تاریخ قاجار -بازنگری نقش انگلستان و روسیه-۲
گرسنگی و مرض در کردستان
بدیهی است که کمبود جهانی، نیاز کشورهای درگیری را به مواد غذایی کشورهای بی‌طرف افزون ساخته بود و با توجه به قیمت‌های گران ارزاق عمومی در آن کشورها تمایل به صدور مواد غذایی را افزایش داده بود که به طور قطع سود فراوانی نصیب صادرکنندگان آن می‌کرد. از آنجا که هر نوع ناهماهنگی بین عرضه و تقاضا موجب تورم می‌گردد، هرگونه کاهش یا افزایش یکی از آنها قیمت‌ها را دچار بحران می‌سازد. در تحلیل عوامل موثر درکمبود ارزاق و افزایش قیمت آنها موارد زیر را می‌توان برشمرد:
۱ـ حضور قشون بیگانه و استفاده از امکانات داخل کشور برای رفع نیاز آنها؛
۲ـ وضع بد کشاورزی و کاهش محصول به دلیل کمی آب، خشکسالی، بدی آب و هوا وجود آفت در این سال‌ها؛
۳ـ احتکار (ایجاد کمبود مصنوعی)؛
۴ـ صادرات کالاهای اساسی و مواد غذایی به خارج کشور که منجر به کمبود داخلی گشت.
۵ ـ بدی راه‌ها و کمبود وسایل حمل و نقل و محدود بودن امکان انتقال مواد خوراکی؛
۶ ـ خصومت ملاکین و صاحبان ثروت و عدم پرداخت مالیات جنسی به دولت؛
۷ـ ضعف دولت مرکزی که امکان هر نوع تغییر در قیمت‌ها را توسط افراد سودجو فراهم می‌ساخت؛
۸ ـ مساله روحی کمبود (که در اصطلاح اقتصادی «انتظار تورمی» گفته می‌شود)؛ در بخش‌هایی که نیروهای بیگانه حضور داشتند به دلیل وخامت وضع راه‌ها و کمبود وسایل حمل و‌نقل امکان انتقال آذوقه از ایالتی به ایالت دیگر بسیار دشوار بود. گزارش‌هایی از مزاحمت نظامیان روسیه در حمل مال‌ها و اجناس روستاییان داده می‌شد. حتی نظامیان از حکام ایالات برای تامین آذوقه سربازان خود کمک خواسته بودند. فرمانده نیروی روسیه در ایران، ژنرال باراتف، از حاکم عراق تقاضای آذوقه کرد؛ هفتاد و پنج خروار جو را بر روی دویست قاطر و شتر بار کردند و برای وی فرستادند. علاوه بر این حضور قشون بیگانه به کشاورزی و اراضی حاصلخیز کشور آسیب زیادی رساند. همچنین مقدار معتنابهی از مواد غذایی را که تا پیش از آن مردم مصرف می‌کردند مورد استفاده قوای نظامی خارجی قرار گرفت.
جنگ موجب ویرانی مناطق وسیعی از کشور شد و حضور قشون بیگانه مشکلات فراوانی بر کشور تحمیل کرد. در این باره روزنامه ایران چنین نوشت:
مکاتیب و تلگرافات جگرخراشی که پیوسته از نقاط غارت‌زده از اشرار داخلی و دسته‌جات نظامی خارجی به ما می‌رسد فوق‌التصور رقت خیز است و بدون آنکه بخواهیم داخل جزئیات آن گردیم هیات دولت خصوصا وزارت جلیله داخلیه را دعوت می‌نماییم که به یک جنبش و فعالیت فوق‌العاده‌تری مبادرت نمایید. اشرار و کثرت دایم التزاید سارقین و سلب امنیت از دهات و طرق و شوارع دیگر اجازت نمی‌دهد که یک دقیقه در مقابل این حوادث لاقید بمانیم.
کمبود ارزاق عمومی، گرسنگی و رواج بیماری‌های واگیردار موجب افزایش مرگ و میر و کاهش نفوس گردید و این امر خود موجب کمبود کارگر و افزایش دستمزد و بالنتیجه عاملی در افزایش قیمت‌ها گردید. در این سال‌ها روزنامه‌ها مملو از اخبار هولناک بود. خبرهای متعددی از عدم امنیت، سرقت، جنایت، قحطی، بیماری، گرسنگی و آمارهای بسیاری از مرگ و میر افراد به وفور به چشم می‌خورد. در سرمقاله‌ای تحت عنوان «مملکت در خطر است» که در روزنامه ایران منتشر شد، می‌خوانیم:
اصل موضوع یعنی هویت مملکت از نقطه نظر مادی و معنوی در خطر است... تهاجم امراض مختلفه بیرحمانه دست به کشتار اهالی گشوده، نتیجه قحط و غلا اموال و دارایی مردم را مورد چپاول و غارت قرار داده، تخطیات اجانب و تشتت عناصر مختلفه تمامیت و استقلال ایران را دچار مخاطره نموده است. کمیت (افراد ملت) و کیفیت (استقلال آنها) هر دو در خطر است. کثرت امراض، شیوع وبا و گرانی و کمبود دارو همه اقشار اجتماع را تحت فشار قرار داده بود. گرانی به حدی بود که قشر متوسطه جامعه نیز امکان خرید دارو نداشت و فقرا به سرعت جان خود را از دست می‌دادند. در ستون ویژه تلگراف‌های داخله روزنامه ایران، خبر از تلفات مرض در کردستان، تقاضای طبیب به دلیل رواج بیماری‌های عمومی در سیستان، دستگیری اشرار و حمله به مال التجاره‌ها دیده می‌شود و به‌خوبی وضعیت اسفبار این دوران را آشکار می‌سازد. این وضعیت موجب بروز اعتراض‌هایی از جانب مردم به منظور تامین آذوقه، رفع گرسنگی و اعطای امنیت گردید.
از مسائل دیگری که بر مبادلات و ارزاق عمومی تاثیر مستقیم داشت ناامنی راه‌ها و کمبود وسایل حمل و نقل بود. راه‌های نه چندان امن و نامنظم کشور بر اثر حضور قشون بیگانه وضعیتی اسفبارتر از پیش یافت. در گزارش‌هایی از شهرهای کشور خبرهای بسیاری از ناامنی، مسدود بودن راه‌ها، سرقت مال‌التجاره‌ها و ناتوانی دولت در اصلاح و برقراری امنیت معابر به چشم می‌خورد. اشغال برخی راه‌ها توسط نیروهای بیگانه و تلاش دولت‌های متخاصم برای ایجاد راه‌های شوسه و راه‌آهن به منظور تسهیل در امور تجاری مناطق زیر نفوذشان به تاسیس راه‌آهن جلفا ـ‌تبریز در سال ۱۳۳۴ / ۱۹۱۶ انجامید.
ارسال نظر