بهره‌گیری از استراتژی برد - برد

عبدالله رمضان‌زاده
کارشناس روابط بین‌الملل

در زمان دولت اصلاحات استراتژی‌ای وجود داشت که کاری بکنیم، دنیا پشت‌سر آمریکا قرار نگیرد و در واقع نوعی تفکیک بین آمریکا و سایر کشورها قائل شده بودیم. تلاشمان این بود که در عین حالی که مواضعمان در رابطه با آمریکا مواضع مستحکمی باشد، با سایر کشورهای دنیا ارتباط خوبی برقرار کنیم و هرچقدر آمریکایی‌ها به کشور ما فشار می‌آورند ما بتوانیم از دوستی با دیگر کشورها برای مقابله با آمریکا استفاده کنیم. این استراتژی موفقیت‌آمیز بود، تا حدی که گفت‌و‌گوهای انتقادی با اتحادیه اروپایی به گفت‌و‌گوهای سازنده بین طرفین تبدیل شد و از رئیس‌جمهور وقت برای دیدار از کشورهای مختلف دعوت شد. همچنین توانسته بودیم روابط مستحکمی را با چین و روسیه برقرار کنیم. این عوامل باعث شده بود که آمریکایی‌ها در یک حالت انحصاری مخالفت‌ با ما قرار بگیرند.

متاسفانه دولت احمدی‌نژاد برنامه‌ای برای سیاست خارجی نداشت و نه‌تنها باعث شد که اروپایی‌ها مواضع یکسانی با آمریکایی‌ها بگیرند، بلکه چین و روسیه هم با آمریکا هم‌موضع شدند و کار به جایی رسید که در شورای امنیت، هیچ کشوری علیه قطعنامه ضد ایرانی موضعی نگرفت و قطعنامه‌هایی که برای مساله هسته‌ای ایران از سوی آمریکایی‌ها و برخی دیگر از کشورهای اروپایی مطرح شد، با اجماع در شورای امنیت رای آورد. نتیجه انتخابات سال 92، روی کار آمدن روحانی و تلاش‌های بعدی ایشان بود که به برجام انجامید. برجام باعث شد که فرصتی برای ما پیش بیاید که روابط مستحکم‌تری را با سایر کشورها، غیر از آمریکا داشته باشیم. البته باور من بر این است که اندیشکده‌های آمریکایی به این نتیجه رسیدند که باید با ایران همکاری کنند؛ بنابراین تغییر دولت‌ها در آمریکا در ارتباط میان ایران و آمریکا تغییری ایجاد نمی‌کند و نباید وارد فضاسازی‌های تبلیغاتی دوران انتخابات آمریکا شد. اما اگر فرض کنیم که تعبیر بنده غلط است و آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع کنند، برجام یک تعهد بین‌المللی است و بین دو کشور نبوده و بنابراین ما اگر عاقلانه رفتار کنیم، می‌توانیم از این فرصت برای پیشبرد وجهه بین‌المللی ایران استفاده کنیم.

درواقع نه‌تنها این موضوع را خطر نمی‌بینم، بلکه فرصتی برای بازسازی چهره ایران در سطح بین‌المللی به‌عنوان یک کشور معتقد و پایبند به معاهدات بین‌المللی برای پیشبرد اهداف خودمان می‌بینم. ما باید از هرگونه حس تقابل با دنیا خودداری کنیم. مشکل امروز مردم ما معیشت و اقتصادشان است. بخشی از مشکل اقتصادی ما مربوط به تحریم‌ها بوده، بخش دیگری از آن ناکارآمدی دولت‌های نهم و دهم بود که کشور را به تعبیر محسن رضایی به آستانه سقوط کشانده بود. امروز نیازمند سرمایه برای بازسازی اقتصاد ملی هستیم. متاسفانه در این کشور نرخ تشکیل سرمایه بسیار پایین است؛ حدود 20 درصد رقمی نیست که قابل‌اعتماد باشد؛ ما نیاز به جلب سرمایه خارجی داریم. فضایی که برای جلب سرمایه خارجی در این چند سال به وجود آمده، فضای برجام است؛ بنابراین باید همچنان مدافع برجام باشیم و نگذاریم این فضا از بین برود تا بتوانیم از سرمایه خارجی برای بهبود وضعیت اقتصاد ملی استفاده کنیم.

ترامپ و ایران

مهم‌ترین مساله این است که در دام فضاسازی‌ تندروهای آمریکایی برای ایجاد تقابل با جامعه بین‌المللی نیفتیم. طرف آمریکایی شاید به دنبال طراحی یک نقشه باشد که مواضع ما را افراطی کند که به دنبال آن ما برای نقض برجام پا پیش بگذاریم. همه تلاش ما باید این باشد که عاقلانه و مطابق با بندهایی که در برجام موجود است، عمل کنیم. اگر تحریم هسته‌ای جدیدی علیه کشور وضع شود، در خود برجام مکانیزم‌های حقوقی برای برخورد با نقض برجام پیش‌بینی شده و می‌توانیم مطابق اصولی که در برجام است به نقض برجام اعتراض کنیم، باید منتظر این باشیم که کمیته مخصوص تشکیل شود و تصمیم بگیرد. در مرحله بعد نیز اگر کمیته به نتایج درستی نرسید و پرونده به شورای امنیت منتقل شود. ما باید مراقب باشیم تقابل ما با آمریکایی‌ها باشد نه تقابل ما با یک تعهدنامه‌ بین‌المللی که امضا کرده‌ایم.

وتوی آمریکایی

در صورتی که پرونده نقض برجام از سوی آمریکا در شورای امنیت وتو شود چه اتفاقی می‌افتد؟ در واقع وتوی آمریکا به این معنا است که در شورای امنیت تنها مانده و سایر کشورهایی که در گذشته به تحریم آمریکا علیه ما پیوسته بودند وارد این بازی نخواهند شد. این همان نقطه‌ای است که ما شروع کرده بودیم و ضرر نمی‌کنیم. بدترین اتفاقی که برای برجام می‌تواند بیفتد همین سناریوی وتوی آمریکا است و همین بدترین سناریو برای ما مشکلی را ایجاد نمی‌کند، برای اینکه درحال حاضر نیز با آمریکایی‌ها ارتباط چندانی نداریم. از نظر اقتصادی رابطه با آمریکا برای ما اهمیت زیادی ندارد و ممکن است چند مورد استثنایی به تحریم‌ها اضافه شود، ولی برنده این وتو ما خواهیم بود و نهایتا به این نقطه برمی‌گردیم که آمریکا به‌عنوان یک ناقض تعهد بین‌المللی شناخته خواهد شد.

رفتار آمریکا با ایران

رفتار آمریکایی‌ها پس از انقلاب اسلامی با ایران کاملا سنجیده و برنامه‌ریزی‌شده بوده است. به‌‌رغم تغییرات تاکتیکی که درنتیجه تغییر رئیس‌جمهورها وجود داشته، ولی در کل از یک نظم خاصی پیروی می‌کرده است. بخشی از نحوه برخورد با ایران شامل همکاری جدی با کشورهای عربی بود. آمریکایی‌ها از همکاری با کشورهای عربی منطقه خلیج‌فارس پشیمان هستند و نتیجه سیاست گذشته‌شان در حمایت از کشورهای عربی را امروز در وجود القاعده، داعش و سایر افراطیون می‌بینند. نکته بعدی این است که خلیج فارس اهمیت گذشته‌اش را برای آمریکایی‌ها از دست داده است؛ بنابراین آمریکایی‌ها در مورد مسائل خلیج‌فارس اهمیت استراتژیک قدیم را قائل نیستند. امروز اولویت اول آمریکایی‌ها دریای چین است؛ یعنی شرق آسیا، در حال حاضر دغدغه اساسی آمریکا این است که چین را چگونه کنترل کند. بنابراین آمریکا بیشتر تمایل دارد که منطقه خاورمیانه آرام باشد و کشورهای منطقه این توان را داشته باشند که منطقه را آرام نگه دارند. در منطقه هیچ کشوری قدرت ایران را برای ایجاد ثبات ندارد؛ بنابراین مجبور هستند با ایران کار کنند.

آینده روابط ایران و آمریکا

‌ما در گذشته با آمریکایی‌ها در مورد چند مساله همکاری غیررسمی داشتیم و در هیچ کدام از آنها ضرر نکردیم. در مساله افغانستان با آمریکایی‌ها همکاری غیررسمی داشتیم. نتیجه‌اش برای دو طرف بازی برد-بردی بود که برای ما در مساله افغانستان اهمیت فراوانی داشت. در مساله عراق نیز با آمریکایی‌ها همکاری غیررسمی داشتیم و نتیجه‌اش به ضرر ما تمام نشده است. در هر دو کشور، ‌آمریکایی‌ها دشمنان ما را از بین بردند و ما از فرصت استفاده کردیم. در سایر موضوعات منطقه‌ای نیز همین روند برقرار است، حتی به نظر من مواضعی که ترامپ در سوریه دارد نزدیک‌تر از مواضع اوباما به ما است؛ بنابراین از این فرصت‌ها باید استفاده کنیم، بازی ما با آمریکایی‌ها می‌تواند بازی برد-برد در منطقه تعریف شود. در عین پافشاری بر مواضع‌مان و در عین شکایت از بدرفتاری‌ها، کج‌رفتاری‌ها و ناسازگاری‌های آمریکایی‌ها، نباید سیاست تقابلی پیش بگیریم و این سیاست تعریف استراتژی برد-برد از رابطه با آمریکا در مورد مسائل منطقه‌ای می‌تواند هم برای مسائل داخلی ‌و هم برای وجهه بین‌المللی ما راه‌حلی طولانی مدت باشد.