اعتبار شخصی پوتین در گروی تحویل اس-300

محمود شوری

کارشناس مسائل روسیه

قرارداد واگذاری سامانه‌های دفاعی اس-۳۰۰ به ایران در سال ۲۰۰۷ میان ایران و روسیه منعقد شد، اما با فرارسیدن زمان ارسال این سامانه‌ها به ایران، دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهوری وقت روسیه اعلام کرد به دلیل تحریم‌ها و قطعنامه‌ای که در شورای امنیت علیه ایران تصویب شده بود این سامانه‌ها به ایران واگذار نخواهد شد.


در همان زمان عده‌ای از کارشناسان در داخل ایران و روسیه بر این مساله تاکید داشتند که قطعنامه 1929 سازمان ملل علیه ایران شامل این مورد نمی‌شود و این نوع برخورد روس‌ها برخوردی اختیاری است؛ یعنی براساس نظر این کارشناسان، روسیه با تمایل خود این سامانه‌ها را به ایران واگذار نکرد. بعد از آن مساله، ایران موضوع را به دادگاه بین‌الملل برد و روسیه در این دادگاه محکوم شد و قرار بر این شد که روس‌ها در صورت تحویل ندادن این سامانه به ایران جریمه پرداخت کنند. بعد از این ماجراها و به‌دنبال تغییر دولت در ایران و حضور ولادیمیر پوتین به‌عنوان رئیس‌جمهوری در روسیه شاهد این بودیم که پوتین چند ماه پیش اعلام کرد که قصد دارد سامانه موشک‌های اس-300 را به ایران واگذار کند. اینکه چرا در آن مقطع روس‌ها از تحویل این سامانه به ایران اجتناب کردند و چرا اکنون علاقه‌مندی مجدد خود را برای واگذاری این سامانه‌ها نشان داده‌اند، خود جای بحث دارد و دلایل مختلفی را شامل می‌شود. در سال 2010 روسیه به‌دنبال بازسازی روابط خود با غرب بود و به نظر می‌رسید که موضوع تحویل موشک‌های اس-300 به ایران نیز به نوعی موضوع همکاری روسیه و غرب شده بود؛ بنابراین عملا روس‌ها سعی کردند از این ابزاری که در اختیار داشتند در آن مقطع برای نزدیکی بیشتر به غرب استفاده کنند. اما بعد از آن زمان، تحولاتی در روسیه رخ داد که تاحدودی سیاست‌های آنها را تغییر داد. شکل‌گیری بحران اوکراین در این کشور و پرتنش شدن روابط روسیه و غرب از یک‌سو و از سوی دیگر حل و فصل تدریجی بحران هسته‌ای ایران باعث شد رئیس‌جمهور این کشور تصمیم گیرد تا از این موضوع به‌عنوان یک برگ برنده استفاده کند و با یک تیر، دو نشان بزند؛ یعنی از یک‌سو روابط خود با ایران را بازسازی کند و اجازه ندهد که موضوع موشک‌های دفاعی اس-300 به مانعی در گسترش روابط تهران-مسکو تبدیل شود و از سوی دیگر شکایت ایران از روسیه نیز به نحوی حل و فصل شود و عملا روس‌ها مجبور نشوند این جریمه را پرداخت کنند.


زمانی که پوتین اعلام کرد حاضر به واگذاری این موشک‌ها به ایران است، مهم‌ترین بحث این بود که مساله شکایت ایران چگونه رفع خواهد شد و اگر ایران شکایتش را پس بگیرد و روس‌ها مجددا از تحویل موشک‌ها خودداری کنند، چه خواهد شد؛ بنابراین این مسائل تاحدودی در مسیر گفت‌وگوها مانع ایجاد و این فرآیند را با کندی مواجه کرد، اما در این مدت، گفت‌وگوها میان طرف‌های ایرانی و روسی ادامه پیدا کرد و چانه‌زنی‌های دوطرف در این زمینه نیز جریان داشت. در همین رابطه روز گذشته وزیر دفاع ایران اعلام کرد که قرار است طی هفته آینده قرارداد جدیدی بر سر این موضوع امضا شود. انعقاد قرارداد جدید به این مفهوم است که ایران به احتمال زیاد شکایت خود را از دادگاه بین‌المللی پس بگیرد و در عوض روس‌ها در قرارداد جدید، تعهداتی را بپذیرند. این در شرایطی است که با توجه به سابقه روسیه، این‌گونه می‌توان برآورد کرد که طرف ایرانی در قرارداد جدید ملاحظات احتمالی را در نظر بگیرد. همچنین با در نظر داشتن این موضوع که در قرارداد قبلی روس‌ها محکوم شده بودند حتما در قرارداد جدید این موضوع مدنظر قرار می‌گیرد که اگر مجددا روسیه نخواهد موشک‌ها را به ایران تحویل دهد، سازوکاری برای پیگیری شکایت ایران وجود داشته باشد. البته این رویکرد، بُعد حقوقی و قانونی قضیه است اما از نظر سیاسی با توجه به اینکه پوتین شخصا اعلام کرده که این سامانه‌‌ها را به ایران واگذار خواهد کرد؛ بنابراین اعتبار شخصی رئیس‌جمهوری روسیه پشت این قضیه است؛ در نتیجه بعید به نظر می‌رسد که به لحاظ سیاسی روس‌ها بیش از این موضوع اس-۳۰۰ را به درازا بکشند و آن را به یک خاطره بد و موضوع ناگوار در روابط دو کشور تبدیل کنند.