شاهین شایان آرانی

قراردادهای متفاوتی برای تجهیز منابع مالی بلندمدت در تاریخ صد سال گذشته ایران منعقد شده است. تاریخچه و تحلیل روش‌های مختلف جذب منابع مالی بلندمدت از دوره قاجاریه تا به امروز، به‌عنوان یک موضوع تحقیقات مالی، لازم و بسیار جالب به نظر می‌رسد. با توجه به آنکه به منابع تخصصی لازم در این زمینه دسترسی نداریم چنین تحقیقی شاید غیرممکن به نظر آید. معهذا، با مطالعه منابع تاریخی مختلف و مدارک موجود در مجلس شورای اسلامی ایران این امر میسر شد. در این مطالعه چگونگی تکامل روش‌های تامین منابع مالی بلندمدت در ایران به دو بخش مهم تقسیم شده است:

* بخش اول، مروری بر تاریخچه روش‌های جذب منابع مالی بلندمدت از دوره قاجاریه تا سال 1357 ش.

سفرنامه‌های ونیزیان در ایران که اینک ترجمه فارسی آن از نظر خوانندگان گرامی می‌گذرد، مشتمل بر شش سفرنامه است که پنج‌تای آن را چهار تن از سفیران ونیزی و یکی را بازرگانی گمنام از مردم همان دیار، نوشته‌اند. این عده در فاصله سال‌های سلطنت اوزون‌حسن، بنیانگذار دودمان آق‌قویونلو و شاه طهماسب دومین شهریار سلسله صفوی به ایران آمده‌اند و ماموریت اصلی سفیران آن بوده است که ایران را به جنگ با عثمانی برانگیزند و مانع توسعه و بسط نفوذ ترکان عثمانی در اروپا شوند.

از این شش کتاب چهار سفرنامه را خاورشناسی به نام چارلز گری ترجمه و تحشیه کرده و مقدمه‌ای سودمند نیز بر آنها نوشته است.

مهندس عباس سحاب در سوم دی ماه سال 1300 در روستای فم از توابع شهرستان تفرش به دنیا آمد. پدر وی ابوالقاسم سحاب از عالمان و پژوهشگرانی بود که به چند زبان تسلط داشت و به کار تدریس مشغول بود و به‌عنوان رئیس معارف نهاوند، ملایر و تویسرکان در نهاوند به‌سر می‌برد. وی بر تعلیم و تربیت تنها پسر خود نظارتی دقیق داشت و زمانی که تنها چهار سال داشت او را برای یادگیری تعالیم ابتدایی نزد آخوندملا حسین شاهمیری فرستاد و بعد از آن تحصیلات تکمیلی را در تهران سپری کرد. عباس سحاب زمانی که تنها سیزده سال داشت، نخستین نقشه‌های خود را ترسیم کرد و در حالی‌که 15 سال بیشتر نداشت، اولین نقشه تهران به خط لاتین را تهیه کرد.

بیل باورمن، از جمله طراحان و موسسان شرکت «نایک» 24 دسامبر 1999 درگذشت. باورمن در شهر کوچکی در اورگان از شهرهای آمریکا به‌دنیا آمد و بزرگ شد و در دانشگاه اورگان تحصیل کرد. در جنگ جهانی‌دوم به‌خاطر خدماتی که برای لشکر دهم کوهنوردی در ایتالیا در سال 1945 انجام داد، موفق به کسب ستاره برنز شد. چند سال بعد، به‌عنوان مربی دوومیدانی در اورگان مشغول به‌کار شد، و مدت 25 سال به همان کار ادامه داد؛ در این مدت، او 31 ورزشکار برای المپیک، 51 ورزشکار برای تیم افتخاری آل‌آمریکنز، 12 ورزشکار آمریکایی صاحب‌رکورد و 24 قهرمان انجمن ملی ورزش‌های دانشگاهی تربیت کرد.

من باور دارم که یکی از عوامل خوشبختی بشر یا به گفته ارسطو «حیوان اجتماعی» این است که با داشتن امکانات مناسب دست به سفرهای دور زند، دنیا را بگردد، سرزمین‌ها و مردم بیگانه را ببیند و ویژگی آنها را بشناسد و مورد تامل و غور قرار دهد. اینکه انسان همواره حلزون‌وار (مانند زنان و مادران خانه‌نشین) در منزل بماند، مخالف خوی شهامت و ماجراجویی است. تنها انسان‌های خانه‌نشین و راحت‌طلب‌ هستند که دوست دارند کنار بخاری چمباتمه بزنند و وابسته به سرزمین پدری خود در آنجا ساکن بمانند. کسانی اصالت و روحیه سرشار دارند که آسمان را پی‌گیرند و به جنبش و تحرک علاقه داشته باشند.

قطر تقریبا از سال ۱۸۷۱ تا ۱۹۱۵ به نوعی تحت سلطه و نظارت عثمانی‌ها بود، علت آن هم این بود که نزاع‌های قومی و قبیله‌ای در این منطقه رخ می‌داد و امیر قطر از عثمانی یا ایران می‌خواست که در ازای مالیات، قطر را در حاکمیت خود داشته باشند. از ۱۹۱۶ تا ۱۹۷۱ هم قطر تحت قیمومیت انگلیسی‌ها بوده است. سال ۱۸۲۱ برای منطقه خلیج‌فارس سال بسیار مهمی است. در این سال کشتی‌های کمپانی هند شرقی وارد این منطقه شد تا امنیت تجاری ناوهای انگلیسی را که با ایران و عراق تجارت می‌کردند برقرار کنند. منطقه آباد جنوب خلیج‌فارس، منطقه بحرین بود و غیر از منطقه بحرین بزرگ که جاهایی برای سکونت داشت، مناطق دیگر سواحل عربی خلیج‌فارس ارزش چندانی نداشت و به منطقه قرسنه(گرسنه) شهرت داشت.

میرزاها برای نوشتن نامه روی زمین می‌نشینند و نامه را روی زانوی خود می‌نویسند، بعضی هم میز کوچکی در مقابل خود دارند که ارتفاع آن از 30 سانتیمتر تجاوز نمی‌کند. سابقا نامه‌ها را به شکل مثلث می‌نوشتند بعد میرزا با قیچی کاغذ را می‌برید و آن‌را به شکل مثلث منظمی تا می‌کرد که هریک از اضلاع آن 4 سانتیمتر باشد بعد آن‌را در زیر نواری از کاغذ ابریشمی قرار می‌داد و فرستنده روی آن‌را مهر می‌زد اما امروزه این طریق متروک شده و نامه‌ها را روی کاغذهای مستطیلی می‌نویسند که از اروپا به ایران وارد می‌شوند. در آغاز نامه همیشه باید فرمول‌های ادب و احترام نوشته شود و مطلب لازم از سطر چهارم یا پنجم شروع می‌شود، پس از تمام شدن نامه، فرستنده به‌جای امضا پشت آن‌را مهر می‌زند و چون به مقصد رسید گیرنده نیز روی پاکت را مهر می‌ز‌ند و…

بلدیه تهران ۲۵ آذر ۱۳۱۰ طی اعلانی در روزنامه اطلاعات به محتکران هشدار داد که در صورت احتکار زغال با آنها به‌شدت برخورد می‌کند. براساس این اعلان چهل شعبه در تهران به فروش زغال اختصاص داده شده بود. بخشی از متن اعلانیه به شرح زیر است:

«برای آسایش اشخاص بی‌بضاعت فعلا در داخله شهر چهل شعبه جهت خرده‌فروشی زغال تعیین شده که یومیه مقدار کافی زغال به آن نقاط توزیع می‌شود. (زغال سرندکرده را از قرار چارکی ده‌ شاهی و خاکه‌زغال را از قرار چارکی سیصد دینار به فروش برسانند) و همیشه زغال در این نقاط موجود خواهد بود.