زادروز نایب‌السلطنه اصلاح طلب

عباس‌میرزا، فرزند فتحعلی‌شاه و ولیعهد ایران و والی آذربایجان، پنجم (یا به روایتی ششم) شهریور ماه سال ۱۱۶۸ خورشیدی در قصبه نوا (آمل) از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل زاده شد. فتحعلی‌شاه نام او را عباس‌میرزا گذاشت و نسبت به وی مهر و انسی خاص یافت. او بر خلاف پسران دیگرش در دوران کودکی، طفلی مریض‌المزاج ولی فوق‌العاده مودب، سر به زیر و محجوب بود. عباس‌میرزا در ده سالگی به کسالت و درد مفاصل و استخوان مبتلا شد. در کودکی بسیار مورد علاقه آقامحمدخان سر سلسله قاجار بود که خود تعلیمات نظامی مخصوص را به او می‌آموخت. عباس‌میرزا ضمن فراگرفتن تعالیم مختلف و روش‌های گوناگون فنون سواری و جنگ، در ایام فراغت و بیکاری به مطالعه کتب سودمند و مفید می‌پرداخت و به آسانی به بیشتر زبان‌های شرقی آشنا شده بود.

دو عهدنامه گلستان و ترکمانچای در دوران نایب‌السلطنگی او منعقد شد. با این حال او تلاش زیادی در زمینه نوسازی ارتش ایران، اصلاحات سیاسی و اداری از خود نشان داد. گاسپار دروویل، گماشته نظامی فرانسه که در سال ۱۸۱۲م به ایران سفر کرده، یک فصل از کتاب خود را به عباس‌میرزا اختصاص داده است. او می‌نویسد: «لباس عباس‌میرزا تفاوتی با لباس ساده‌ترین نگهبان وی نیز ندارد اما در نخستین برخورد از خلق و خوی نجیبانه و سیمای باوقارش می‌توان به بزرگ‌منشی وی پی برد. مردم آذربایجان او را از جان و دل گرامی می‌دارند. فداکاری و فرمانبرداری افسران و سربازان زیردست عباس‌میرزا به حدی است که اگر شاه اعتماد کامل و دولتخواهی وی را نمی‌داشت، از این حیث دچار اضطراب‌خاطر می‌شد. عباس‌میرزا مخالف عهدنامه گلستان بود و با تمام قوا با متارکه جنگ با روس‌ها مخالفت می‌کرد. پس از رهبری لشکریان ایران، تحمیل شرایط ننگ‌آور متارکه برای عباس‌میرزا تحقیر مضاعفی بود. او چشم امید به نبرد آینده دوخته و نقشه‌ها و وسایل قابل‌ملاحظه‌ای برای این نبرد فراهم آورده بود. با این حال به دقت مواد عهدنامه صلح را به‌کار بست. حتی افسران روسی نیز از خودگذشتگی ولیعهد ایران را تایید کرده و رفتار نجیبانه او را به هنگام انجام مذاکرات و پس از آن ستوده‌اند. اگر بخواهم حس تحسینی را که این شاهزاده ایرانی در دل من برانگیخته است تمام و کمال بیان دارم از مطلب بسیار دور خواهم افتاد.»