شایستگی‌های رهبری سازمانی ناب و بیست اقدام کلیدی

پرویز نصرتی کردکندی

عضو انجمن ایرانیان فارغ‌التحصیل ژاپن و مدیر استراتژی شرکت پارسا پلیمر شریف

nosrati@parsapolymer.com

تحقیقات به عمل آمده از پروژه‌های بهبود سازمانی نشان ‌‌می‌دهد ۴۶ درصد از ناکامی‌های سازمان در انجام بهبودهای سازمانی به‌دلیل رهبری نادرست بوده است. علاوه‌بر این، از میان شرکت‌هایی که مجبور به ترک کسب‌وکار شده‌اند ۶۲ درصد به‌دلیل رهبری نادرست بوده است‌. حتی افول غول‌هایی مانند یاهو‌، سونی‌، نوکیا‌، کداک و تعداد زیادی از کسب‌وکارهایی که سال‌ها از بهترین‌ها بودند را به‌دلیل رهبری نادرست آنها می‌دانند. مجموعه این ناکامی‌ها و شواهد دیگر، نیاز به توسعه رهبران سازمانی ناب را الزامی کرده است. اما تفاوت یک «رهبری ناب» با سایر گونه‌های رهبری سازمانی در چیست‌‌؟ چه شایستگی‌ها و ویژگی‌های متفاوتی می‌تواند این طبقه‌بندی را مشخص کند‌‌؟ اصلی‌ترین شایستگی رهبران ناب را دکتر جان هامالیان در شش مشخصه زیر می‌داند:

1) مسافر دائمی بودن

ناب بودن یک سفر است و یک راه‌حل موقت و سریع اطلاق نمی‌شود و حتی برنامه ماهانه یا تاکتیک عملیاتی صرف نیست. ناب بودن بخش جدایی‌ناپذیر از استراتژی کلی کسب‌وکار به‌حساب می‌آید. طی این سفر سازمان به درک پایداری از ارزش مشتری و چگونگی افزایش آن می‌رسد و لذتی که این سفر برای مسافران دائمی دارد، تنها از طریق خلق ارزش بیشتر ایجاد می‌شود. یک رهبر ناب، مانند خودش همه کارکنان را در این سفر همراه ‌‌می‌کند‌‌. مارسل پروست می‌گوید: سفر اکتشافی تنها جست‌وجوی سرزمین‌های تازه نیست، نگاهی متفاوت نیز کشفی شگرف به دنبال خواهد داشت.

2) پیگیری بدون توقف بهبود

گرایش دائمی به بهبود مستمر و عدم رضایت به وضعیت موجود از شایستگی‌های اصلی رهبری ناب است‌.آنها معتقدند خوب بودن دشمن عالی است و همیشه امکان بهبود وجود دارد. کار رهبری ناب فعال کردن این ویژگی سیری‌ناپذیر و کنجکاوی دائمی او در این زمینه است. رهبری ناب دائما در تلاش است این ویژگی خود را نیز بهبود بخشد و نتیجه چنین تلاشی به ماندگاری و رشد سازمان می‌انجامد‌‌.

3) تمرکز متعصبانه بر مشتری

در تفکر ناب، مشتری آغاز و پایان همه چیز است و بدون تمرکز بر مشتری و درک درستی از ارزش خواسته شده آن، رهبری ناب اتفاق نمی‌افتد. رهبری ناب تمرکز متعصبانه به مشتری را تبدیل به یک فرهنگ عمومی در سازمان می‌کند تا بتواند از این ویژگی بهره کافی ببرد‌‌. در برخی از موارد چنانچه تمرکز بر مشتری گستردگی زیادی پیدا کند، نتایج می‌تواند فراتر از انتظار مشتری نیز اتفاق افتد‌‌.

4) قهرمان سادگی

لئوناردو داوینچی می‌گوید: «پیچیدگی غایت سادگی است.» پیچیدگی در بیشتر فرآیندهای سازمانی به شکل فریبنده‌ای وجود دارد و فناوری‌های جدید نیز برخی مواقع نه‌تنها ساده‌سازی نمی‌کنند، بلکه به وخامت این پیچیدگی می‌افزایند. رهبر سازمانی ناب نیاز دارد با یک دست به ساده‌سازی امور بپردازد و با دستی دیگر اتلاف‌های عملکرد رهبری خود را شناسایی کند چون در این صورت است که می‌تواند ناب بودن رهبری خود را توسعه دهد.

5) زندگی به سبک گمبا

گمبا یک کلمه ژاپنی است که به معنای محل کار است‌. اگر بخواهیم اشاره دقیق به آن بکنیم یعنی محلی که ارزش اصلی ایجاد می‌شود‌‌. رهبران ناب نیاز به صرف زمان کمتری در دفتر کار خود یا اتاق جلسه دارند و بیشتر زمان خود را باید در مکان‌هایی از سازمان باشند که در کنار کارکنان تاثیر واقعی بر ارزش ارائه شده به مشتری ایجاد می‌کند. رهبر ناب در گمبا به جای دستور دادن از دفتر‌، به‌طور کامل با چالش و بحرانی که ایجاد شده آشنا می‌شود و با گوش دادن فعال ذهن کارکنان خود را از طریق مربیگری مداوم‌، برای ساده کردن مشکلات و حل دائمی آنها درگیر ‌‌می‌کند‌‌.

6) معتبر، شریف و محترم

کنفوسیوس می‌گوید: «لازمه رهبری این است که بتوانی سخنان معتبری بگویی‌، شریف در اعمال خود باشی و به همه افراد پیرامون خود احترام بگذاری.» این صفات از خصوصیات یک رهبر سازمانی بزرگ است‌ که قطعا به رهبر ناب نیز مربوط ‌‌می‌شود‌‌. از آنجا که نقش اصلی رهبر ناب‌، مربی و توسعه‌دهنده کارکنان است‌، آنها ذاتا باید معتبر، شریف و محترم باشند تا نفوذ کلامشان و الگو بودنشان را کارکنان پذیرا باشند‌‌.قطعا برای ناب بودن در رهبری‌ این صفات جامع نیستند‌، ولی حداقل‌هایی هستند که باید یک رهبر سازمانی ناب داشته باشد تا بتواند مسیر ناب بودن را طی کند‌. با فرض اینکه شایستگی‌های کلیدی رهبری ناب را دارید حال باید به مجموعه فعالیت‌هایی در سازمان بپردازید تا رهبری ناب شما‌، سازمانی ناب و بالنده به وجود آورد‌‌.

نکته مهم این است که مراحل فوق باید با توجه به شرایط هر سازمانی با در نظر گرفتن تمامی موارد انجام گیرد:

1) تغییرات فرهنگ کار از طریق تیم‌سازی

در شروع برای ساختن یک رویکرد استراتژیک مبتنی بر ناب بودن‌، نیاز دارید کارکنان را در فرآیندهای مختلف، به‌خصوص در خط مقدم تولید‌، تبدیل به تیم‌های خودگردان کنید و اجازه دهید این تیم‌ها باشند که مسائل و چالش‌های خود را حل کنند. وقتی شیوه مدیریت از بالا به پایین باشد‌، انتظار معجزه از سوی کارکنان را نداشته باشید. چون به آنها فقط امکان اجرای کارهای مورد نظر را تفویض کرده‌اید و حل مشکلات را به عهده افراد اداره‌کننده‌ای گذاشته‌اید که حتی در موقعیت‌های ایجاد مشکل حضور ندارند‌‌. ناب بودن نیاز به یک تغییر بنیادی در تفکر و نوع مدیریت کارکنان دارد و تمام ظرفیت‌های کارکردی را در خدمت خلق ارزش برای مشتری قرار ‌‌می‌دهد و جالب‌ترین قسمت داستان این است که انگیزه کارکنان نیز با این روش افزایش یافته و از کار کردن و مفید بودن خود ابراز رضایت بیشتری ‌‌می‌کنند‌‌.

2) اطمینان حاصل کنید همه تیم‌ها به درستی مربیگری می‌شوند

با این روش اطمینان می‌یابید برای حل مشکلات به جای تعداد محدودی مدیر از همه ظرفیت‌های نیروی انسانی خود استفاده ‌‌می‌کنید. شاید در شروع شما بخش‌های کوچکی از کارکنان را به‌دلیل اهمیت کارشان درگیر کار تیم‌های خودگردان کنید، ولی باید این شیوه مدیریت را به مرور به تمامی اعضا گسترش دهید.

3) از اتلاف‌های مشهود کار را شروع کنید که به راحتی قابل شناسایی باشند

یکی از ابزارهای کلیدی ناب بودن استفاده از «نقشه جریان ارزش» است. در این نقشه با رویت ارزش‌ها و اتلاف‌ها به شکل همزمان‌، تیم‌ها قادر خواهند بود برای درک اتلاف‌ها و علل آن قبل از اقدام به حذف آنها کاملا به خروجی مورد انتظار اشراف پیدا کنند‌‌.

4) استفاده از کارگاه‌های آموزشی کایزن و ایجاد تغییرات سریع

در زمان آموزش از افراد با استعداد و باتجربه که درک عمیق از روش‌های بهبود دارند استفاده کنید تا آموزش مربوط با موقعیت‌های واقعی تضمین‌کننده یادگیری باشد.

5) اطراف جریان ارزش سازماندهی و تمرکز کنید

در اکثر سازمان‌ها، مدیریت هر فرآیندی مالک مشخصی دارد، اما هیچ‌کس مسوول کل جریان ارزش نیست. باید شرایطی را ایجاد کنید که یک درک عمیق از محصول و فرآیند‌های مختلف و کل جریان ارزش بین تمامی کارکنان پدید آید تا بتوانید بیشترین ارزش را برای مشتریان ایجاد کنید و همه کارکنان نسبت به پاسخگو بودن به مشتریان متعهد باشند.

6) مشارکت و بازخورد را بین کارکنان توسعه دهید

با توسعه مشارکت کارکنان و اشتراک گذاشتن ایده‌های آنها‌، همکاران با انگیزه و آمادگی بهتری می‌توانند در سفر ناب شرکت داشته باشند‌. برای تسهیل این کار می‌توانید از سیستم پیشنهادها استفاده کنید‌‌.

7) رسمی کردن تحول ناب

اگر بخواهید در زمان‌هایی که کارکنان در اوقات فراغت هستند به شکل داوطلبانه فعالیت ناب را دنبال کنند، به سرانجام خوبی نخواهید رسید. بهتر این است که فعالیت‌های ناب را در فرآیندهای مختلف به یک رفتار رسمی و برنامه‌ریزی‌شده تبدیل کنید‌‌.

8) تمرکز بر یادگیری را بلندمدت کنید‌‌

بحران‌ها معمولا به واکنش ناب و البته سریع نیاز دارند‌، اما پس از بحران نیاز به مجموعه‌ای از رفتار ناب برای رضایت مشتریان دارید. بنابراین رفتار و عملکرد ناب به شکل مقطعی و برای رفع بحران‌های سرزده کافی نیست و باید به یک باور و رفتار دائمی در سفر ناب همراه شوید‌‌.

9) برای مقاومت از سوی مدیران میانی آماده باشید‌‌

مقاومت مدیران میانی برای تغییر و حضور تیم‌ها یکی از مهم‌ترین چالش‌های رهبری ناب است. براساس یک نظرسنجی انجام‌شده توسط موسسه LEI، بیش از ۳۶ درصد از پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی سالانه در مورد پیاده‌سازی سیستم کسب‌وکار ناب‌، مدیریت میانی را مهم‌ترین مانع در شکل‌گیری سازمان ناب دانسته‌اند.

10) فرصت‌شناسی بودن

برای یک سازمان ناب مهم است که فرصت‌های بزرگ را نیز شناسایی کند و ناب بودن خود را در این وجه از مولفه نیز نشان دهد و در فرصت‌شناسی نیز به ناب بودن خود ببالد.

11) ارزیابی‌ها بر اساس جریان ارزش باشد

معیارهای ارزیابی سازمان را از موارد غیرناب‌، که شما را به بیراهه می‌برد تغییر داده و به‌طور جدی بر شیوه‌های ارزیابی که به بهبود و برتری عملیاتی منجر می‌شود، متمرکز شوید‌‌.

12) شرکت خود را به شکل ریشه‌ای بسازید و مسیر سفر ناب را مشخص کنید

تویوتا مسیر ناب بودن خود را ترسیم کرد. شما نیز نیاز دارید راه خود را ترسیم کنید‌. تویوتا با آموزش TPS، اصرار داشت سیستم خود را توسعه داده و ارزش‌های بهتری نسبت به رقبا ارائه دهد. شما نیز با شناسایی ارزش‌های قابل حصول و ارائه به مشتری اقدام کنید.

13) توسعه رهبران ناب و جانشین‌پروری

کلید کار در سفر ناب‌، رهبرانی است که باور عمیقی به این موضوع دارند‌. ورود رهبران سازمانی با اعتقاد به ناب بودن، کار شما را برای توسعه آن راحت ‌‌می‌کند‌. ولی برای حضور دائمی چنین رهبرانی در مجموعه سازمان، جانشین‌پروری می‌تواند نیاز آینده شما را برآورده کند.

14) درک کامل ناب بودن

همه رهبران باید کسب‌وکار خود را با جزئیات کامل درک کنند و چگونگی درگیر کردن کارکنان را در سفر ناب بودن یاد بگیرند. برای حفظ نتایج پایدار، درک این سفر ابتدا برای رهبران و سپس برای همه کارکنان الزامی است.

15) ایجاد فضای مثبت

تحمل نسبت به اشتباهات با یک نگرش حمایتی و یادگیری متعهدانه در محیط ناب به عدم تکرار آن کمک می‌کند. صبور بودن کلید پیشرفت خواهد بود. برای کسب نتایج درخشان سعی کنید یک محیط حمایتی بدون سرزنش و ریسک‌پذیر را اشاعه دهید.

16) استفاده از کارشناسان برای نتایج سریع

کلمه sensei در ژاپن با احترام به کسانی گفته می‌شود که مربی یا معلم موضوعی هستند که در آن مهارت کامل یافته‌اند و شرکت تویوتا با ترویج افرادی که لقب «سن سه ای» در تولید ناب بودن گرفته بودند‌، کار توسعه سفر ناب را به آنها سپرد. شرکت شما هم نیاز به افراد «سن‌سه‌ای» برای ارائه کمک و انتقال سریع مفاهیم و دریافت نتایج سریع دارد‌‌.

17) با داده‌های واقعی نتایج را پیگیری کنید

بدون داشتن داده واقعی‌ نمی‌توانید در مسیر ناب بودن حرکت کنید. مطمئن شوید که تمام تصمیمات برای بهینه‌سازی‌ و پردازش‌ها بر اساس داده‌های واقعی باشد و پس از اصلاح فرآیندها نتایج جدید را پیگیری و ردیابی کنید تا از عملیات خود مطمئن شوید‌‌.

18) یادگیری از دیگران

بازدید از دیگر شرکت‌هایی که با موفقیت ناب بودن را طی ‌‌می‌کنند یا اطلاع از چگونگی عملکرد آنها از طریق فیلم و... به شما کمک شایانی می‌کند‌‌.

19) تیم عالی رهبری ناب

برای سیاست‌گذاری کلان و هدایت عالی سفر ناب نیاز به یک تیم عالی ناب دارید. قبل از آغاز هر کاری در این زمینه ابتدا افراد فوق را انتخاب و با درک کامل اعضای تیم از ناب بودن نسبت به اعلام رسمی سفر اقدام کنید‌‌.

20) جشن زودهنگام پیروزی نگیرید

ناب بودن یک سفر بی‌وقفه است. هنگامی که شما روند خود را بهبود ‌‌می‌دهید این پایان کار نیست و شروع دوباره برای ایستگاه بعدی سفر است. مراقب باشید که با یک سفر کوتاه آن را به پایان نبرید‌‌. در ادامه این مجموعه نوشته به موارد دیگری از آنچه استراتژیست‌ها باید بدانند خواهیم پرداخت‌. سه‌شنبه‌ها با ما باشید.