مشروطه

مفهوم حق در غرب تطور در منبع و مفهوم داشته است، چنانچه در قرون وسطی منبع آن تغییر کرد و در اندیشه فلسفی از منبع وحی به منبع عقل تبدل یافت. با گسترش گفتمان پروتستان این اصل نهادینه شد و مورد بررسی‌های متفاوت در مفهوم از جانب فلاسفه قرن۱۷ قرار گرفت؛ اما با ظهور تفکر گروسیوس حق سکولار تبدیل به گفتمان غالب شد که به عبارتی مفهوم «حق داشتن» را می‌توان به معنای کامل برآیند گفتمان وی دانست.

مظفرالدین‌شاه قاجار پس از کشمکش طولانی با مشروطه‌خواهان سرانجام در ۱۳مرداد۱۲۸۵ خورشیدی فرمان مشروطه را صادر و یک روز بعد در تاریخ ۱۴مرداد۱۲۸۵ آن را امضا کرد. مظفرالدین‌شاه با امضای این فرمان، درخواست متحصنان در جنبش مشروطه ایران را پذیرفت و با مشارکت مردم در امر حکومت موافقت کرد و به این ترتیب در سرزمین ایران برای نخستین‌بار حکومت مشروطه تاسیس شد. این فرمان خطاب به صدراعظم، میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله، بود که در تهیه متن و راضی کردن شاه به امضای آن کوشش کرده بود.

ايسنا: سه ساعت مانده به غروب ۱۴ مردادماه ۱۲۸۵، پرتو خورشید در تالار آیینۀ «برلیان» شکسته شده است، مظفرالدین‌شاه در تالار ایستاده و در قاب پنجره‌ای رو به حیاط کاخ گلستان، فرمان مشروطه را می‌خواند. حالا ۱۱۷ سال از آن روز گذشته و درهای «اتاق فرمان مشروطه»، پس از مرمت به روی مردم باز شده است.

اسناد به خوبی نشان می‌دهد که رویکرد عثمانی نسبت به مشروطه ایرانی چیست. درباره کلیت موضوع می‌توان گفت موضع دولت عثمانی درباره مشروطه ما موضع پیچیده‌‌ای است که خیلی از پژوهشگران به آن توجه نکرده‌‌اند. ما اگر خوش‌بین باشیم می‌توانیم بگوییم که از زمان پیروزی مشروطه در ایران، سفیر دولت عثمانی شمس‌‌الدین بیک و اکثر عثمانی‌‌ها طرفدار مشروطه بودند. درست است که در عثمانی آن زمان عبدالحمید دوم فرد مستبدی بود اما دولت عثمانی به طورکل طرف مشروطه ایرانی را می‌گیرد. این امر خیلی مشهود است.

اگرچه طبقه متوسط سنتى در ابتدا هویتى اجتماعى-اقتصادى داشته و نیروى سیاسى فراگیر به حساب نمى‌آمد اما از اوایل قرن بیستم به بعد این طبقه به صورت نیرویى گسترده و فراگیر در آمد و براى نخستین بار به شخصیت مشترک سیاسى خود آگاهى یافت. از سوى دیگر، روشنفکران یا منورالفکرهاى ایرانى به عنوان نمایندگان طبقه متوسط جدید در توصیف خود نوشتند: آراى اندیشمندان غربى به آنها آموخته است تاریخ سیر مداوم پیشرفت بشر است. همچنین غرب آنها را اقناع کرده بود که پیشرفت انسان لازم و قابل حصول است، مشروط بر آنکه سه زنجیر…

«حمید عنایت» می‌نویسد:«انقلاب مشروطه، نمایانگر نخستین مواجهه مستقیم بین فرهنگ سنتی اسلامی و غرب در ایران جدید است. همه کوشش‌های قدیمی‌تر در جهت نوسازی، هرچند متضمن تحولات در نظام‌های حقوقی، حکومتی و اداری بود، به راه‌ها و حوزه‌هایی افتاده بود که تماس دورادوری با ارزش‌های سنتی داشت. هیچ‌کدام به نحوی آشکار و اساسی با این ارزش‌ها معارضه نکرده بودند.»

درخصوص نظریه «ترقی» عصر مشروطه که نسبتی با فراروایت «دانش مطلق» در غرب دارد و نیز اندیشه آزادی درعصر مشروطه، می‌توان گفت روشنفکران در بی‌التفاتی به مبانی آن افکار، در قالب همان نظام معرفت شناختی سنتی می‌اندیشیدند و عمل می‌کردند.

در بررسی چرایی مخالفت شیخ‌فضل‌‌الله نوری با مشروطیت، شماری از پژوهشگران تلاش کرده تا بر مبانی مشترک فقهی و نظری شیخ و علمای مقیم نجف که طرفدار مشروطه بودند، تاکید گذارند و از کنار بعضی اختلافات در نحوه برداشت‌ها از این منابع مشترک اندیشه درگذرند.

سیدعبدالله بهبهانی مجتهد شیعه، از علما و رهبران نهضت مشروطیت ایران ۲۳ تیرماه ۱۲۸۹ در ۷۰ سالگی در تهران ترور شد.

پس از به توپ بسته شدن مجلس در دوره‌ مشروطیت و دستگیری سردمداران مشروطیت در سوم تیرماه ۱۲۸۷، دو تن از مشروطه‌خواهان پس از آن که توسط نیروهای هوادار محمد علی شاه قاجار به قتل رسیدند،‌ پیکرشان به خندقی بیرون از باغ‌شاه پرتاب شد.

کتاب «جریده‌نگاران» نوشته مریم کامیاب با عنوان فرعی کارکردهای ادبیات مطبوعاتی در مشروطه ایرانی منتشر شد.

واعظ قزوینی، مشروطه‌خواه و روزنامه‌نگار، ۷ آبان ماه ۱۳۰۴ به‌دست عوامل رضاشاه ترور شد.

مجلس شورای ملی اولین جلسه نخستین دوره خود را ۱۴ مهرماه ۱۲۸۵ (ششم اکتبر ۱۹۰۶) در کاخ گلستان با حضور مظفرالدین‌شاه برگزار کرد و از آن پس نظام حکومتی ایران پارلمانی سلطنتی (اصطلاحا مشروطه) شد. مجلس اول، صنیع‌الدوله، داماد مظفرالدین شاه را به ریاست خود برگزید.

دنیای‌اقتصاد: معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران از تملک آرامگاه شهدای مشروطه ازسوی مدیریت شهری خبر داد و گفت: «عملیات مرمت این بنا تا پایان تیرماه آغاز می‌شود.» به گزارش مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری تهران، ولی‌الله شجاع‌پوریان افزود: «با وجود تمام محدودیت‌ها در تامین اعتبار، به‌دلیل شرایط نامناسب نگهداری از آرامگاه شهدای مشروطه، اقدامات مربوط به تملک بنا در سال ۹۷ انجام شد و مالک به‌زودی ملک را تحویل خواهد داد.» وی با بیان اینکه از ۶ ماه گذشته اقدامات اولیه برای خرید آرامگاه شهدای مشروطه…

فرمان مشروطه را محمدعلی ‌شاه صادر کرد.

کتاب «نامه‌های ایران»، نوشته دکتر حسن حضرتی، استاد تاریخ و متخصص تاریخ عثمانی دانشگاه تهران منتشر شد. این کتاب مجموعه‌ای از گزارش‌های جمیل سعید بیک، کارگزار دولت عثمانی در تهران، از تحولات مشروطه در ایران است.

پس از گذشت یکصد و یازده سال از انقلاب اصیل و ملی و مردمی مشروطه که مایه افتخار و سربلندی همه ایرانیان است هنوز هستند کسانی که آن را آشی می‌دانند که در سفارت انگلیس پخته شد! جای بسی افسوس است.