند و با تبلیغات پر حجم و بدون مشخص کردن گروه هدف شناسایی شده می‌گویند ... تسهیلات بانکی با نرخ‌های کمتر از نرخ‌های موجود بانکی توزیع می‌کنند، معلوم است که متقاضیان متفاوت با انگیزه‌های گوناگون برای استفاده از این رانت هجوم ببرند. وقتی گروهی از وام‌گیرندگان اقدام به فروش اعتبارات دریافتی می‌کنند و هیچ اتفاقی نمی‌افتد بقیه نیز تشویق می‌شوند و نمی‌توان راه آن را سد کرد. رفتاری که با سپرده‌های مردم در بانک‌ها انجام گرفته و بدون اخذ رضایت واقعی صاحبان سپرده‌های بانکی، این سپرده‌ها با قیمت ارزان فروخته می‌شود، اکنون بازتاب پیدا کرده و به خود دولت برگشت داده شده است.

۳ -کارشناسان اقتصادی از تابستان پارسال که اجرای این طرح‌ها شروع شد هشدار دادند که این اقدام با ریسک‌های متعدد از جمله همین اتفاقی که افتاده است مواجه خواهد شد.

کارشناسان هرگز به دنبال مخالفت سیاسی نبوده و مثل روز برایشان روشن بود که این طرح پیامدهای محتوم خود را خواهد داشت. نادیده گرفتن دیدگاه‌های کارشناسان با این تفسیر که آنها مخالفت جناحی دارند نتیجه‌اش همین خواهد بود. اکنون نیز کارشناسان معتقدند ادامه این روند می‌تواند آسیب‌های جدی به نظام بانکی و سپرده‌های مردم زده و همه چیز را از تعادل خارج کند. کاش می‌شد ادامه طرح‌های زودبازده به تعلیق درآید و پس از بررسی آثار و نتایج اقدام‌های یک سال گذشته و کالبدشکافی نقاط ضعف و قوت، آن را ادامه یا به طور کامل از گردونه خارج کرد.