تقویت حافظه با آبزیان
مهمترین و اساسی‌ترین نیاز هر انسانی این است که سالم زندگی کند و از گزند بیماری‌ها در امان باشد.
سالومه آرمین *
مهمترین و اساسی‌ترین نیاز هر انسانی این است که سالم زندگی کند و از گزند بیماری‌ها در امان باشد. نوع تغذیه تاثیر مهم و بسزایی در سلامتی یا بیماری انسان دارد. همان گونه که تغذیه صحیح می‌تواند انسان را سالم نگهدارد، تغذیه نامناسب نیز می‌تواند موجب ابتلای انسان به بسیاری از اختلالات جسمی و ذهنی شود.
در این راستا تحقیقات علمی نشان می‌دهند که تغذیه خوب یک امر اساسی برای تشکیل و فعالیت صحیح سیستم عصبی است. برخی مواد غذایی سبب رفع علایم تعدادی اختلالات سیستم عصبی شده و باعث سلامتی ذهنی روانی می‌شود. علاوه بر خواب کافی و ورزش منظم، مواد غذایی خاصی نیز جهت به حداکثر رساندن سلامتی اعصاب در کل بدن و حفظ فعالیت آنها در سطوح مناسب مورد نیاز هستند.
یک دسته از این مواد غذایی، آبزیان و به ویژه انواع ماهی هستند. این مواد غذایی که دارای ارزش تغذیه‌ای بسیار بالایی هستند، چنانچه به مقدار کافی در برنامه غذایی افراد گنجانده شوند، در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها و حتی کنترل و کمک به بهبود عوارض و اختلالات مختلف اثرات مهمی خواهند داشت.
یافته‌های علمی و تجربی نشان داده است که گوشت ماهی به عنوان یک منبع سرشار از پروتئین‌های قابل هضم، دارای اسیدهای آمینه ضروری به نسبتی بسیار مناسب با نیازهای بدن است.
در ماهی و سایر آبزیان می‌توان انواع ویتامین‌های مورد نیاز بدن از قبیل B،K،E،D،A و انواع مواد معدنی مثل کلسیم، ید، فسفر، روی، فلوئور و آهن یافت! به علاوه ماهی به دلیل داشتن نوعی چربی مفید به نام امگا-۳ در شکل‌گیری سلسله اعصاب کودکان جلوگیری از افسردگی، تقویت حافظه و قدرت یادگیری تاثیر دارد.
در این مقاله بر آنیم که نتایج آخرین تحقیقات انجام یافته در زمینه اثر مصرف ماهی در تقویت حافظه و قوای ذهنی و افزایش قدرت یادگیری و ضریب هوشی کودکان را ارائه کنیم.
اسیدهای چرب امگا-۳ گروهی از اسیدهای چرب ضروری برای بدن انسان‌ها هستند که نوع نام‌گذاری آنها به علت قرارگیری اولین پیوند دوگانه بین کربن‌های سوم و چهارم با شمارش از انتهای امگا زنجیره کربنی است. به دلیل اینکه بدن انسان‌ها قادر به ساخت پیوندهای دوگانه در موقعیت مزبور نیست، اسیدهای چرب آلفالینولنیک اسید و EPA و DHA جزو اسیدهای چرب ضروری محسوب می‌شوند.
منبع اصلی امگا-۳ آبزیان بوده و به خصوص ماهیان آب سرد نظیر سالمون، ماکرل، ساردین و هرینگ که سرشار از امگا-۳ هستند.
اسیدهای چرب امگا-۳ برای رشد جنین و تکامل مغز و شبکیه چشم ضروری بوده و کاهش DHA طی دوران بارداری منجر به آسیب‌های بینایی، کاهش ضریب هوشی و افسردگی بعد از زایمان می‌شود. DHA برای جنین و کودک ضروری بوده و در سه ماه اول زندگی که مغز کودک سه برابر می‌شود، بسیار ضروری است.
قدرت مغزی و دریافت آبزیان
مصرف ماهی و آبزیان به عنوان منابع خوب امگا-۳ با عملکرد مغز ارتباط دارد. مطالعات نشان می‌دهد که مصرف زیاد ماهی موجب کاهش مواد شیمیایی التهابی و در نتیجه سلامتی بهتر ذهن می‌شود.
چربی‌های امگا-۳ مراکز ارتباطی جدیدی در نورون‌ها ایجاد می‌کند که انتقال پیام‌ها از یک نورون به نورون دیگر را ایجاد می‌کند. این چیزی است که به ما کمک می‌کند تا سریع‌تر فکر کنیم و اتصالات بین سیناپ‌‌ها را در مغز ایجاد می‌کند (یک مطالعه نشان داده است که مردانی که روزانه ۲۱ گرم ماهی مصرف کرده بودند، افت حافظه ناشی از سن را ۶۰درصد کاهش دادند). DHA که از جمله چربی‌های امگا-۳ است، به بهبود موارد زیر کمک می‌کند:
سرعت مغزی، قدرت مغزی، کفایت و کارآیی مغزی، حافظه، یادگیری و بهبود حالات روحی و خلقیات (mood). چگونگی این امر مورد بحث مقالات متعدد علمی بوده است. پیام‌های الکتریکی منتقل شده از مغز از یک سلول مغزی یا نورون به دیگری انتقال می‌یابد. این پیام‌ها در نقطه‌ای به نام سیناپس سلول مغزی یا نورون به دیگری انتقال می‌یابد. این پیام‌ها در نقطه‌ای به نام سیناپس سلول مغزی یا نورون را ترک می‌کنند و برای ورود به نورون بعدی باید از دیواره‌ای به نام غشاهای سلولی که عمدتا از چربی‌ها تشکیل شده‌اند، عبور کنند و حدودا ۲۰درصد از آنها را اسیدهای چرب ضروری مثل امگا-۳ تشکیل می‌دهد.
در غشاهای سلولی کانال‌های یونی قرار دارند که برای اجازه به عبور جریان پیام‌ها باز شده یا برای ممانعت از این عمل بسته می‌شوند. یک تئوری این است که DHA این غناها را ساخته و تغییر شکل کانال‌ها یونی را تسهیل می‌کند، اگر DHA کافی در دسترس نباشد اسیدهای چرب DPA جانشین آن می‌شوند که قابلیت انعطاف کمتری داشته و تغییر شکل کانال‌های یونی درون غشا مشکل‌تر خواهند بود و به علاوه با اثر منفی بر نوعی مولکول به نام G پروتئین ارتباط مولکول‌های سطح خارجی غشا با درون سلول مشکل می‌شود.
این اثر به ویژه قبل از تولد که اتصالات مغز در حال رشد جنین در حال شکل‌گیری است، اهمیت دارد.
نوع دیگری از امگا-۳ به نام EPA در غشا سلولی کم است و بیشتر از طریق اثر بر تولید ایکوزانوئیدها سبب بهبود جریان خون در بدن می‌شود که با اثرات کنترلی بر هورمون‌ها و سیستم ایمنی بدن بر مغز اثر مثبت دارد.
اثر دریافت آبزیان بر حفظ عملکرد صحیح مغز و نوسازی سلول‌های عصبی با توجه به مکانیسم‌های یاد شده منجر به توصیه‌های مصرف آبزیان جهت تامین کافی اسیدهای چرب امگا-۳ شده است، به طوری که حداقل دو تا سه وعده ماهی در هفته باید مصرف شود. در ادامه این مقاله به فواید دریافت آبزیان و حافظه، یادگیری و رشد ذهنی در کودکان می‌پردازیم:
حافظه، یادگیری و رشد ذهنی در کودکان
اسیدهای چرب امگا-۳ در ماهی و سایر آبزیان منافع اثبات شده‌ای بر سلامت جسمانی دارند و به تازگی نتایج جالبی از منفعت آنها در درمان مشکلات یادگیری به دست آمده است. مغز انسان در دنیای جانوران از آن جهت منحصر به فرد است که نسبت به سایر گونه‌ها بیشترین نسبت وزنی در بدن را به خود اختصاص داده است. ترکیبات آن نیز منحصر به فرد است. ۶۰درصد از وزن خشک مغز (بدون آب) چربی یا لیپیدها هستند که بیشترین جزو آنها را PUFA (اسیدهای چرب پلی غیراشباع) تشکیل می‌دهد. رژیم‌های غذایی می‌توانند سبب تغییر در ترکیبات مغز و در نتیجه فعالیت آنها شوند.
مغز انسان نیاز به DHA دارد. DHA یکی از ارکان اساسی بافت مغزی انسان را تشکیل می‌دهد و به ویژه در قشر خاکستری مغز به میزان زیاد یافت می‌شود. این اسید چرب به ویژه برای جنین و نوزاد انسان از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. محتوای DHA مغز در نوزاد انسان در طول سه ماه اول زندگی سه برابر می‌شود، از این رو دریافت آن به میزان کافی برای مادر در زمان بارداری و شیردهی الزامی است. برخی از پزشکان معتقدند که ضریب هوشی و قدرت یادگیری پایین در کودکان ناشی از جذب ناقص DHA است. DHA به میزان زیاد در فیتوپلانکتون‌ها و ماهی‌های آب سرد یافت می‌شود. همانطور که اشاره شد کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند که جهت تامین DHA کافی است دو تا سه وعده در هفته ماهی مصرف شود. در مطالعات بر روی نوزادان نشان داد شده که نوزادان دریافت‌کننده مکمل DHA بهبود رشد و تکامل مغزی را نشان دادند که به تسریع فرآیند اطلاعات کمک می‌کند.
کودکانی که امگا-۳ کافی دریافت نکنند ضریب هوشی کمتری دارند. تحقیقاتی که در انگلستان انجام شده حاکی از نتایج بسیار مثبت غنی‌سازی رژیم گروهی از کودکان دچار مشکلات رفتاری و اختلالات یادگیری با مکمل‌های امگا-۳ بوده است. محققان عقیده دارند که کمبود امگا-۳ به معنی عدم انتقال صحیح و کامل پیام‌های عصبی در مغز است به نحوی که در اثر این اختلال شیمیایی فرآیند یادگیری با مشکل مواجه می‌شود. نکته دیگری که نباید از نظر دور داشت محتوای ید در گوشت انواع آبزیان و به خصوص ماهی است. ید در تکامل سیستم عصبی نقش مهمی دارد. کمبود ید در دوران بارداری و شیردهی می‌تواند کودکان را دچار اختلال در رشد جسمی و ذهنی کند. بنابراین برای تقویت قوای ذهنی کودکان و نوزاد در حال رشد لازم است از ۱۱ ماهگی ماهی به برنامه غذایی کودک اضافه شود، گنجاندن ۲ تا ۳ بار ماهی در هفته در برنامه غذایی کودکان و همچنین مادران باردار و شیرده اثرات مثبتی در قدرت یادگیری آینده کودکان خواهد داشت.
نتیجه‌گیری
تغذیه با آبزیان و به خصوص ماهی‌های آب سرد (ماهیان چرب و روغنی مثل حلوا، شیر، قباد، کیلکا، اوزون‌برون، قزل‌آلا، آزاد، ماکرل، هرینگ، تن و...) در تمامی گروه سنی و افراد جامعه نقش بسزایی در بالا بردن ظرفیت و عملکرد مغز خواهد داشت. از سوی دیگر انرژی‌زایی و تامین پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن را نباید از نظر دور داشت. این اهمیت در رژیم غذایی کودکان، مادران باردار و شیرده به دلیل نقش کلیدی اسیدهای چرب امگا-۳ در توسعه و حفظ ساختار مغزی بیشتر مشهود است.
به طور کلی مصرف روزانه ۶۵/۰ گرم DHA که معادل ۲ تا ۳ وعده ماهی آب سرد (هر وعده ۶۰ تا ۹۰ گرم ماهی) در هفته است توصیه می‌شود.
* کارشناس ارشد علوم تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور
ارسال نظر