«حسنلو» تعیین حریم می‌شود

دنیای اقتصاد، ارومیه، امیررضا علیار: تپه باستانی حسنلو به همراه اثر مکشوفه آن یعنی جام «زرین حسنلو» با قدمتی در حدود ۸هزار سال قبل از میلاد مسیح در نقده نمادی از تاریخ کهن ایران زمین است، نمادی که در مسیر ثبت جهانی قرار دارد.

حسنلو تپه بزرگ و مدوری به قطر تقریبی ۲۵۰ تا ۲۸۵ متر و ارتفاع ۲۰ متر از سطح رودخانه گدار است که در میان جلگه‌ای سرسبز و خرم که به نام «سلدوز» معروف است در کنار دهکده‌ای به همین نام قرار دارد، دهکده حسنلو را چند دهستان دیگر مانند نگینی در بر گرفته‌اند.

این اثر تاریخی از سال ۱۳۳۶ در پی کشف خرابه‌های شهر و دژی متعلق به دوره ماننا یعنی ۸هزار سال قبل، اهمیت فراوان پیدا کرد که با کشف جام زرین نیز بر اهمیت باستانی و تاریخی این محوطه افزوده شد، ولی متاسفانه با وجود قدمت و آثار تاریخی متعدد، هنوز به جایگاه اصلی خود در سطح ملی و بین‌المللی نرسیده و سال‌ها است در انتظار ثبت در فهرست آثار جهانی قرار دارد.

براساس داده‌های باستان‌شناسی این تپه در ۱۰ دوره تاریخی مورد سکونت قرار گرفته و ضخامت لایه‌های هر دوره معلوم است که دوره دهم که قدیمی‌ترین دوره سکونت حسنلو به حساب می‌آید، مربوط به هزاره ششم تا هزاره سوم قبل از میلاد است و این دوران از دوره ابتدایی سنگی آغاز و تا دوره باستانی، مادها و دوره اسلامی ادامه می‌یابد.

از تپه باستانی حسنلو در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۸ طی حفاری‌های باستان‌شناسان ایرانی و آمریکایی انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سرنیزه‌هایی از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالی و اشیای استخوانی سنگی سفالی، شیشه‌ای و فلزی گوناگون که هر یک دارای ارزش تاریخی، باستانی و هنری هستند، کشف شده است که در موزه‌های ایران باستان، آمریکا، فرانسه و دیگر کشورهای جهان نگهداری می‌شود.

حضور احشام، نبود حریم مشخص و قانونی، کمبود اعتبار و بی‌توجهی به مرمت در کنار شرایط آب و هوایی از مشکلاتی است که این اثر تاریخی با آنها دست و پنجه نرم می‌کند و ادامه این روند ممکن است بخشی از هویت آن را زیرسوال ببرد.

نبود علائم مشخص راهنمای گردشگر، نبود مراکز مناسب اقامتی، عدم برنامه‌ریزی اصولی با برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی برای معرفی و زمینه سازی انجام کاوش و تحقیقات باستان شناسی از این اثر نیز از مشکلات دیگری است که تپه حسنلو را با موج بی توجهی همراه کرده است.

بی‌توجهی به این تپه تا جایی است که با وجود ایجاد موزه در داخل محوطه این مجموعه تاریخی، اغلب آثار کشف شده هم‌اکنون در موزه ملی ایران نگهداری شده و ظرفیتی که برای شناساندن بهتر تپه حسنلو در محل این پایگاه ایجاد شده است، عملا بلا استفاده مانده و راکد است.

مرمت تپه حسنلو

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی در خصوص وضعیت فعلی تپه تاریخی حسنلو گفت: امسال اقدامات مرمت و حفاظت این بنای تاریخی آغاز شده و هم‌اکنون نیز در حال اجرا است، این تپه هم‌اکنون یکی از دو نامزد معرفی شده استان برای ثبت جهانی است.

محمد فتحی با بیان اینکه در حال حاضر زیرساخت‌های لازم برای ثبت این اثر در یونسکو انجام شده است، عنوان کرد: متاسفانه در سال‌های گذشته به‌دلیل بی‌توجهی و غفلت این اثر شاهد برخی مشکلات از جمله تخریب به‌دلیل حضور حیوانات محلی، نبود حریم مشخص به همراه نبود مکان‌های مشخص بلیت‌فروشی بودیم که امسال رفع این مشکلات در دستور کار است.

وی اعتبار اختصاص یافته برای مرمت این اثر را ۲ میلیارد ریال عنوان کرد و افزود: اقدامات مرمتی این اثر شامل فنس کشی برای جلوگیری از تعرض و حضور حیوانات محلی، ایجاد مکانی برای بلیت فروشی به همراه اقدامات مرمتی برای برخی از بقایای معماری‌های این اثر است.

فتحی با ابراز تاسف از اینکه سال‌های گذشته نحوه نگهداری این اثر در شأن و قدمت بالای آن به همراه گردشگران خارجی و داخلی بازدیدکننده از اثر نبوده است، گفت: اکنون تمام تلاش این اداره کل در کنار اقدامات مرمتی حفظ و نگهداری این اثر با توجه به ارزش و اهمیت بالای آن است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با بیان اینکه تاکنون دو کیلومتر از اطراف این اثر تاریخی فنس‌کشی شده است، اعلام کرد: مرمت بقایای معماری به وسیله کاه گل در دست اجرا است.

تعیین حریم تپه حسنلو سال آینده

فتحی درباره اقدامات تعیین حریم این اثر و روند اجرایی آن نیز گفت: تعیین حریم آثار تاریخی به‌خصوص آثار همانند تپه باستانی حسنلو اصل ضروری و از اولویت‌های این اداره کل است که به این منظور هم‌اکنون مطالعات و نقشه‌برداری برای اجرای عملیات تعیین حریم در دست اجرا است.

وی ادامه داد: سال آینده در صورت تامین اعتبارات مورد نیاز به میزان ۵۰۰ میلیون ریال، عملیات تعیین حریم این اثر آغاز می‌شود که با اجرایی شدن آن گام اساسی برای حفاظت، صیانت و جلوگیری از تعرض و تخریب آن برداشته می‌شود.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به راه‌اندازی موزه در محوطه باستانی تپه حسنلوی نقده با هدف ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ثبت این آثار تاریخی در فهرست میراث جهانی افزود: در این گنجینه بخشی از آثار کشف شده از این اثر تاریخی نگهداری می‌شود.

فتحی با بیان اینکه از ابتدای کاوش‌های باستان ‌شناسی در این مجموعه تاکنون بیش از صدها قلم شیء تاریخی از این محوطه کشف شده است، گفت: این اجسام شامل ظروف سفالی و فلزی، زیورآلات، مهر، گردنبند و دیگر اشیای تاریخی بوده و مهم‌ترین آنها جام زرین حسنلو است.

شن‌ریزی مسیر دسترسی تپه حسنلو

وی اضافه کرد: مهم‌ترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه‌ای در جهان و باستان شناسی دارد، جام طلایی حسنلو است. وزن این جام ۹۵۰ گرم، بلندای آن ۲۱ سانتیمتر، قطر آن ۲۵ سانتیمتر و محیط لبه آن ۶۱ سانتیمتر است و در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

وی یادآور شد: قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است. روی بدنه این جام معروف، نقش‌های بسیاری حک شده است که احتمالا داستان حماسی را روایت می‌کند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به نامناسب بودن جاده دسترسی به این اثر تاریخی ادامه داد: در سال‌جاری عملیات شن ریزی به مسیرهای دسترسی پیاده این اثر تاریخی نیز در دستور کار است که امیدواریم بتوانیم بخشی از مشکلات را برطرف کنیم.

هرچند طی سال‌های گذشته با راه‌اندازی موزه تاریخی و پایگاه پژوهشی در محوطه مجموعه تاریخی تپه حسنلو، امیدها برای ثبت این اثر ملی در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو بیشتر شده اما بی‌توجهی در سا‌ل‌های اخیر گرد غفلت و فراموشی را روی این اثر کم‌نظیر باستانی پاشیده که رفع آن نیازمند مشارکت و همت نهادهای ذی‌ربط است.