دنیای اقتصاد- بانک مرکزی برای نخستین بار رشد اقتصادی کشور در سال ۱۳۹۰ را به‌صورت رسمی اعلام کرد. این آمار که در تازه‌ترین گزارش «نماگرهای اقتصادی» منتشر شده، حاکی از این است که تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۱۳۹۰ به میزان ۳ درصد بوده‌است. البته پیش از این «دنیای اقتصاد» به نقل از منابع رسمی از نرخ ۳ درصدی رشد اقتصادی ایران در این سال خبر داده بود؛ اما این اولین بار است که یک گزارش رسمی این نرخ را اعلام می‌کند. گزارش بانک مرکزی میزان نرخ رشد اقتصادی سالانه را به‌صورت فصلی نیز تا پایان سال ۱۳۹۰ مشخص کرده که نشان می‌دهد برای نخستین بار در چند سال اخیر، رشد اقتصادی در زمستان سال ۱۳۹۰ کمتر از صفر شده و رقم منفی ۳/۰ درصدی را ثبت کرده‌است. این آمار نشان می‌دهد رشد اقتصادی ایران از پاییز سال ۱۳۸۹ به‌صورت مداوم در حال کاهش بوده‌است. اطلاعات جدید همچنین حاکی از رکود قابل توجهی در بخش‌های سرمایه‌گذاری و نیز فعالیت‌های صنعتی در کشور از سال ۱۳۹۰ به بعد است؛ به‌طوری‌که در بهار سال گذشته تعداد «جواز تاسیس واحدهای صنعتی» در کشور به‌عنوان یکی از شاخص‌های سرمایه‌گذاری در بخش صنعت، به میزان ۳۳ درصد کاهش یافته و ارزش این جوازها نیز با افتی ۶۷ درصدی مواجه بوده‌است. گزارش بانک مرکزی از وضعیت متغیرهای اقتصادی در بهار سال ۱۳۹۱ نشان می‌دهد

افت مشهود شاخص‌های صنعت و سرمایه‌گذاری

رونمایی رسمی از رشد اقتصادی ۹۰

گروه بازار پول- بانک مرکزی برای نخستین بار در گزارشی رسمی نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۱۳۹۰ را به میزان ۳ درصد اعلام کرد. این گزارش نشان می‌دهد رشد اقتصادی در زمستان سال ۱۳۹۰ به زیر صفر رسیده و رقم منفی ۳/۰ درصدی را ثبت کرده است. آمارهای منتشر شده که تا سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱ را پوشش می‌دهد، حاکی از رکود قابل‌توجهی در بخش‌های سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های صنعتی در کشور در سال ۱۳۹۰ است که تا بهار سال ۱۳۹۱ نیز ادامه یافته، به طوری که در بهار این سال، تعداد جواز تاسیس واحدهای صنعتی در کشور با کاهشی در حدود ۳۳ درصد و ارزش این جوازها نیز با افتی به میزان ۶۷ درصد مواجه شده است.

تولید در سال ۱۳۹۰

تازه‌ترین گزارش از نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی از وضعیت متغیرهای کلان اقتصاد ایران منتشر شد. در این گزارش برای نخستین بار میزان تولید ناخالص داخلی در سه‌ماهه چهارم سال ۱۳۹۰ مشخص شده؛ بنابراین می‌توان گزارش جدید بانک مرکزی را اولین گزارش «رسمی» از تولید و رشد اقتصادی ایران در سال ۱۳۹۰ دانست. این گزارش، اخباری را که پیش از این در خصوص رشد اقتصادی بین ۲ تا ۳ درصد در سال ۱۳۹۰ منتشر شده بود، مورد تایید قرار داده، هر چند مشخص می‌کند رشد اقتصادی در سه ماهه چهارم این سال منفی بوده است. این گزارش می‌گوید رقم «تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه» در سال ۱۳۹۰ در حدود ۶۱۰ هزار و ۱۳۴ میلیارد تومان بوده است.

البته برای مقایسه تولید ناخالص داخلی با سال‌های دیگر، بانک مرکزی از مقدار آن «تورم‌زدایی» می‌کند و ارقام آن را نسبت به قیمت‌های سال پایه تعدیل می‌کند تا اثر افزایش اسمی قیمت‌ها به خاطر تورم روی آن خنثی شود. به این ترتیب، بانک مرکزی مقادیر آن را بر حسب «قیمت‌های ثابت» سال ۱۳۷۶ نیز اعلام می‌کند که با این کار، مقدار تولید ناخالص داخلی به قیمت پایه در سال ۱۳۹۰ و بر اساس قیمت‌های سال ۱۳۷۶، به رقم ۵۵ هزار و ۵۳۷ میلیارد تومان رسیده است که در مقایسه با سال ۱۳۸۹، رشدی ۳ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین بر اساس آمارهای تولید به قیمت پایه، رشد اقتصادی در زمستان سال ۱۳۹۰ در حدود منفی ۳/۰ درصد بوده است.

هرچند در صورتی که «تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت بازار» مبنا قرار داده شود، مشخص می‌شود که رقم آن در پایان سال ۱۳۹۰، به ۶۱۱ هزار و ۷۴۷ میلیارد تومان رسیده است. این متغیر با تعدیل شدن با ارقام قیمت‌های ثابت سال ۱۳۷۶، معادل ۵۵ هزار و ۶۵۱ میلیارد تومان خواهد بود. به این ترتیب با استفاده از ارقام تولید به قیمت «بازار»، رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۰ معادل ۶/۲ درصد و نرخ این رشد در زمستان این سال نیز به میزان منفی ۸/۰ درصد مشخص خواهد شد.

رشد منفی در زمستان

مطابق این گزارش، رشد اقتصادی هر یک از فصل‌ها (با استفاده از تولید به قیمت‌های پایه) از پاییز سال ۱۳۸۹ رو به نزول بوده است. میزان این رشد در پاییز سال ۱۳۸۹ معادل ۶/۶ درصد، در زمستان سال ۱۳۸۹ معادل ۵/۶ درصد، در بهار سال ۱۳۹۰ معادل ۳/۵ درصد، در تابستان سال ۱۳۹۰ معادل ۲/۴ درصد، در پاییز سال ۱۳۹۰ معادل ۶/۲ درصد و در زمستان سال ۱۳۹۰ نیز به پایین‌ترین نرخ در سال‌های اخیر منتهی به سال ۱۳۹۰ رسیده و منفی ۳/۰ درصد شده است.

البته در صورتی که مقادیر مربوط به تولید با قیمت‌های «بازار» مبنا قرار بگیرد، مشخص می‌شود که رشد اقتصادی کشور برای بازه‌های زمانی سه ماهه (نسبت به بازه سه ماهه سال قبل) در سال ۱۳۹۰ با روندی نزولی بوده است. به طوری که با شروع از نرخ ۴/۶ درصدی زمستان سال ۱۳۸۹، به نرخ ۶/۵ درصدی در بهار سال ۱۳۸۹، به رقم ۸/۳ درصدی در تابستان سال ۱۳۹۰، نرخ ۹/۱ درصدی برای پاییز سال ۱۳۹۰ و در نهایت رقم منفی ۸/۰ درصدی در زمستان سال ۱۳۹۰ رسیده است. به عبارت دیگر، میزان تولید کشور در زمستان سال ۱۳۹۰ در حدود منفی ۸/۰ درصد کمتر از تولید صورت گرفته در پاییز سال ۱۳۹۰ بوده است.

هر چند برخی از گزارش‌هایی که با معیارهای دیگری مقادیر تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی کشور را برای سال ۱۳۹۰ محاسبه کرده بود، میزان کل رشد اقتصادی کشور را نیز در ارقام پایین‌تری اعلام کرده ‌بود. البته با انتشار آمار بانک مرکزی، تنها رقم رسمی و قابل‌استناد برای تولید و رشد اقتصاد ایران همین مقادیر اعلام شده خواهد بود.

به هر طریق، برخی از کارشناسان می‌گویند با روند کاهشی رخ داده در تولید ناخالص داخلی و سرمایه‌گذاری در کشور، روند منفی رشد که از زمستان سال ۱۳۹۰ آغاز شده، در دوره‌های بعدی نیز ادامه یافته و بر این اساس رشد اقتصادی سال ۱۳۹۱ را نیز در مقادیر زیر صفر تخمین زده‌اند.

کاهش سرمایه‌گذاری و رکود صنعت

گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد رقم «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» (جمع کل برای هر دو بخش دولتی و خصوصی) در سال ۱۳۹۰ نیز کاهش یافته و به حدود یک درصد رسیده است. این رقم در سال ۱۳۸۹ در حدود ۹/۶ درصد گزارش شده بود. اهمیت این متغیر که نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری صورت گرفته در کشور است این است که می‌تواند بر تولید و رشد اقتصادی سال‌های بعد تاثیر بگذارد؛ چراکه سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته باعث گسترش زیرساخت‌های اقتصادی شده و ظرفیت تولید سال‌های دیگر را بالا می‌برد. این اطلاعات می‌گوید میزان تشکیل سرمایه در سال ۱۳۹۰ در مقایسه با سال ۱۳۸۹، در بخش «ساختمان» در حدود ۸/۱ درصد افزایش یافته و در بخش «ماشین‌آلات» نیز، تنها ۳/۰ درصد در این سال رشد داشته است. همچنین متغیرهای دیگری نیز که به نوعی با تشکیل سرمایه و سرمایه‌گذاری در بخش صنعت در ارتباط هستند، طبق این گزارش روند کاهشی و حتی نرخ منفی در پیش گرفته‌اند. این آمار می‌گوید میزان رشد «جواز تاسیس واحدهای صنعتی» در سال ۱۳۹۰ و در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱، از لحاظ تعداد نزدیک به صفر و از لحاظ ارزش جوازها نیز منفی بوده است، به طوری که در سال ۱۳۹۰، تعداد جوازها تنها ۴/۰ درصد افزایش یافته و ارزش آنها به میزان منفی ۹/۶ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱، تعداد جواز تاسیس واحدهای صنعتی، به میزان قابل‌توجهی در حدود منفی ۳/۳۳ درصد کاهش یافته و ارزش جوازهای تاسیس صنعتی نیز، به میزان بسیار چشمگیر و هشداردهنده‌ای؛ یعنی با نرخ منفی ۲/۶۷ درصد کم شده است.

برخی از کارشناسان این روند را نشانگر رکود عمیق در بخش‌های صنعتی کشور در این سال می‌دانند. در خصوص آمارهای مربوط به میزان پروانه بهره‌برداری از واحدهای صنعتی نیز اوضاع به همین منوال است. به طوری که تعداد پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده در سال ۱۳۹۰ نسبت به سال پیش با افتی در حدود منفی ۵/۸ درصد مواجه شده و ارزش پروانه‌های صادر شده نیز کاهشی منفی ۹/۱۹ درصدی به خود دیده است.

مشابه آمار مربوط به جواز تاسیس، روند نزولی مربوط به پروانه‌های بهره‌برداری نیز در سه ماهه نخست سال ۱۳۹۱ به نحو چشمگیری تشدید شده و مقدار آن با شتاب بیشتری کم شده است. به طوری که تعداد پروانه‌های بهره‌برداری در بهار سال ۱۳۹۱ نسبت به بهار سال پیشین، در حدود منفی ۷/۳۳ درصد کم شده و ارزش پروانه‌ها نیز با افتی منفی ۹/۳۶ درصدی مواجه شده است.

تولید به تفکیک‌ بخش‌ها

گزارش بانک مرکزی میزان تولید ناخالص داخلی صورت گرفته در کشور در سال ۱۳۹۰ را به تفکیک هر یک از بخش‌های اقتصادی مشخص‌کرده است. این آمار می‌گوید در بین چهار بخش عمده «نفت»، «کشاورزی»، «صنایع و معادن» و «خدمات» اقتصاد ایران، بیشترین تولید و بالاترین سهم از تولید کل، مربوط به بخش خدمات بوده که ۳/۴۶ درصد از تولید ناخالص داخلی کل کشور در سال ۱۳۹۰ را به خود اختصاص داده است.

پس از بخش خدمات بخش نفت قرار دارد که به تنهایی ۳/۲۷ درصد از کل تولیدات و کل ارزش افزوده ایجاد شده در اقتصاد ایران را دربرمی‌گیرد؛ تولیدات غیرنفتی، مجموعا ۷/۷۲ درصد از تولیدات کشور را در بر می‌گیرد. پس از این دو بخش نیز، بخش صنایع و معادن بیشترین سهم از تولید را با نسبت ۳/۲۱ درصدی دارد که عمده آن؛ یعنی ۹/۱۳ درصد مربوط به بخش صنعت و معدن و یک بخش کوچک‌تر از آن یعنی ۵ درصد، متعلق به بخش ساختمان عنوان شده است. در خصوص اجزای دیگر بخش صنعت و معدن اطلاعاتی ذکر نشده است. در نهایت نیز، کمترین سهم از کل تولید ناخالص داخلی ایران در بین بخش‌های چهارگانه را بخش «کشاورزی» دارد که ارزش افزوده صورت گرفته در این بخش، تنها ۸/۸ درصد از کل ارزش افزوده اقتصاد ایران را در بر می‌گیرد.

همچنین این گزارش نشان می‌دهد تولید نفت کشور در سال ۱۳۹۰ در حدود ۳ میلیون و ۶۱۹ هزار بشکه در روز بوده است که نسبت به میزان آن در سال ۱۳۸۹، رشدی ۳/۲ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین میزان تولید نفت ایران در سه ماهه اول سال ۱۳۹۱ نیز افزایش یافته و به رقم ۳ میلیون و ۷۵۸ هزار بشکه در روز رسیده که نسبت به دوره قبلی، رشدی ۷/۰ درصدی را نشان می‌دهد. هر چند با وجود این رشد، رقم صادرات نفتی ایران کاهش یافته و با کاهشی قابل‌توجه به میزان ۸/۶ درصد، به رقم ۲ میلیون و ۳۵ هزار بشکه در روز رسیده است.

بدهی‌های خارجی

اطلاعات منتشر شده وضعیت بدهی‌های خارجی کشور را نیز به روز کرده و رقم آن را تا بهار سال ۱۳۹۱ مشخص کرده است.

مطابق این داده‌ها رقم کل بدهی‌های خارجی ایران که از سال ۱۳۸۹ به بعد روندی نزولی در پیش گرفته بود، همچنان در حال کاهش یافتن است و در پایان بهار سال گذشته مجموع آن به حوالی ۰/۱۴ میلیارد دلار رسیده که از کل آن، ۷/۵ میلیارد دلار مربوط به بدهی‌های خارجی کوتاه‌مدت و ۳/۸ میلیارد دلار آن نیز مربوط به بدهی‌های خارجی بلندمدت بوده است. مجموع بدهی‌های خارجی کشور در پایان سال ۱۳۸۹ به میزان ۸/۲۲ میلیارد دلار و در پایان سال ۱۳۹۰ به میزان ۳/۱۷ میلیارد دلار بوده است. برخی از کارشناسان کاهش در روند بدهی‌های خارجی کشور را در نتیجه کاهش در اعتبار ایران در بازارهای مالی جهانی و نیز تشدید محدودیت‌های بین‌المللی بر مبادلات کشور عنوان می‌کنند.

مسیر قرمز رشد اقتصادی