مجید اصلی طرقبه

رشد فزاینده و دور از انتظار بورس اوراق بهادار ایران در دو سال گذشته و ثبت رکورد‌های جدید و پی در پی در بازار سرمایه، از یک سو مایه خوشحالی و امیدواری سرمایه‌گذاران و سهامداران شده و از دیگر سو، انگیزه‌ها برای جذب حداکثری سرمایه‌گذاران و گسترش دامنه حضور سهامداران در این بازار را افزایش داده است. از جنبه‌های کنترلی، نظارتی و مدیریتی در بورس و بحث درباره دلایل و ماهیت رشد بازار و بازدهی خیره‌کننده بیش از ۲۲۰ درصدی شاخص‌ها در دو سال گذشته که بگذریم، که خود به بحث مفصل، مهم و پرحاشیه‌ای در روزهای اخیر تبدیل شده است، این نوشته به حضور سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور در بازار سرمایه ایران می‌پردازد.

تصویب قانون بازار سرمایه در سال‌های اخیر، به بورس اوراق بهادار ایران هویت مستقلی بخشیده و این بازار را در مسیر رشد و توسعه واقعی قرار داده است. تولد صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری مهم‌ترین تحول بنیادین و زیرساختی در بورس ایران طی ۳ سال اخیر محسوب می‌شود و با طی مرحله معرفی، ثبات و بهبود عملکرد صندوق‌ها، اکنون نوبت به گسترش دامنه فعالیت آنها رسیده است.

در کنار ده‌ها صندوق سرمایه‌گذاری بزرگ و کوچک فعال در بورس، صندوق سرمایه‌گذاری ارزی یکی از غایبان بزرگ این روزهای بورس محسوب می‌شود. سرمایه، تخصص و علاقه انبوه ایرانیان خارج از کشور به سرمایه‌گذاری در کشور خودشان واقعیتی انکارناپذیر است و جذب و هدایت سرمایه‌های ایرانیان در خارج به داخل کشور یکی از مهمترین وظایف سیاست‌گذاران اقتصادی کشور است.

راه‌اندازی امکان معاملات آنلاین، بستر مناسبی برای حضور همه ایرانیان صرف نظر از موقعیت فیزیکی آنها در بازار شد، اما ضرورت توجه و تحلیل روزانه و احاطه بیشتر بر روندهای بازار، خرید و فروش سهام با این روش را برای بسیاری از خارج‌نشینان که خود در زمینه دیگری مشغول به کار هستند و نیز تفاوت ساعت محلی و روزهای کاری ایران با دیگر کشورها، در پاره‌ای موارد پر هزینه و پرریسک کرده است.

همانند سرمایه‌گذاران داخل ایران، صندوق سرمایه‌گذاری برای ایرانیان مقیم خارج علاقه‌مند به حضور در بورس ایران بهترین گزینه است. متاسفانه برای پذیره‌نویسی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریالی فعال در بورس، سرمایه‌گذاران خارجی با مشکلاتی چون مشکلات قانونی صدور یونیت و پذیره‌نویسی به دلیل عدم دسترسی به دفاتر کارگزاری، نقل و انتقال ارز به داخل کشور و بالعکس و مهمتر از همه نوسانات نرخ ارز مواجه هستند. این موانع انگیزه حضور سرمایه‌گذاران ایرانی و خارجی برای مشارکت در صندوق‌ها را کاهش می‌دهد. موانعی که شاید با راه‌اندازی صندوق‌های مشترک ارزی تا حد زیادی قابل رفع باشد.

سال گذشته خبرهای پراکنده‌ای از پذیره‌نویسی نخستین صندوق سرمایه‌گذاری ارزی منتشر شد، خبر کوتاهی که خبرهای تکمیلی درباره سرانجام آن، میزان استقبال صورت گرفته و موانع و مشکلات مربوط به راه‌اندازی آن هرگز منتشر نشد. به جز مساله نقل و انتقال ارز که با وجود تحریم‌های مالی کنونی، همچنان از مسیرهای واسط و راه‌های غیر‌رسمی و در برخی موارد با تکیه بر خلاقیت ایرانی صورت می‌گیرد، نوسان نرخ ارز نیز مساله مهم و تاثیرگذاری است. شاید رشد بازار در یکی دو سال گذشته، سرمایه‌گذاری در بورس را با وجود افزایش قیمت ارز در ایران همچنان منطقی و جذاب نشان دهد، اما سرمایه‌گذاری باثبات و با دیدگاه بلندمدت نیازمند کاهش ریسک نوسانات نرخ ارز است.

تلاش مجدد شرکت‌های تامین سرمایه برای رفع موانع و مشکلات قبلی و کنونی، ایجاد بستر قانونی برای نقل و انتقال ارز به داخل ایران و بالعکس، معرفی و بازاریابی حرفه‌ای صندوق‌های ایرانی و در کنار آن استقبال سرمایه‌گذاران می‌تواند فصل جدیدی از حضور موثر و مفید ایرانیان خارج از کشور در اقتصاد کشور را رقم بزند. شاید بخش مهم و چالش برانگیز فعالیت صندوق‌های ارزی، پوشش ریسک نوسانات قیمت ارز پایه باشد که شناسایی و به‌کار‌گیری ابزارهای مفید در این زمینه می‌تواند ضامن موفقیت این صندوق‌ها همچون صندوق‌های مشترک ریالی باشد.

موفقیت‌های کوچک می‌تواند زمینه‌ساز قدم‌های بزرگ بعدی باشد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کوچک، زمینه‌ساز تاسیس و پذیره‌نویسی صندوق‌های بزرگ‌تر شدند و موفقیت صندوق‌های فعلی می‌تواند زمینه‌ساز تولد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارزی در بورس ایران باشد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود ثابت و دیگر ابزارهای متنوع مالی در بورس می‌تواند زمینه‌ساز حضور سرمایه‌گذاران ایرانی و حتی خارجی و تغییر مسیر خروج ارز از کشور به سمت ایران باشد. آرزویی که محال نیست.