تامین امنیت غذایی

میرهادی رهگشای دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه تهران خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی یکی از اهدافی است که از ابتدای پیروزی انقلاب مد نظر مسوولان بوده و در قوانین مختلف از جمله قانون اساسی، قوانین توسعه و اخیرا در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به آن اشاره شده است. کارشناسان معتقدند علت اصلی عدم تحقق خودکفایی در محصولات کشاورزی عدم استفاده مناسب از ظرفیت‌های کشور است و نه کمبود امکانات و کمبود منابع. در واقع گرچه در کشور با فراوانی امکانات و منابع مواجه نیستیم، ولی با استفاده صحیح و با برنامه از ظرفیت‌های موجود، می‌شود امکان تحقق خودکفایی را فراهم ‌کرد. خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی به دلیل نقش آن در امنیت غذایی کشور از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به‌طوری‌که سیاستمداران و تصمیم‌گیران کشورهای توسعه یافته و صنعتی نیز به درستی پذیرفته‌اند برنامه‌های بلندمدتی که برای این بخش طراحی می‌شود نباید تنها بر مبنای حداکثر‌سازی سود در کوتاه‌مدت یا مدل‌های بسته ریاضی باشد؛ بلکه باید در آنها اهمیت امنیت غذایی لحاظ شود.شرایط پیچیده و حساس جمهوری اسلامی ایران در مقطع کنونی، اهمیت موضوع امنیت غذایی و در پی آن خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی را دوچندان کرده است. آمار تجارت بین‌المللی کشورمان نشان می‌دهد که ایران هرساله میزان قابل‌توجهی از نیاز خود را به محصولات کشاورزی وارد می‌کند. به‌طور مثال در سال ۱۳۹۲ طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی میزان واردات محصولات غذایی بالغ‌بر ۹/۱۲ میلیارد دلار بوده که به میزان ۸/۷ میلیارد دلار بیشتر از میزان صادرات این محصولات بوده است. همچنین روند واردات مواد غذایی ایران هرساله رو به افزایش است. در چنین شرایطی تصور اینکه زمانی کشورهای غربی تصمیم بگیرند ایران را در زمینه تامین نیازهای غذایی خود تحریم کنند بسیار دردناک خواهد بود و لازم است هرچه سریع‌تر تدابیری اتخاذ شود تا در چنین زمینه‌های حساسی از وابستگی کشور کاسته شود و درنهایت خودکفایی محقق شود.

به عقیده کارشناسان علت اصلی این روند افزایش واردات و در نتیجه آن روند افزایش وابستگی در تامین غذای کشور و نداشتن یک برنامه میان‌مدت مدون در زمینه تامین امنیت غذایی کشور است. وجود یک برنامه مدون که متناسب با شرایط، امکانات و نیازهای کشور تدوین شده باشد و عمل به آن بتواند با بهره‌برداری مناسب از تمامی ظرفیت‌های موجود، زمینه تحقق خودکفایی را فراهم آورد.

در تدوین این برنامه باید توجه داشت اساسا محصولات کشاورزی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. محصولات اساسی و محصولات غیر اساسی؛ محصولات اساسی کشاورزی محصولاتی هستند که نیازهای غذایی اساسی یعنی پروتئین، چربی و کربوهیدرات را برطرف می‌کنند. غلات(گندم، ذرت، جو و برنج)، گوشت، شیر، نهاده‌های دامی، روغن و شکر از جمله محصولات اساسی کشاورزی هستند؛ گرچه برخی از کارشناسان معتقدند روغن و شکر نباید جزو غذاهای اساسی تعریف شوند و دست کم نباید برای مصرف آنها یارانه پرداخت شود. محصولات غیراساسی کشاورزی نیز انواع میوه، سبزی و ادویه‌ و همچنین انواع فرآورده‌های غذایی چون بیسکویت، شیرینی و شکلات را شامل می‌شود.

آمار صادرات و واردات محصولات کشاورزی کشورمان نشان از آن دارد که محصولات اساسی کشاورزی هر ساله سهمی بیش از ۹۰ درصد از کل واردات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده‌اند؛ درحالی‌که این سهم در مورد صادرات در حدود ۲۰ درصد است. براساس آمار میزان واردات و صادرات محصولات کشاورزی کشورمان در ۷ ماه نخست سال ۱۳۹۳می‌توان نتیجه گرفت که ایران در زمینه تولید محصولات اساسی کشاورزی خود در سطح مطلوبی از خودکفایی قرار ندارد؛ درحالی‌که تامین امنیت غذایی و خودکفایی در زمینه محصولات اساسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.