محمدحسین بابالو: بورس کالا را باید یگانه مرجع قیمت‌گذاری و معامله کالا در بازارهای داخلی دانست. این بازار رسمی که از ساز‌و‌کار پیشرفته و منظمی برخوردار است می‌تواند جایگاهی برای کشف قیمت، شفافیت معاملات و بهبود ساز‌و‌کارهای تجاری باشد که در شرایط فعلی به مکانی برای تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی بزرگ هم تبدیل شده است. این بازار هنوز تا تبدیل شدن به قطب معاملات کشور راه بسیاری را در پیش دارد که نیاز به برخی اصلاحات را نشان می‌دهد. این در حالی است که بورس کالا هم اکنون هیچ گونه جایگزینی نداشته که نیاز به حمایت بیشتر از این نهاد رسمی را بیش از پیش نمایان می‌سازد. در خبرها آمده بود که با تصمیم هیات دولت در راستای سیاست‌های اقتصادی دولت برای خروج از رکود، کشف قیمت کالاهایی که امکان پذیرش و خرید و فروش آنها در بورس کالای ایران وجود دارد، باید از طریق این بورس صورت گیرد. در مصوبه جدید دولت برای خروج از رکود اقتصادی که در تاریخ ۲۵ مردادماه ۱۳۹۳ از سوی معاون اول رئیس‌جمهور ابلاغ شد، تصریح شد که به جز کالاهای اساسی و انحصاری، کشف نرخ کالاهایی که امکان پذیرش و خرید و فروش آنها در بورس کالای ایران وجود دارد از طریق این بورس باید صورت گیرد.

این مصوبه دستگاه‌های اجرایی را ملزم کرده است که ظرف یک سال از تاریخ ابلاغ این تصویب‌نامه نسبت به پذیرش کالاهای مذکور در بورس مربوطه اقدام کنند. همچنین آورده شده است که مرجع تشخیص قابلیت پذیرش کالاها در بورس‌ها هیات پذیرش بورس مربوطه است. در مصوبه جدید دولت همچنین آمده است که وزارت نفت و سازمان بورس و اوراق بهادار اقدامات لازم را برای تامین مالی نیازهای خود از طریق پیش‌فروش فرآورده‌های نفتی به‌صورت سلف در بورس کالای ایران به‌ عمل آورند.

این خبر از آن جهت قابل توجه است که دولت به‌عنوان مهم‌ترین‌ مرجع تصمیم‌گیری در اقتصاد کشور، ساز‌و‌کار بورس را پذیرفته و بازار رقابتی را به‌عنوان رکنی اساسی در اقتصاد ایران به شمار آورده است. این رخداد را می‌توان یک تغییر طرزفکر در سران اقتصادی دولت قلمداد کرد که با برخی از تصمیم‌گیری‌ها در دولت‌های قبلی اختلافی فاحش دارد.

در ماه‌های اخیر فعالیت‌های بسیاری از سوی بورس کالای ایران به منظور تسهیل معاملات و تثبیت بازار صورت گرفته است. راه‌اندازی قرارداد آتی زیره پس از آتی طلا، پذیرش حجم بزرگی از عرضه‌کنندگان معتبر و تسهیل فرآیند و تعدد جلسات پذیرش، ارتباط بیشتر و بهتر با رسانه‌ها، آغاز قراردادهای سلف موازی، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی، تلاش برای تثبیت بازار با افزایش تعداد عرضه‌کنندگان و عرضه‌های سلف، کاهش وجه تضمین اولیه قراردادهای آتی، تغییر سقف نوسان قیمت مجاز PVC و پلی‌پروپیلن و سپس تغییر محدوده نوسان قیمت مجاز بسیاری از کالاها و... بخشی از اقدامات بورس کالای ایران در ماه‌های اخیر است.

هم اکنون کل کالاهای پذیرش‌شده در ۴۹ زیرگروه اصلی و ۱۶۷ زیرگروه فرعی تقسیم‌بندی شده است. کالاهای صنعتی و معدنی، محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی و محصولات کشاورزی سه بازار اصلی را در معاملات محصولات کالایی به خود اختصاص داده‌اند. در رینگ محصولات صنعتی و معدنی شاهد عرضه فولاد، آلومینیوم، مس، روی، فلزات گرانبها، نیکل و سایر مواد صنعتی و معدنی هستیم که گروه‌های اصلی این رینگ را تشکیل می‌دهد.

درخصوص فولاد و زیرگروه‌های اصلی و فرعی آن تنها مدتی است که این بازار به تیرآهن، میلگرد و ورق محدود شده و دیگر عرضه‌ها یا حجم مطلوبی نداشته یا جذابیت کافی نداشته است. برای مقاطع طولی تیرآهن و میلگرد عرضه شده و مدت‌ها است که خبری از عرضه ناودانی، نبشی، لوله و پروفیل و میلگردهای صنعتی نیست. آخرین عرضه ناودانی مربوط به ۱۸ اسفندماه سال گذشته بوده که در کنار عدم ثبت معامله نشان می‌دهد که در یک‌سال گذشته تنها ۵۰۰ تن ناودانی عرضه شده است. نبشی فولادی تنها با وجود ۶ مرحله عرضه در یک سال اخیر شاهد ثبت هیچ معامله‌ای نبوده است. درخصوص عرضه‌های ورق هم با فرض بالابودن حجم عرضه شاهد معاملات جذابی نیستیم زیرا تعداد افرادی که دارای کد معاملاتی هستند پراکندگی مطلوبی ندارند. درخصوص قراضه‌های فولادی مدت‌ها است که شاهد هیچ گونه تحرک محسوسی نیستیم تا جایی که در یک‌سال گذشته تنها ۶ هزار تن قراضه در انواع پودر قراضه آهن و ضایعات مقاطع نوردی معامله شده است. این در حالی است که برای مدتی بازار داخلی با کمبود قراضه دست به گریبان است تا جایی که بسیاری از تولیدکنندگان کوچک‌تر با کاهش سودآوری و برخی مشکلات تولید مواجه شده اند.

درخصوص آلومینیوم شرایط وخیم تری وجود دارد. با احتساب اطلاعیه مورخ ۱۷ شهریورماه سال جاری و قیمت جهانی ۱۹۵۰ دلاری برای آلومینیوم و احتساب ۲۷۰ دلار برای هزینه پرمیوم و دلار ۳۲۰۰ تومانی در بازار آزاد و با احتساب ۹۵ درصد قیمت‌های جهانی باید قیمت پایه آلومینیوم در بورس کالای ایران نزدیک به ۶۶۸۸ تومان در هر کیلوگرم باشد که تمامی قیمت‌های پایه در هفته قبل بالاتر از این رقم بود. این در حالی است که در هجوم تقاضا، تمامی عرضه‌های موجود با رقابت رو‌به‌رو شده که به افزایش قیمت خرید منتهی شده که امید است در هفته جاری قیمت‌های پایه کاهش یابد. درخصوص شمش طلا هم از ۲۳ تیرماه سال جاری تاکنون شاهد هیچ عرضه‌ای نبودیم. سیمان هم مدت‌ها است که فرآیند پذیرش را سپری کرده اما به هر دلیل رسمی و قانونی، به عرضه و معامله منجر نشده است.

در مورد محصولات پلیمری شرایط بهتری وجود دارد. پس از آزادسازی قیمت‌ها و حذف بخش بزرگی از تقاضای کاذب، ثبات به این بازار بازگشت ولی در شرایط فعلی شاهد عقب‌نشینی مجدد خریداران هستیم که نشانه‌ای برای کاهش جذابیت خرید از بورس کالا تلقی می‌شود. به‌عنوان مثال در هفته ابتدایی شهریور شاهد معامله ۴۵ هزار و۵۹۰ تن محصولات پتروشیمی بودیم که در هفته پایانی شهریورماه به ۳۰ هزار و ۱۳۶ تن کاهش یافته است. موارد ذکر شده بخشی از واقعیت‌های بورس کالای ایران به شمار می‌رود که نیاز به توجه بیشتر دارد. این در حالی است که این موارد یا موارد مشابه موجود به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگاه بورس کالا را در مبادلات داخلی کشورمان تضعیف کرده بلکه با مدیریت به موقع این موارد تنها نقاط ضعف این بازار نیز مرتفع خواهد شد. نیاز به اصلاح برخی قوانین، ضرورت کاهش کف حجمی خرید، فراهم کردن زمینه‌ای برای ورود افراد حقیقی به بورس (به‌عنوان مثال با ارائه جواز کسب معتبر)، مذاکره با عرضه‌کنندگان اصلی برای تغییر حجم عرضه یا قیمت فروش، حمایت بیشتر از خریداران در برابر فروشندگان بزرگ، توجه بیشتر به قیمت‌های پایه عرضه، نیاز به وجود شرکت‌ها یا واحدهایی برای بازارگردانی، ایجاد ساز‌و‌کاری به منظور خرده فروشی،

و... مواردی است که می‌تواند توان این بازار را بیش از پیش تقویت کند.

بورس کالا تنها مرجع کشف قیمت