زون‌های هفت‌گانه گردشگری ایران

گروه گردشگری: مطالعه وضع موجود صنعت گردشگری در ایران و نیز تجربیات بین‌المللی، لزوم توسعه چند وجهی این صنعت در سطوح مختلف را نشان می‌دهد. بنابر تغییرات بسیار در عرصه‌های دیپلماسی، اقتصادی و محیطی، خلأ برنامه جامع و کاربردی کلان گردشگری در ایران احساس می‌شود. لزوم تعریف این برنامه با توجه به اجرایی شدن برجام و روند روبه رشد سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری و افزایش گردشگران ورودی دوچندان می‌شود.

وقتی برنامه‌ریزی مقیاسی ملی به خود می‌گیرد، انجام تقسیم‌بندی و تعیین بخش‌های مختلف در سطوح و لایه‌های گوناگون اهمیت می‌یابد؛ زیرا نمی‌توان تمامی مناطق یک کشور آن هم کشوری وسیع مانند ایران را هم سطح و در یک مقیاس درنظر گرفت. شرایط متفاوت اقلیمی، جغرافیایی و فرهنگی تفاوت‌هایی را بین مناطق مختلف کشور به‌وجود آورده است که غفلت از آنها در فرآیند برنامه‌ریزی، منجر به شکست برنامه‌ها خواهد شد. برنامه‌ریزی گردشگری نیز از این امر مستثنی نیست. چه بسا در این حوزه، تفاوت‌ها بین مناطق مختلف کشور از جنبه‌های مختلف بیش از پیش رخ خواهد نمود. زیرا گردشگری به جاذبه‌ها و فعالیت‌های خاصی وابسته است و از این رو تفاوت این جاذبه‌ها در هر مکانی منجر به تفاوت سطح، میزان و نوع گردشگران خواهد شد. بنابراین تقسیم بندی کشور به مناطق مختلف در ارتباط با گردشگری امری مرسوم در برنامه‌ریزی‌های گردشگری در مقیاس ملی است. از این تقسیم‌بندی تحت عنوان «زون‌بندی گردشگری» یاد می‌شود. جالب است بدانیم «زون» کلمه‌ای فارسی است که به زبان انگلیسی نیز راه یافته و به معنی «قسمت» یا «بخش» است. به این ترتیب زون‌بندی گردشگری به معنی بخش‌بندی کشور به مناطق مختلف از دیدگاه گردشگری است. بدیهی است این تقسیم بندی باید بر مبنای پارامترهای مشخص و روشی علمی انجام گیرد.

تعریف زون‌های ملی و بین‌المللی

به گزارش «دنیای اقتصاد»، در این راستا مهندسین مشاور امکو ایران در قالب مطالعات انجام‌شده تحت عنوان «برنامه جامع توسعه گردشگری ایران»، بر مبنای روشی علمی که برگرفته از مطالعات مشابه و تجربیات بین‌المللی است، اقدام به تهیه نقشه زون‌بندی گردشگری کشور کرده است. براساس پژوهش صورت گرفته و به‌منظور انجام زون‌بندی، گام اول تعیین قطب‌های گردشگری است. قطب‌ها در واقع همان زون‌ها و دارای محدوده مکانی مشخص هستند و هر قطب نیز مشتمل بر حداقل یک مرکز قطب است. برای تعیین قطب‌ها تمامی استان‌ها و همچنین تعدادی از شهرستان‌های پرجاذبه که به‌طور بالقوه می‌توانستند به عنوان قطب گردشگری محسوب شوند، از نظر نوع جاذبه‌ها و وضعیت زیرساخت‌ها بویژه در حوزه حمل و نقل مورد بررسی قرار گرفتند. برای این کار شاخص‌هایی تعریف و نسبت به وزن‌دهی شاخص‌ها اقدام تا سرانجام در یک جمع‌بندی و بر اساس محاسبات، وزن هر قطب به صورت کمی مشخص شد و امکان مقایسه قطب‌ها با هم فراهم آمد.

بنا به گفته محمد جواد رحمانی، یکی از پژوهشگران این پروژه، در این مطالعات زون‌های گردشگری بر مبنای گردشگران مخاطب، به دو نوع کلی قطب‌های بین‌المللی و ملی تقسیم‌بندی شد و هر کدام از این دو نوع نیز در قالب دو سطح درجه یک و دو مورد بررسی قرار گرفتند. طبق نتایج این مطالعات، در رده بین‌المللی درجه یک، هفت قطب شامل تهران، خراسان رضوی، اصفهان، فارس، آذربایجان غربی، یزد و خوزستان قرار گرفتند. در رده بین‌المللی درجه دو نیز قطب‌هایی همچون کرمانشاه، کرمان و اردبیل واقع شدند. قطب‌هایی همچون قم، کاشان، آذربایجان غربی و سیستان و بلوچستان به عنوان قطب‌های ملی درجه یک و مناطقی همچون ایلام، کهکیلویه و بویراحمد و بوشهر در رده قطب‌های ملی درجه دو دسته‌بندی شدند. واضح است انجام زون‌بندی به روشی منطقی و مبتنی بر فعالیت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل هر منطقه می‌تواند زمینه مناسبی برای برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای و اقدامات مدیریتی فراهم آورد. به‌منظور ایجاد یک بستر مدیریتی در سطح منطقه‌ای و با توجه به زون‌بندی انجام شده، کشور به هفت منطقه مدیریتی تقسیم شده است. هر یک از این مناطق تحت مدیریت یکی از مراکز قطب بین‌المللی درجه یک فعالیت خواهند کرد. به عبارتی هر کدام از مراکز قطب‌های بین‌المللی درجه یک به‌عنوان یک پایگاه مدیریتی برای هدایت فعالیت‌ها در سطح منطقه حوزه نفوذ خود عمل خواهند کرد. این پژوهشگر تاکید می‌کند با این روش برخورد، مدیریت گردشگری در سطح کشور بر مبنای یک ساختار منظم و سلسله مراتبی عمل خواهد کرد که تحت مدیریت کلی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اقدامات مربوط به توسعه گردشگری در حوزه‌های گردشگری داخلی و بین‌الملل را صورت خواهند داد.

نمونه خارجی

مشابه چنین رویکردی در کشورهای مطرح و گردشگرپذیر نیز مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان مثال در برنامه عملیاتی گردشگری ترکیه که برای افق ۲۰۲۳ تهیه شده، زون‌های توسعه گردشگری بر مبنای نوع فعالیت‌های گردشگری صورت گرفته است و هر یک از این زون‌ها دارای یک مرکز قطب هستند که نقطه کانونی آن زون به شمار می‌رود. استفاده از چنین رویکردی در صورتی که متناسب با وضعیت موجود و شرایط خاص حاکم بر هر کشور صورت پذیرد می‌تواند به‌عنوان بستر برنامه‌ریزی، زمینه ارتقای صنعت گردشگری را بر مبنای توانایی‌ها و ظرفیت‌های بومی فراهم آورد.