نیلی:از رکود خارج شده‌ایم

گزیده سخنان مسعود نیلی در خصوص شرایط اقتصادی ایران

ترسیم اقتصاد سال‌های 84 تا 92

شدیدترین شوک کاهشی قیمت نفت در 60 سال گذشته در سال‌های 93 و 94 رخ داد. در طول 60 سال گذشته هم سابقه نداشته قیمت نفت مانند سال‌های 84 به بعد اینقدر بالا بماند.

اوج افزایش قیمت نفت در سال‌های 84 تا 90 بود، اینکه یکباره درآمد 50 میلیارد دلاری به 60، 80، 90 و در نهایت به 120میلیارد دلار در سال 90برسد، چنین اتفاقی هیچوقت سابقه نداشته است.

بخش ارزی درآمد حاصل از فروش نفت هم پایه پولی و حجم نقدینگی را اضافه کرد و هم تورم را بالا برد. بخش دیگر صرف واردات شد و تولید‌کننده داخلی را تضعیف کرد. به این اقتصاد، اقتصاد کم عمق می‌گویند.

درست در زمانی که ما به نفت و واردات وابسته می‌شدیم، در عرصه سیاست خارجی با دنیا درگیرتر ‌شدیم. در سال‌های 84 به بعد تجارت خارجی و سیاست خارجی ما در نقطه مقابل هم حرکت کردند. این مثل خربزه با عسل خوردن است.

حجم زیادی از تعهدات ریالی برای دولت ایجاد شد که همه آن از نفت تأمین می‌شد، تولید داخلی به میزان بی­‌سابقه­‌ای به واردات متکی به نفت وابسته بود. حجم عظیمی هم از نقدینگی در اقتصاد ایجاد شد که در جیب مردم بود و مردم هر لحظه می‌­توانستند تصمیم بگیرند این نقدینگی را به بازار مسکن، ارز یا بانک ببرند.

جهش ارز

بازار ارز زمانی بهم ریخت که تحریم‌‌ها «اعلام» شد و نه «اِعمال». زمانی که مردم متوجه شدند 6 ماه دیگر قرار است ورودی ارز به اقتصاد کم شود، به سمت دلار هجوم آوردند. اما پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری یازدهم مردم رفتاری در جهت مقابل، یعنی ثبات بخشیدن به بازار ارز در پیش گرفتند.

انجاد دارایی

سال 86 که قله مخارج دولت بود نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات بانک حدود 21 درصد شد. در بانکداری دنیا این شاخص اگر 5 درصد شود، به شما هشدار می‌دهند و می‌گویند در مرز خطر هستید. این شد که نظام بانکی با انجماد دارایی‌ها مواجه شد. این نسبت امروز به 7.1 درصد رسیده است.

کاهش درآمد نفتی

بعد از توافق ژنو و بعد از اینکه ما امکان افزایش صادرات پیدا کردیم، درآمد حاصل از نفت خام ما تازه به 55 میلیارد دلار رسید که این عدد را وقتی به قیمت ثابت حساب کنیم کمی بیشتر از قبل از دهه 80 است. در سال 95، با بیش از دو برابر شدن صادرات نفت، درآمد ارزی نفتی ما تازه به 36 میلیارد دلار خواهد رسید یعنی کمتر از یک سوم سال 90.

ما کاهش 55 درصدی درآمد نفت را به مردم نگفتیم که مردم دچار اضطراب شوند.

رشد مثبت

تجارت خارجی ما در زمستان 92 افزایش پیدا کرد، دولت هم مخارج عمرانی­‌اش را توانست افزایش دهد. از بهار 93 رشد اقتصادی ما مثبت شد و ما بعد از 8 فصل رشد منفی در بهار 93 به رشد مثبت رسیدیم.

تاثیر افت نفت بر جهان

افت نفت سبب شد رشد اقتصادی کشوری مانند عربستان که 900 میلیارد دلار در صندوق ثروت ملی‌‌اش دارد به 3.6 درصد در سال 93 و 1.2 درصد در امسال برسد. رشد 4.6 درصدی امارات به 2.4 درصد رسید.

پیشتازی ایران از ونزوئلا و روسیه

در شوک نفتی هرچه کشوری بی‌‌مهاباتر خرج کرده بود، آسیب‌پذیرتر بود؛ ما مانند ونزوئلا و تا اندازه‌ای هم شبیه روسیه اداره شدیم نه امارات. تورم کشور روسیه یک رقمی بود که امروز به 15 درصد رسیده است، رشد اقتصادی روسیه 4.3 بود که به منفی 1.5 رسیده یعنی همان رکودی که شما می‌گویید و به سمت رشد منفی حرکت کرد.

در حال حاضر تورم ونزوئلا نزدیک 500 درصد است که پیش‌بینی برای سال آینده 1600 درصد است. رشد اقتصادی این کشور هم منفی 8 درصد است. اقتصاد ایران در شرایطی که مانند ونزوئلا اداره شده بود، اما امروز حتی بهتر از آن کشورهایی است که منابع حاصل فروش نفت خود را برای چنین روزهای بحرانی نگه داشته بودند.

علایم خروج از رکود

در سال 90 تا 91 وقتی ما 40 درصد کاهش درآمدهای حاصل از فرش نفت را داشتیم، اقتصاد ما با آشفتگی مواجه شد، اما وقتی در سال 93 تا 94 این درآمد 55 درصد کاهش پیدا کرد، اتفاقی نیفتاد، حال شما می‌گویید چرا رکود شده است! این یعنی اقتصاد مقاومتی.

ما امروز مسلماً در شرایط رکود به سر نمی‌‌بریم. ما الان مصداق تعریف رکود نیستیم. اینکه گفته می‌شود رکود بیداد می‌کند و بزرگترین رکود وجود دارد، بر اساس مبانی علمی حرف درستی نیست.

زمانی که رشد تولید ناخالص داخلی منفی نیست شما در رکود نیستید. البته ممکن است بگویید چند فعالیت خاص در شرایط خوبی نیستند. مثل سیمان؛ اما آیا عنوان مشکل این صنعت اضافه سرمایه‌گذاری است یا رکود؟

امسال هیچکس صحبت از این نمی‌­کند که رشد تولید ناخالص داخلی ممکن است منفی باشد. یک زمانی می‌گوییم اقتصاد در رکود است اما یک زمانی می‌گوییم بخشی از اقتصاد در رکود است.

رفاه مردم

به دلیل اینکه میزان کاهش تولید در سال‌های 91 و 92 خیلی زیاد بوده، سطح درآمد سرانه ما هنوز طول می­‌کشد تا به سال 90 برسد و ممکن است تا سال 97 این موضوع طول بکشد. شما ممکن است رشدتان مثبت باشد، از رکود خارج شده باشید ولی هنوز به سطح رفاه سال 90 نرسیده باشید.

مقایسه دولت روحانی و دیگر دولت‌ها

از زمان بعد از جنگ تحمیلی هیچ دولتی با رشد منفی کار خود را شروع نکرده بود، کمترین رشد اقتصادی در سال­های گذشته مربوط به سال 76 می‌شود که رشد اقتصادی مثبت 0.8 درصد بوده است نه رشد منفی 6.8 درصدی. پیش از این بالاترین تورمی که در شروع کار یک دولت وجود داشته در سال 72 بوده که 22.9 درصد تورم وجود داشته است. اما دولت آقای روحانی با تورم 34.7 درصد کار خود را شروع کرد.

بعد از انقلاب هیچ دولتی را سراغ نداریم که در نقطه شروع، رکود و تورم را همزمان با هم داشته باشد، اما در ابتدای این دولت این وضعیت وجود داشت. سیاست­گذاری در این شرایط خیلی سخت می‌شود؛ چون اگر بخواهید کاری کنید که تحرک در اقتصاد ایجاد شود، تورم بالا می‌رود و اگر بخواهید تورم را پایین بیاورید، رشد را خراب می‌کنید.

اشتغال دولت یازدهم

طبق آمار تعداد شاغلین کشور در زمستان 90 تعداد شاغلان نسبت به زمستان 84، کاهش یافته. میزان اشتغال از سال 92 به 93 و 94 در حال افزایش بوده است. در زمستان سال 93 یک میلیون نفر به تعداد شاغلین ما اضافه شده که یک رکورد قابل توجهی است. در سال 94 نیز زمستان به زمستان حدود 400 هزار نفر به تعداد شاغلین ما اضافه شد. در نتیجه از سال 92 تا 94 بیش از یک میلیون و 400 هزار نفر به تعداد شاغلین ما اضافه شده است.

متأسفانه اصل ظرفیتی که اقتصاد در سال‌های گذشته باید اشتغال ایجاد می‌کرده به آموزش عالی رفته، حال امروز، این ظرفیت به دنبال شغل است. در اینجا شغلی که اقتصاد ما باید ایجاد کند، دیگر نباید شغل ساختمانی باشد. چرا که عملاً خانم‌ها در این آمار خیلی زیاد هستند و تحصیلکرده هم هستند.

ضرورت ایجاد اجماع

یک دولت که سر کار می‌­آید اشکالاتی به کارش وارد است، اما همگی باید نسبت به مشکلات اصلی کشور به وفاق برسیم؛ اگر مسالمت‌آمیز صحبت و گفت‌وگو کنیم؛ مشکلات آسانتر حل می‌شود. اما وقتی فضا، فضای مجادله است از درون آن رشد و توسعه بیرون نمی‌آید. آنقدر مشکل وجود دارد که ما خود را مشغول موضوعات سطحی نکنیم.

باید مقداری فرصت دهیم. آیا مسیری جز این داریم؟ اگر هر کس مسیر دیگری سراغ دارد پیشنهاد بدهد. از درگیری که شغل ایجاد نمی‌شود، باید سرمایه‌گذاری شود و تولید افزایش یابد.

نقد برجام

همه کسانی که در نقد برجام صحبت می­‌کنند، نمی‌‌گویند پیشنهاد جایگزین آنها چه بوده است. اگر همان مسیر قبلی را ادامه می‌دادیم الان کجا بودیم؟ در خوشبینانه‌ترین حالت با قیمت کنونی درآمد نفتی ما 21 میلیارد دلار و در حالت واقع‌بینانه 8 تا 9 میلیارد دلار می‌شد. حالا باز بگویید چه شد تاثیر برجام!

رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را که رفته تا از دشمن شما امتیاز بگیرد قربانی بحث­‌های سیاسی داخلی نکنید که البته این اشتباهی بود که شد و الان هم نمی­‌شود گفت که چقدر هزینه به ما وارد کرد.

سقف صادرات ما بعد برجام برداشته شده اگر پیش از این به هند نفت صادر می‌کردیم حتماً باید چند درصد آن را روپیه می‌آوردیم و مقداری از آن نیز در خود هند می‌ماند.الان تمام این درآمد برای خودمان است آن هم به ارزی که خودمان بخواهیم. در گذشته ذخایر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که در ژاپن، کره جنوبی، هند و در جاهای دیگر بود، ما نمی‌توانستیم با آن کاری کنیم فقط از دور نگاهش می‌‌کردیم؛ اما الان اگر بخواهیم ذخایری که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به صورت ین در ژاپن دارد را منتقل کنیم، مشکلی نداریم،

ما در گذشته برای مبادلات مجبور بودیم مقدار زیادی کمیسیون پرداخت کنیم تا از طُرُق دیگر کالاهایمان را بیاوریم. اما امروز این موضوع به مسیر اصلی خود برگشته.