سیاست تازه برای ابزارهای تکنولوژی

لیدا ایاز: شبکه‌های اجتماعی از نظر آزادی دسترسی کاربران به آنها در ایران وضعیت ناهمسانی دارند. درحالی که فیس‌بوک، یوتیوپ و توییتر مسدودند اما تلگرام، اینستاگرام و واتس اپ با نظارت‌های ویژه‌ای فعال هستند. این درحالی است که بسیاری از کشورهای دنیا حالا با باور به اینکه شبکه‌های پیام‌رسان جایگاه مهمی در رساندن پیام به مخاطب دارند و ارتباط با افراد در رده‌های حاکمیتی را که اغلب غیر قابل دسترسی‌اند، فراهم می‌کنند استفاده از این فضا را مجالی برای پوست‌اندازی دموکراسی می‌دانند. موضعی که برخی کشورها از آن دوری می‌جویند و در عین حال به دلیل نادیده گرفتن این کارکرد به تدریج زیان ناشی از فقدان آن را نیز احساس می‌کنند. امروزه توییتر با وجود قرار گرفتن در سایه محدودیت به شدت مورد استقبال کاربران و مسوولان دولتی و غیردولتی در ایران قرار گرفته است. تشکیل کمپین‌های انتخاباتی در شبکه توییتر شاید یکی از بارزترین دوران‌ برای افزایش محبوبیت این شبکه اجتماعی در ایران بود؛ زمانی که کاندیداها از جمله حسن روحانی برای به‌دست آوردن دوباره صندلی ریاست جمهوری به خوبی از آن استفاده کردند. پیش از آن حتی وزیر امور خارجه در مسیر تلاش‌هایی که برای به نتیجه رساندن مذاکرات هسته‌ای به خرج داد برخی از اطلاع‌رسانی‌هایش را از دیدار وزرای خارجه ۶کشور غربی در توییتر منتشر می‌کرد.

دیگر مقامات کشور نیز از هر گرایش سیاسی علاقه زیادی به توییتر نشان داده‌اند که یک دلیل آن ویژگی اصلی این شبکه در ایجاد رابطه سریع دوطرفه بین افراد یا بین سازمان‌ها و شرکت‌ها با مشتریانشان یا در نگاه کلان‌تر بین دولت‌ها و بخش‌های مختلف حکومتی با مردم است. از سوی دیگر اکانت توییتر به دلیل توجه رسانه‌ها به مدلی از دیپلماسی تبدیل شده که واضح‌ترین مثال اکانت خود ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکاست که همچنان مسیر اصلی اطلاع‌رسانی او را برعهده دارد. با وجود چنین انگیزه‌ای در میان مسوولان حالا شرایطی مهیا شده که بسیاری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، شوراهای شهر و روستا و بسیاری از مدیران ارشد دولتی با داشتن حساب رسمی در توییتر سعی در برقراری ارتباط دوسویه با مردم دارند. این ارتباط از آن رو مهم است که هر عضو توییتر به‌طور مستقیم می‌تواند پیامش را خطاب به مدیر، رئیس و حتی رئیس‌جمهوری مورد نظرش ابراز کند و متقابلا جواب هم دریافت کند.

این پیشینه مثبت حالا وزیر جدید و جوان وزارت ارتباطات را مجاب کرده تا از بازگشایی قفل توییتر دفاع کند. چندی پیش جهرمی، وزیر ارتباطات در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اعلام نارضایتی از اینکه پیام‌رسان تلگرام در ایران به تنها قطب ارتباطی تبدیل شده، گفت: «ما یک قطب ایجاد کرده‌ایم به اسم تلگرام و همین تلگرام الان رسانه ما هم شده و بسیار بزرگ هم شده است. به لحاظ شکلی غیرمعمول است که یک سرویس همه چیز را به سمت خود بگیرد. در کشورهای دیگر حداقل چند سرویس بزرگ چنین نقشی را بر عهده دارند. به نظر می‌رسد اگر قوه عاقله نظام به جمع‌بندی برسد، این انحصار ذاتی را که برای تلگرام درست کرده‌‌ایم با اجازه دادن به دیگران خواهیم شکست.» او در همین حال به رایزنی‌هایی اشاره کرد که ممکن است به بازگشایی یوتیوب و توییتر هم منجر شود.

«این طراحی نادرست رسانه‌ای حاکم بر جامعه است که باید در شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی درباره آن بحث شود و باز و بسته شدن توییتر در این فضا مشخص شود.» متعاقب چنین دیدگاهی دو نماینده مجلس شورای اسلامی نیز با تایید مهیا بودن شرایط برای رفع فیلتر شبکه توییتر به «دنیای اقتصاد» اعلام کردند که استفاده از آن می‌تواند یک منفعت عمومی باشد. همچنین برخی چهره‌های سیاسی با وجود اینکه نخواستند اظهار نظر رسمی درباره رفع فیلتر توییتر کنند و علنا موضعی درباره گشایش این شبکه اجتماعی از خود نشان ندادند به «دنیای اقتصاد» اعلام کردند که در این شبکه اجتماعی دارای حساب کاربری هستند و از نظر آنها استفاده از این شبکه و فعال بودن آن به‌طور رسمی به نفع جمهوری اسلامی است.

فیلتر توییتر جواب نمی‌دهد

از جمله فعالان پرشمار این روزهای پیام‌رسان توییتر نمایندگان مجلس شورای اسلامی هستند. روزانه بسیاری از آنها به‌طور طبیعی در این شبکه به اظهار نظر می‌پردازند، تکذیبیه‌های رسمی‌شان را منتشر می‌کنند و حتی نسبت به وقایع روزمره اظهار نظر می‌کنند. اما آیا حضور این افراد با وجود محدودیت استفاده از این فضا می‌تواند جایگاهی رسمی به توییتر بدهد؟ یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس سیاست فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی در کشور را نادرست می‌داند و اهمیت شبکه‌های اجتماعی را در جهان امروز غیر قابل انکار توصیف می‌کند. بر همین مبنا او از مسوولان دولتی می‌خواهد که نسبت به رفع فیلتر از شبکه توییتر فکر کنند.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اعلام اینکه در عصر ارتباطات و اطلاعات برخی از منابع هستند که مرجع مهمی برای اخذ اطلاعات محسوب می‌شوند، می‌گوید: «باید بپذیریم ما کشوری هستیم که در چنین عصری زندگی می‌کنیم و در حال حاضر نیز بی‌ارتباط با دنیا نیستیم، بنابراین باید کاری کنیم که از عصر تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی دور نمانیم. باید تصمیم بگیریم در برابر معنا و لزوم کاربرد چنین شبکه‌هایی درجمهوری اسلامی چه روشی را در پیش بگیریم. در عصر اطلاعات بازیگر اصلی فرد در مقابل دستگاه دیجیتال است به این معنا که افراد با در دست داشتن موبایل و ابزارهای هوشمند با دنیا ارتباط برقرار می‌کنند.»

به گفته او در عصر دیجیتال نفوذ افراد به تمامی شبکه‌های اطلاعاتی ممکن است چراکه فیلتر کردن نمی‌تواند مانع از نفوذ افراد به شبکه‌ها باشد و استفاده از فیلتر شکن از ویژگی‌های عصر امروز است. او اضافه می‌کند: «توییتر نیز بخشی از این فضا است که نمی‌توان با فیلتر کردن سیاست منع استفاده عمومی از آن را در پیش گرفت. باید سیاستی اتخاذ شود که افراد در حوزه فرهنگی و سیاسی هم تراز با دنیای بین‌الملل فعال باشند و بتوانند به راحتی جای ارائه نقد و انتقاد داشته باشند و به جای تخریب و تندروی به‌عنوان یک مبلغ برای کشور خود عمل کنند.»

فلاحت پیشه با بیان اینکه معتقدم سیاست فیلتر هیچ وقت جواب نداده است، تاکید می‌کند:«تجربه این مساله از زمانی که ممنوعیت استفاده از ویدئو یا کالاهای فرهنگی مختلف از جمله ماهواره اعمال شد، نشان داده که چنین سیاست‌هایی هیچ‌گاه جواب نداده است و اینک می‌بینیم که افراد به راحتی در فضای ممنوعه‌ای مثل توییتر حضور دارند. این موضوع شکست سیاست فیلتر کردن را به اثبات می‌رساند. شکی نیست که نه تنها در حوزه فرهنگی بلکه در تمام حوزه‌ها جمهوری اسلامی باید با ساختار دفاعی مستحکمی حضور داشته باشد.» به گفته وی قوانین در موضوع فیلتر در کشور نشان داده که به‌صورت انفعالی عمل کرده اند؛ در ابتدا ممنوعیت اعمال می‌شود و پس از آن فیلتر شکن خودش را به جامعه تحمیل می‌کند و بعد قوانین مربوط به استفاده یا عدم استفاده از آن به ثبت می‌رسند.»

رفع فیلتر کافی نیست

برخی اما پروسه خروج توییتر را از دایره انسداد منوط به اجرای پیش شرط‌هایی می‌دانند که پیش از این برای شبکه تلگرام نیز مطرح بود؛ از جمله اینکه قبول کردن شروط و قوانین جمهوری اسلامی که از سوی مدیران این دسته از شبکه‌های اجتماعی باید صورت بگیرد. به اعتقاد علی سبحانی‌فر، عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی توییتر باید روندی را که شبکه تلگرام در ایران طی کرده و با قوانین جمهوری اسلامی تطبیق داده شده است را طی کند تا فضای رفع فیلتر آن مهیا شود. او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره امکان فراهم کردن فضای استفاده رسمی از شبکه پیام‌رسان توییتر می‌گوید: «درست است که این شبکه امکان‌هایی بیشتر از دیگر شبکه‌های اجتماعی و رقبای خود دارد و تاثیر‌گذاری آن هم باعث شده تا برخی از مسوولان و طیف‌های مختلف مردم از این شبکه استفاده ‌کنند اما این مساله به تنهایی نمی‌تواند مجوز رفع فیلتر برای این شبکه اجتماعی باشد.» به گفته او در حال حاضر دو بخش از افراد از این شبکه استفاده می‌کنند: «یک بخش به لحاظ شرایطشان دسترسی‌ها و مجوزهای لازم را برای استفاده از این فضا دارند و بخش دیگر به‌صورت غیررسمی از این فضا استفاده می‌ کنند.»

سبحانی فر تاکید می‌کند که اگر امکان رفع فیلتر این شبکه در کشور ما وجود داشته باشد منوط به این مساله است که توییتر پروتکل‌های امنیتی ایران را رعایت کند و اگر مدیران این شبکه حاضر به پذیرفتن این شروط نباشند طبعا کار برای رفع فیلتر آن هم سخت می‌شود. این عضو کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: «ایران نیز از نظر قوانین و مقررات دارای یکسری پروتکل است که رعایت آنها الزامی است. تاکنون اطلاعی در این زمینه ندارم که مسوولان برنامه مذاکره با مدیران این شبکه را دنبال می‌کنند یا خیر اما به نظر می‌رسد با شرایطی که در حال حاضر توییتر دارد برای دسترسی آزادانه افراد به این شبکه مدیران آن باید شرایط ایران را بپذیرند.»

همچنین یحیی کمالی پور عضو هیات رئیسه کمیسیون قضایی مجلس نیز اتخاذ استراتژی‌های جدید در دنیای روبه پیشرفت امروزی را ضروری می‌داند و می‌گوید:‌ دردنیای درحال پیشرفت امروزی نمی‌توان با یکسری از اهرم‌های قدیمی نظیر فیلترینگ کار را جلو برد بلکه لازمه دنیای مدرن استفاده از ادوات جدید و به روز است که با پویایی علم سازگار باشد و فیلترینگ نه تنها چاره کار نیست بلکه به بروز مشکلات بیشتر دامن می‌زند. در عین حال به گفته نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد تا زمانی که زیربناهای فرهنگی جامعه تقویت نشده‌اند استفاده از یکسری ابزارها ممکن است به ولنگاری بینجامد که توصیه می‌شود درکنار استفاده از فضای مجازی زیرساخت‌های آن نیز فراهم شود.

عضو خانه ملت اظهار کرد: مقام معظم رهبری به فضای مجازی به‌عنوان یک فرصت نگریسته و فضای مجازی را اسما فضای مجازی خوانده درحالی که اعتقاد به حقیقی بودن آن دارند به عبارت دیگر فضای مجازی به درون زندگی بسیاری از مردم رسوخ کرده است و می‌توان به‌عنوان ابزاری کارآمد برای رساندن حقانیت اسلام و فرهنگ ایرانی اسلامی به اقصی نقاط دنیا از آن استفاده کرد، بنابراین دربحث فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی به‌خصوص توییتر که درحال حاضر بسیاری از مقامات از آن استفاده می‌کنند لازم است بازنگری شود و براساس رهنمودهای رهبری رفع فیلترشوند. به نظر می‌رسد به سادگی نمی‌توان کارکردهای شبکه‌های اجتماعی با قابلیت‌های پیام رسانی در دنیای امروز را نادیده گرفت و از کنار آن بی‌تفاوت گذشت. بی شک بیش از هر زمان دیگری وقت آن فرا رسیده است که مسوولان یک بار دیگر صورت مساله تعامل در فضای مجازی را نقد و بررسی کنند.