گروه تاریخ و اقتصاد: بخش دوم از گفت‌و‌گوی نمایندگان مجلس شورای ملی در روز سه‌شنبه، ۸ اردیبهشت ۱۲۸۷ شمسی را می‌خوانید: آقاى حاج امام جمعه: بدیهى است که نظم مملکت با اداره شدن وزارتخانه‌ها است و معلوم است وزارتخانه‌ها اداره نمی‌شود؛ مگر به تنقیح و تصویب شدن بودجه وزارتخانه‌ها. پس باید کمیسیونى باشد که فورا آنها را ملاحظه کرده به مجلس بدهد و این هم بدیهى است بعد از آنکه کار کمیسیون تمام شده قهرا منفصل خواهند شد و اگر این‌طور نباشد باز کارها مختل خواهد شد. خوب است در این مورد مثلى بگویم مکرر من در خارج مجلس به وزارت خارجه اظهار کرده‌ام که با این اهمیت آذربایجان و مساله سرحدى از قراری که می‌گویند آنجا یک کارگزار کافى نداریم، جواب داده است؛ چون هنوز بودجه وزارت خارجه نگذشته و معلوم نیست که به چه اندازه حقوق درباره آنها برقرار خواهد شد، لهذا به هر کس تکلیف می‌شود، نمی‌روند؛ یک عیب مختصر به تاخیر افتادن بودجه این است.

آقا شیخ محمدعلى: در این باب خیلى مذاکره شد و آنچه از این مذاکرات برمى‌آید این است که کمیسیون یکى باید وضع قوانین مالیه بنماید و یکى هم براى ملاحظه و اصلاح بودجه وزارتخانه‌ها است و یکى دیگر براى اینکه لوایح قانونی که می‌آید رجوع شود به آنجا و از آنجا باید بیاید به مجلس، پس این سه شعبه لازم است؛ ولى باید حالا عده‌شان را معین کرد که چقدر لازم است و انتخاب کرد.

آقا سید حسین: در خصوص کمیسیون مالیه آنچه معلوم می‌شود سه شعبه باید باشد، پس حالا در اینکه چند نفر باید انتخاب شده وعده آنها تکمیل شود مذاکره نموده و انتخاب کرد، آن وقت خود می‌دانند که به چه ترتیب قرار بدهند و چند شعبه نمایند.

موتمن‌الممالک: در باب بودجه وزارت خارجه که هنوز به کمیسیون مالیه نیامده، ولى در باب اینکه کمیسیون مزبور سه شعبه باشد یا چهار شعبه، بعضى را می‌شود منفک کرد از همدیگر. ولى بعضى را از یکدیگر نمی‌شود منفک کرد، ولى این یک شعبه را که باید فکر نمایند و راه اینکه از چه ماخذ و چه ترتیب باید مالیات گرفت و بر مالیه افزود یا نه ممکن است مجزى کرد و از مجلس یک عده را به جهت این کار انتخاب کرد که ملاحظات خودشان را کرده و ارائه دهند.

حاج محمداسمعیل آقا: اینکه گفته شد بودجه وزارت خارجه نیامده است قریب یک ماه هست که آمده است به کمیسیون خارجه و در آنجا مشغول ملاحظات آن هستند و به زودی تمام شده به کمیسیون مالیه داده خواهد شد و لازم بود که بدوا کمیسیون خارجه ببیند که این مامورینى که معین کرده‌اند؛ کافى است یا زیاد است؛ اما در باب تفکیک شعب کمیسیون بنده با موتمن‌الممالک هم عقیده هستم تمام با یکدیگر مربوط هستند و نمی‌شود جدا کرد.

میرزا مرتضى قلیخان: عقیده بنده این است که عده کمیسیون مالیه تکمیل و اعضای آن انتخاب شود. بعد ترتیب تقسیم به چند شعبه با خود کمیسیون مالیه باشد و عده اعضا هم همان هجده نفر که جناب حاج امام جمعه فرمودند، کافى است و ترتیبات را آن وقت کمیسیون به وجب نظامنامه داخلى که دارد، قرار می‌دهد.

امان الله میرزا: قرار این بود که هر کسى رایى می‌دهد اگر قبول است همان را قبول کنند و اگر قبول ندارند او را رد کنند. یک فرمایشى حاج امام جمعه فرمودند همه او را تصدیق می‌کنند و آنچه را هم که می‌گویند همان است که جناب حاج امام جمعه فرمودند. در این صورت نباید مدتى وقت مجلس را ضایع کرد و این مذاکرات راجع به نظم داخلى مجلس است و باید روز یکشنبه مذاکره بشود نه در مجلس علنى و وقت مجلس ضایع شود.

رئیس: انتخاب کسر اعضا کمیسیون باید در مجلس علنى باشد نه در مجلس سرى و حالا مذاکره از شعب کمیسیون شده، راى می‌دهید که دو شعبه باشد یا سه شعبه‏

(گفتند سه شعبه).

(در این موقع ورقه اخذ رأى براى انتخاب منتشر گردید.)

موتمن‌الممالک: بنده استعفا داده‌ام و این عده که قرار شده انتخاب شوند یکى کم است.

رئیس: آیا کسانی که انتخاب می‌شوند حق استعفا دادن دارند یا نه؟

موتمن‌الممالک: اگر آنها که استعفا داده‌اند حق داشتند بنده هم حق دارم و الّا فلا.

رئیس: اگر این طور باشد که عده را انتخاب کنند و آن وقت استعفا بدهند دیگر کارى نمی‌شود کرد و همه روزه باید وقت مجلس را صرف انتخاب اعضای کمیسیون کرد.

آقا سید حسین: وکلاء محترم انتخاب شده‌اند براى کار کردن به جهت ملت و براى هر کمیسیون که انتخاب می‌شوند باید قبول کنند و اگر هم اهل آن کار نباشند باید در آنجا نظارت داشته باشند و ترتیب کار را آموخته که براى بعدها انتخاب می‌شوند دیگر عذر نیاورند. اگر این طور باشد که هر کس انتخاب شده عذر بیاورد، کار پیشرفت نخواهد کرد.

حاجى سید عبدالحسین شهشهانى: این آقایان وکلا وقتى که ملت آنها را انتخاب نمود، باید بدانند که براى چه انتخاب شده‌اند. یقین است که براى خدمت به ملت انتخاب شده‌اند؛ در این صورت وقتى که براى کمیسیونى انتخاب می‌شوند، نباید استعفا بدهند. در حقیقت از وکالت استعفا داده در دو صورت می‌توانند براى کمیسیونى که انتخاب شده‌اند استعفا بدهند که یا ناخوش باشند یا از عهده کار نتوانند برآیند، غیر از این دو صورت اگر استعفا بدهند، در حقیقت از کار مجلس استعفا داده‌اند.

رئیس‌التجار: بنده در این مدت آنچه امتحان کرده‌ام ترتیبى پیدا نخواهد کرد مگر اینکه آن دستورى را که بنا بود جناب دکتر ولى الله خان براى کمیسیون‌ها بنویسند تا آن دستور مرتب نشود کمیسیون‌ها ترتیب پیدا نخواهند کرد.

رئیس: قانون براى این است که اجرا شود و نظامنامه داخلى مجلس که نوشته شده کدامش اجرا شده که تا نظامنامه کمیسیون‌ها نوشته شود مگر نه این است که انتخاب اعضاى کمیسیون‌ها براى حاضر شدن و کار کردن است نظامنامه نوشته شده است که کمیسیون باید تشکیل شود آیا نباید این ماده اجرا شود ما نباید منتظر باشیم که یک دستورى بعد نوشته می‌شود و حالا هیچ کارى نکنیم و آنچه نوشته شده است البته آن هم به مجلس خواهد آمد، اما حالا باید که کمیسیون‌ها هر یک مشغول وظیفه خود باشند.

رئیس‌التجار: آنچه بنده امتحان کرده‌ام تا دستور عمل کمیسیون‌ها نوشته نشود ترتیب صحیحى پیدا نخواهد کرد.

آقا شیخ محمدعلى: در کلیه این مذاکرات بنده تعرض دارم کسى که قبول وکالت از جانب ملت کرد، خادم ملت است و هر کس استعفا می‌کند، باید داراى یکى از این دو جهت باشد یا جهالت در آن کار یا مرض و غیر از این اگر استعفا دهد، حکم وکالت ملت بر او جارى نیست.