افزایش نفوذ ایران در اوپک

وال استریت ژورنال

وزیر نفت ایران قدرتمند‌ترین و باتجربه‌ترین وزیر نفت اوپک است، چراکه بارها تلاش اعضای اوپک از جمله عربستان سعودی را برای کاهش تولید نفت خام کشورش بی‌نتیجه گذاشته است. وزیران نفت و انرژی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) یکصد و شصت و نهمین نشست اوپک را روز پنج‌شنبه (١٣خردادماه) برگزار کردند و این بار هم مانند اجلاس یکصد و شصت و هشتم، سقف تولید اعضای سازمان برای ۶ ماه آینده تعیین نشد. برخی این اتفاق را به ناکارآمدی اوپک تعبیر کردند، اما شاید بتوان گفت که این اولین بار در طول ۳ سال گذشته بود که اوپک توانست بهترین موضع را از خود به نمایش بگذارد و بازار نفت خام را متشنج نکند.

در این زمینه کارشناسان معتقدند که افزایش قدرت چانه‌زنی در اوپک به سبب رشد تولید نفت خام آن موجب شده تا این بار اوپک مدیریت شده به کار خود پایان دهد؛ چراکه اساسا ایران کشوری طرفدار ثبات بازار است و در عین حال که از منافع خود دفاع می‌کند، سود سایر کشورهای تولیدکننده نفت خام را نیز در تصمیماتش لحاظ می‌کند. نکته دیگری که در نشست اخیر اوپک حائز اهمیت است، انتخاب محمد بارکیندو، کاندیدای نیجریه به‌عنوان دبیر کل اوپک با اجماع کشورهای عضو سازمان بوده است. در این خصوص نیز می‌توان گفت که وزیر نفت ایران نقش قابل ملاحظه‌ای داشت. به‌طوری که بعد از انتخاب بارکیندو به سمت دبیرکلی، این فرد با بیژن زنگنه، وزیر نفت و مهدی عسلی، مدیر امور اوپک و روابط با مجامع انرژی ایران، دیدار و برای حمایت صریح وزیر از وی و همراه کردن کشورهای دیگر در این انتخاب، قدردانی و تشکر کرد. برای بررسی نقش ایران در نشست ۱۶۹ اوپک نگاهی به دیدارهای قبل از شروع به کار نشست، جلسه وزرا در پشت درهای بسته و همچنین موضع‌گیری کشورهای عضو سازمان درخصوص بیانیه پایانی می‌اندازیم.

لابی‌های پشت پرده عربستان برای مهار تولید ایران

پیش از آنکه نشست رسمی وزیران اوپک آغاز شود نمایندگانی از کشورهای کویت، امارات و قطر به دیدار وزیر نفت ایران رفتند و درباره تعیین سقف تولید سازمان به‌صورت دوجانبه با زنگنه دیدار و گفت‌وگو کردند. یک مقام آگاه در این زمینه با اشاره به اینکه همگی از ایران می‌خواستند تا با تعیین سقف ۳۲ میلیون بشکه‌ای تولید سازمان موافقت کند تصریح کرد: عربستان در نشست اخیر اصرار داشت که اعضا بر سر سقف تولید ۳۲ میلیون بشکه در روز به اجماع برسند و هدفش از طرح این موضوع چیزی جز متوقف کردن برنامه افزایش تولید نفت خام ایران نبود. حتی برای متقاعد کردن ایران پیش از شروع به کار نشست رسمی سازمان، نمایندگانی را به دیدار وزیر فرستاد تا نظر ایران را در مورد برنامه افزایش تولید خود تغییر دهد. اما ایران با صراحت اعلام کرد که اگر قرار است برای تولید اعضا سقف تعیین شود، پیش از هر چیز باید نظام سهمیه‌بندی را احیا و مشخص کنیم که طی سال‌های آتی هر یک از اعضا دقیقا چه مقدار نفت خام به بازار عرضه خواهند کرد و در صورتی ایران حاضر به اجماع خواهد بود که در این نظام سهمیه‌بندی جدید، سهم ایران ۵/ ۱۴ درصد از کل تولید اوپک باشد. اکنون ایران در وضعیتی قرار دارد که می‌خواهد بازارش را به‌طور کامل بازپس گیرد. اگر وزیر نفت با سقف ۳۲ میلیون بشکه‌ای تولید نفت خام اوپک موافقت نمی‌کند علت دارد و دلیل آن پیشگیری از تکرار اشتباهات گذشته است. در سال ۲۰۱۱ عربستان و کشورهای متحد با آن با برنامه‌ قبلی نظام سهمیه‌بندی اوپک را کنار گذاشتند. آنها مدعی شدند برای آنکه عراق را به داخل نظام سهمیه‌بندی بیاوریم، دست به این اقدام زده‌اند. آن زمان غرب اعلام کرده بود که از اول سال ۲۰۱۲ ایران را تحریم می‌کنیم و عربستان می‌دانست که عرضه نفت ایران به بازار در سال ۲۰۱۲ کاهش پیدا می‌کند. از طرفی لیبی نیز تولیداتش به دلیل جنگ داخلی کاهش پیدا کرده بود. عربستان با علم به کاهش تولید ایران و لیبی در سال ۲۰۱۲ این تصمیم را به اعضا تحمیل کرد تا بدون آنکه هیچ‌کس بتواند آنها را متهم کند تولید نفت خام خود و متحدانش افزایش یابد. بیژن زنگنه با در نظر گرفتن این سیاست عربستان این بار از حقوق ایران دفاع کرد و نگذاشت که بدون احیای نظام سهمیه‌بندی در بیانیه پایانی نشست ۱۶۹ اوپک سقفی برای تولید سازمان تعیین شود، چراکه تولید اوپک در حال حاضر ۳۲ میلیون و۴۰۰ هزار بشکه در روز است و اگر در نشست اخیر سقفی ۳۲ میلیونی تعیین می‌شد حتی ۴۰۰ هزار بشکه مازاد تولید نیز وجود داشت که باید اعضا برای اثبات پایبندی به سقف تعیین شده، تولید خود را کم می‌کردند. نکته‌ای که در این خصوص باید به آن توجه شود تغییر موضع عربستان است. این کشور که دو سال پیش مدعی بود برای احیای قیمت نفت خام،‌ اوپک نباید به تنهایی اقدام به کاهش تولید کند و در این زمینه باید همه کشورهای تولیدکننده نفت خام عضو وغیر عضو در اوپک اقدام کنند، اکنون پیشنهاد می‌دهد که سقفی پایین تر از حجم تولید اعضا معین شود تا با خروج ۴۰۰ هزار بشکه تولید اوپک از بازار، قیمت‌ها اندکی رشد کند. البته تمام این تلاش‌های عربستان برای مهار تولید نفت ایران بود که مانند طرح «فریز نفتی» بی‌نتیجه ماند و نتیجه این نشست اوپک کاملا مطابق با منافع ایران بود. کارشناسان معتقدند که ایران توانست در نشست اخیر اوپک به تمام اهداف خود در این سازمان دست یابد و از آنجایی که اغلب اعضای سازمان از نتیجه نشست ۱۶۹ اوپک رضایت داشتند، می‌توان گفت که این یکی از نشست‌های خوب اوپک در طول ۳ سال اخیر بوده است.

دبیرکل نیجریه‌ای از منافع ایران حمایت می‌کند

براساس روال عادی، عبدالله سالم البدری، سرپرست دبیرخانه اوپک باید در سال ٢٠١٣ از این مسوولیت کنار می‌رفت، اما به دلیل نبود اجماع برای انتخاب دبیرکل جدید، دوره مسوولیت وی بارها تمدید و طولانی ترین مدت دبیرکلی به نام او ثبت شد. اما همان‌طور که اشاره شد، بالاخره در نشست اخیر دبیرکل جدید به اعتبار ایران انتخاب شد. محمد بارکیندو بارها حمایت خود از مواضع ایران را اعلام کرده بود و اکنون که با حمایت ایران به سمت دبیرکلی رسیده است به نظر می‌رسد در سه سال دبیرکلی خود، بازهم از منافع ایران حمایت کند. برخلاف تصورها که گمان می‌رفت نماینده ونزوئلا در تصاحب این سمت با نماینده نیجریه رقابت می‌کند شنیده‌ها حاکی از منصرف شدن نماینده ونزوئلایی پیش از شروع به کار نشست رسمی سازمان است. این کشور نیز از مواضع ایران حمایت می‌کرد اما اعلام کردند که به نفع نیجریه کناره‌گیری می‌کنند. جالب است که در این انتخابات سعودی‌ها از نماینده ‌اندونزی حمایت کردند در حالی که این کشور جزو سازمان مصرف‌کنندگان انرژی و واردکننده نفت خام است و شانس بسیار پایینی در انتخابات داشت، چراکه اغلب کشورهای عضو از جمله الجزایر و ونزوئلا بر این باورند که اگر نماینده این کشور واردکننده نفت خام، دبیرکل اوپک شود، از سیاست‌های کاهش قیمت نفت حمایت خواهد کرد.

نقش اوپک بیشتر از گذشته شده است

در حال حاضر هر بشکه نفت برنت حدود ۴۹ تا ۵۰ دلار معامله می‌شود که در این قیمت اوپک بیشترین تاثیر را بر بازار نفت خام می‌تواند داشته باشد. یک کارشناس انرژی که تمایلی به ذکر نام خود نداشت در این خصوص گفته است: عملا نقش اوپک رو به بهبود است، اما بعد از رسیدن قیمت به ۶۰ دلار برای هر بشکه، این سازمان مدتی نمی‌تواند تاثیری بر بازار داشته باشد، چراکه در این قیمت تولید نفت غیر متعارف افزایش خواهد یافت. به گفته این کارشناس بیشترین نقش اوپک را می‌توان در قیمت‌های ۴۰ تا ۶۰ دلار برای هر بشکه مشاهده کرد.