تاثیر تغییر ترکیب کنگره بر مذاکرات هسته‌ای

امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا قابل انتظار بود و پیش‌بینی می‎شد که جمهوری‏خواهان مجلس سنا را از آن خود کنند و از ژانویه ۲۰۱۵ که دوره جدید کنگره آغاز می‎شود تا ژانویه ۲۰۱۶ یعنی دوره انتخابات بعدی، کاخ سفید و باراک اوباما با قوه قانونگذاری یک دستی که توسط حزب رقیب اداره می‌شود، مواجه شوند. از آنجا که تعارض و جدال ایدئولوژیک در آمریکا میان جناح راست یا محافظه کار و جناح لیبرال به اوج خود رسیده است و شدت آن در دهه‎های گذشته بی‌سابقه بوده است، می‎توان انتظار داشت در تمامی موضوعات حساس و مهم آمریکا چه در عرصه داخلی و چه خارجی، از این پس نوعی بن‌بست بروز کند. نباید فراموش شود که در ۲ سال آینده جمهوری‌خواهان هر آنچه را در توان دارند انجام خواهند داد تا مانع موفقیت طرح‎ها و برنامه‌‎هایی شوند که دموکرات‎ها از آنها برای پیروزی در انتخابات ۲۰۱۶ استفاده خواهند کرد. در این راستا طیف وسیعی از طرح‎ها و پیشنهادها گرفتار نوعی بن بست میان کاخ سفید و کنگره خواهد شد؛ حال از مسائل مهاجرتی و تعیین بودجه سنوانی گرفته تا مسائل امنیتی و سیاست خارجی همچون نوع مقابله با قدرت‌نمایی روس‎ها در شرق اروپا، تحولات خاورمیانه، سرنوشت سوریه و آینده مناسبات با ایران و برنامه هسته‎ای ممکن است شامل این بن‌بست شوند. زیرا موفقیت در هر یک از این موضوعات شانس دموکرات‌ها را در انتخابات بعدی افزایش داده و در مقابل موجب کاهش شانس جمهوری‌خواهان خواهد شد.

این نکته را نیز باید در نظر گرفت که در ادبیات سیاسی آمریکا، اصولا به رئیس‌جمهور در ۲ سال آخر ۸ سال ریاست‌جمهوری، «اردک لنگ» گفته می‌شود و این ناتوانی زمانی ملموس‌تر خواهد شد که یک حزب قوه مجریه و حزب دیگر، قوه مقننه را در کنترل داشته باشد.

در این میان در موضوع خاص برنامه هسته‌ای ایران به نظر نمی‌رسد تغییر ترکیب سیاسی کنگره در روند کنونی مذاکرات اخلال ایجاد کند؛ زیرا جمهوری‌خواهان به‌رغم تمام انتقاداتی که به دولت اوباما نسبت به روند مذاکرات دارند، فعلا پذیرفته‌اند که به دیپلماسی فرصت دهند تا شاید طرح‌های رئیس‌جمهور دموکرات برای حل مساله هسته‌ای ایران نتیجه بخش باشد؛ بنابراین قابل‌تصور است تا زمانی که مذاکرات مسیر رو به پیشرفت دارد و امید به حل مسالمت‌آمیز موضوع هسته‌ای وجود دارد، اعتراضات لفظی جمهوری‌خواهان و کنگره بعدی تاثیر عملی بر گفت‌وگوها نگذارد.

درواقع موضوع هسته‌ای ایران برای جمهوری‌خواهان یک موضوع چندوجهی است؛ از یک طرف می‎خواهند طی انجام این گفت‌وگوها، ایران تعهداتی را بپذیرد و برنامه هسته‎ای‎اش را کاهش دهد و از طرف دیگر اصلا مایل نیستند دولت دموکرات اوباما در این زمینه به موفقیت دست یابد، بنابراین به نظر نمی‏رسد طی این مدت تعیین شده یعنی تا سوم آذر ماه، نمایندگان کنگره مخالفتی با روند مذاکرات داشته باشند و به نوعی یک سکوت مصلحتی را در پیش خواهند گرفت. در عین حال آنها آگاه هستند که مذاکره کردن یا نکردن تنها با اختیار خود دولت است و کنگره نمی‏تواند نقشی داشته باشد؛ نقش کنگره هنگام اجرایی شدن توافق‌نامه و برداشته‌شدن تحریم‏ها مشخص می‌شود. در این راستا اگر مذاکرات کنونی به عقد توافق‌نامه‌ای منجر شود که دولت آمریکا و دیگر کشورهای گروه ۱+۵ ملزم به لغو تحریم‌های هسته‎ای علیه ایران شوند، آنگاه مشکل آغاز می‎شود زیرا دولت آمریکا برای قانع کردن کنگره تحت کنترل جمهوری‌خواهان با هدف ابطال قوانین تحریمی علیه ایران با مشکلاتی مواجه خواهد شد. از آنجا که اجرایی‌شدن توافق‌نامه احتمالی به عنوان موفقیت دولت اوباما و دموکرات‌ها تلقی می‎شود، جمهوری‌خواهان در تحقق آن سنگ‌اندازی خواهند کرد.

از این رو شاید بتوان گفت بهترین وضعیت برای ایران در رابطه با عمل کردن آمریکا به تعهدات احتمالی‌اش، زمانی خواهد بود که قدرت در این کشور یکدست شود و قوه مجریه و مقننه در کنترل یک حزب باشد که این احتمال از ژانویه ۲۰۱۷ امکان تحقق دارد.

در حال حاضر فقط ممکن است توافق‌نامه‌ای میان ایران و ۱+۵ امضا شود و در آن دو طرف تعهداتی را تعیین کنند؛ اما از آنجا که این تعهدات باید با مجالس ملی هر کشوری در میان گذارده شود، احتمالا در این نقطه، آمریکا با کنگره دچار مشکل خواهد شد. در آمریکا در تمام قوانینی که کنگره علیه ایران تصویب کرده به رئیس‌جمهور اجازه داده است که تا ۶ ماه آنها را به حالت تعلیق درآورد. در رابطه با تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران نیز اوباما فقط می‌تواند ۶ ماه آنها را به حالت تعلیق درآورد؛ این در شرایطی است که مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند که به دنبال لغو تحریم‌ها هستند. حال دیگر این مشکل آمریکا و کنگره است که باید به نوعی با هم کنار بیایند؛ اما در هر صورت طرف ایرانی گفته که خواستار برداشته شدن تمامی تحریم‌ها در توافق‌نامه جامع است. در این شرایط پرزیدنت اوباما برای حل پرونده هسته‌ای ایران و موفقیت در این مسیر، باید راه‌حلی جهت راضی کردن نمایندگان کنگره پیدا کند.