ابهام در تاسیس دفتر آژانس در تهران

گروه دیپلماسی- آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حال بررسی افزایش حضور خود در ایران و احتمالا تاسیس یک دفتر در تهران برای نظارت بر روند اجرایی توافق ژنو به منظور حل و فصل برنامه هسته‌ای ایران است. موضوعی که می‌تواند روند بازرسی‌های آژانس از تاسیسات ایران را تحت نظارت بیشتری قرار دهد. کارشناسان معتقدند که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دلیل افزایش نقش خود در توافق روز ۲۴ نوامبر (۳آذر) میان ایران و شش قدرت جهانی در ژنو، احتمالا نیاز به بازرسان بیشتری در ایران داشته و بررسی تاسیس یک دفتر کوچک و موقت را در دستور کار خود دارد. موضوعی که البته پس از طرح آن از سوی دیپلمات‌های غربی مستقر در وین با تکذیب بهروز کمال ‌وندی معاون آژانس انرژی اتمی در ایران روبه‌رو گردید. در این فضای ضد و نقیض و ابهام برانگیز آنچه مهم می‌نماید این مساله است که باید دید توافق‌نامه ۶ ماهه که از اواخر دی اجرایی خواهد شد، چه مسیری را طی خواهد کرد. بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز، دیپلمات‌های مستقر در وین گفتند بازرسان آژانس که مرتبا برای نظارت بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران به تهران سفر می‌کنند هیچ دفتری برای استقرار خود ندارند. بازرسان آژانس به طور مداوم برای بررسی برنامه هسته‌ای ایران به ایران سفر می‌کنند، اما هم‌اکنون دارای یک مقر عملیاتی در ایران نیستند. هنوز مشخص نیست که آیا آژانس این مساله را با ایران مطرح کرده است یا خیر.

حضور بازرسان آژانس به دلیل اینکه ایران در گذشته اعلام کرده بود این آژانس برخی اطلاعات محرمانه را در اختیار دشمنان ایران قرار داده، از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است. با این حال یک دیپلمات غربی در وین گفت: «فکر نمی‌کنم این مساله حساسیت‌برانگیز باشد. این ایده باید به عنوان نتیجه طبیعی دسترسی روزانه قلمداد شود. اگر کارکنان هر روز آنجا باشند، باید بتوانند دفتری نیز در آنجا داشته باشند.»

آژانس در تمام روزهای سال یک یا دو تیم دو نفره در ایران دارد که در هتل اقامت می‌کنند، اما این رقم افزایش خواهد یافت. قرار است بازرسان آژانس بر پایبندی ایران به تعهداتی که بر اساس توافق‌نامه ژنو برعهده گرفته است، نظارت داشته باشند.

در همین خصوص یکی دیگر از دیپلمات‌های مستقر در وین گفت: «دست‌کم یک تیم دیگر باید در آنجا حضور داشته باشند.» دیپلمات‌های مرتبط با آژانس اعلام کرده‌اند که وجود یک دفتر در ایران می‌تواند بار مدیریتی و لجستیکی بازرسی‌های روزانه در تاسیسات غنی‌سازی نطنز، فردو و سایر تاسیسات را تسهیل کند. به این ترتیب آژانس به بودجه مالی و نیروی انسانی بیشتر برای انجام فعالیت‌‌های جدید خود نیاز دارد.

آژانس برای اطمینان از پایبندی ایران به تعهداتش، هر روز از نطنز و فوردو بازرسی خواهد کرد. در حالی که این بازرسی‌ها پیش‌تر به صورت هفتگی انجام می‌گرفتند. این سازمان همچنین تاسیساتی را که ایران در آنها سانتریفیوژهای مورد استفاده در غنی‌سازی اورانیوم را مونتاژ می‌کند، مورد بازرسی قرار خواهد داد. دیپلمات‌‌ها اعلام کردند که دفتر ایران به مانند دفاتر منطقه‌ای در توکیو یا تورنتو نخواهد بود، اما احتمالا مانند دفتر ریودوژانیرو خواهد بود که در آن کارکنان می‌توانند در آنجا کار کرده و موارد را در دفتر یا هتل ذخیره کنند.

یکی از این دیپلمات‎ها مدعی شد دلیل این مساله، کاهش زمان و هزینه رفت‌وآمد به ایران و امکان نگهداری از وسایل مخصوص است. او افزود: «این برای موثرتر کردنِ فعالیت‎های آژانس است.» رویترز در ادامه گزارش خود افزود: آژانس از دادن اطلاعات در این زمینه خودداری کرده است و نمایندگی ایران هم در دسترس نبوده است. رویترز در پایان تاکید می‌‌کند: تاکنون IAEA تقریبا به صورت هفتگی نطنز و فوردو را مورد بازرسی قرار می‎دادند و در حال حاضر می‎خواهند، هر روز این امکان را داشته باشند.

در واکنش به این خبر بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران تاسیس دفتر موقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تکذیب کرده و گفته است: چنین چیزی تاکنون در مذاکرات مطرح نشده است. کمالوندی به خبرگزاری فارس گفت: «این مطلب پایه خبری درستی ندارد، چون نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چنین چیزی را از ما خواسته و نه ما مذاکراتی را در این باره با آژانس انجام داده‌ایم.»

او افزود: موضوع بازگشایی دفتر در ایران از سوی آژانس تاکنون در مذاکرات ایران و ۱+۵ و نه در هیچ مقطع دیگری در مذاکرات ایران و آژانس از سوی طرف مقابل نیز عنوان نشده است و هیچ‌گاه به‌عنوان خواسته از سوی آژانس مطرح نشده است. کمالوندی تاکید کرد: مشخص نیست که منبع این خبر چیست و با چه هدفی منتشر شده است.

انتظار می‌رود شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اواخر ماه جاری میلادی نشستی به منظور بررسی فعالیت‌های مضاعف آژانس در ایران پس از اجرای توافنقامه ژنو، برگزار کند. دیپلمات‌ها می‌گویند، به‌طور تقریبی هزینه افزایش فعالیت‌های آژانس در ایران را ۵ میلیون یورو برآورد می‌کنند که بخشی از آن می‌تواند، از سوی کشورهای عضو آژانس و به طور داوطلبانه تامین شود.

با این حال از زمان انتخاب حسن روحانی به مقام ریاست‌جمهوری در خردادماه امسال، مناسبات میان ایران و آژانس راه را برای حل و فصل ابهامات مربوط به برنامه هسته‌ای تهران هموارتر کرده است.

بر اساس توافق ژنو که در نوامبر امسال به امضای وزیران امور خارجه ایران و ۱+۵ رسید، تهران متعهد شد که از ادامه غنی‌سازی بالای ۵ درصد خودداری کرده و ساخت‌و‌ساز در برخی از تاسیسات از جمله رآکتور آب سنگین اراک را متوقف کند. طرفین یک دوره‌ ۶ ماهه را برای اجرای این توافقنامه در نظر گرفته‌اند و آن گونه که عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، گفته است، کارشناسان دو طرف در بسیاری از زمینه‌ها راه‌هایی برای ابهامات پرونده هسته‌ای تهران پیدا کرده‌اند که باید از سوی پایتخت‌های دو طرف تایید شوند. هنوز زمان اجرایی شدن توافق ژنو اعلام نشده است، ولی احتمال می‌رود که از اواخر ماه ژانویه این روند آغاز شود.

با این تفاسیر و اخبار ضد و نقیض از گشایش دفتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران، آنچه مهم است روند اجرایی شدن سازوکارهای توافق ژنو است که در صورت موفقیت، می‌تواند گام مهمی در توافقات آتی در پی داشته باشد و موضوع اعتمادسازی و راستی آزمایی را وارد پروسه‌ای سازد که دیگر نیازی به تاسیس دفتر آژانس در تهران نباشد.