«دنیای‌اقتصاد» شرایط ارائه بسته‌های سفر به عراقی‌های مسافر ایران را بررسی می‌کند
سه بسته برای گردشگران عراقی
به گفته مسوولان، برخی اعضای اتاق‌های بازرگانی، سازمان میراث‌فرهنگی، بخش خصوصی گردشگری، آژانس‌های باتجربه در بازار عراق، مسوولان ادارات کل میراث‌فرهنگی استان‌های مرزی و... میز عراق را تشکیل می‌دهند و در جلسات ماهانه‌ای که برگزار می‌شود حضور دارند؛ جلساتی که سعی دارند دو محور «ساماندهی وضع کنونی» و «تنوع محصول» برای عراقی‌ها را به‌صورت تخصصی و کارشناسی‌شده تحلیل و بررسی کنند. آمارهای ارائه شده از سوی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نشان می‌دهد در ۶ ماه نخست امسال یک میلیون و ۶۳۹ هزار عراقی وارد ایران شده‌اند. این درحالی است که در مدت مشابه سال گذشته، ۸۱۲ هزار گردشگر عراقی به ایران آمده‌اند و با استناد به این آمار، در نیمه نخست سال جاری شاهد رشد ۱۰۲ درصدی عراقی‌های ورودی به ایران بوده‌ایم.
از سوی دیگر، براساس پیش‌بینی‌های سازمان میراث فرهنگی احتمال اینکه تا پایان سال جاری این میزان گردشگر به ۳ میلیون نفر برسد، دور از ذهن نیست. باتوجه به انتشار چنین آمارهایی و از سوی دیگر ریزش محسوس گردشگران اروپایی و آمریکایی، کارشناسان بر این باورند که برای تغییر رویه‌ای در جذب گردشگر باید به‌صورت کارشناسی و تخصصی‌تر برنامه‌ریزی صورت گیرد؛ برنامه‌ریزی که البته بخش مهم آن باید از طرف دولت و سازمان متولی گردشگری صورت گیرد و در طرف دیگر، بخش خصوصی نیز باید به آن ورود پیدا کند. دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری حالا با تاکید بر همین موضوع در میز عراق، سه‌محور تنوع محصولی شامل «زیارت»، «سیاحت» و «سلامت» را برای گردشگران عراقی درنظر گرفته است.
گام اول؛ ساماندهی
کارشناسان باور دارند از آنجا که بررسی موضوع بازار عراق یک ضرورت است و باید در گام نخست، همین وضع موجود را ساماندهی کرد لازم است این باور ایجاد شود که تمام کسانی که از کشوری مانند عراق به ایران می‌آیند، صرفا زائر و گردشگر زیارتی نیستند. سرپرست دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری سازمان میراث فرهنگی در این زمینه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «عراق حدود ۳۰ میلیون جمعیت دارد که ۹۸ درصد آن مسلمان هستند و ما از قدیم به دلیل اشتراکات فرهنگی و مذهبی و قومی و داشتن مرزهای مشترک با عراق ارتباطات زیادی داشتیم. اما این ارتباطات البته محدود می‌شد به سفرهای زیارتی؛ هم ما به این دلیل به عراق می‌رویم و هم عراقی‌ها عمدتا برای زیارت به ایران می‌آیند.» اما محمدابراهیم لاریجانی بر این عقیده است که می‌توان با ساماندهی این گردشگران تنوع محصول ایجاد کرد تا عراقی‌ها علاوه بر سفرهای به قصد زیارت، برای سیاحت و سلامت نیز ایران را به‌عنوان یک مقصد مطلوب درنظر بگیرند: «درصدی از اینها ممکن است پیله‌ورها و کارکنان مرزی باشند؛ اما حجم زیادی از این افراد را می‌توانیم ساماندهی کنیم تا از آنها برای گردشگری کشور درآمدزایی داشته باشیم.»
او تاکید می‌کند: «در گام اول باید محصول زیارتی را ساماندهی کنیم؛ مثل مقاصدی همچون قم و مشهد. اما موضوع دوم که قدری هم شاید دیر شده باشد، ایجاد تنوع محصول است. باید تنوع محصول داشته باشیم. چون عراقی‌هایی که به ایران می‌آیند چند نوع فرهنگ و زبان و گویش دارند.» لاریجانی ادامه می‌دهد: «با توجه به ظرفیت‌های کشور ما می‌توانستیم محصولات بیشتری ارائه کنیم که تاکنون این اتفاق نیفتاده است. با این همه این تنوع محصول در سال ۹۷ در دستور کار دفتر بازاریابی قرار گرفته است.»
گام دوم؛ تنوع محصول
سرپرست دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری، حوزه سلامت و جذب گردشگر به ویژه گردشگر عراقی را از جمله محصولات تازه‌ای می‌داند که باید بیشتر از قبل به آن توجه نشان داد: «یکی از محصولات جدید، گردشگری سلامت است. لزوم توجه به این محصول در چند سال گذشته بیشتر خود را نشان داده است. از این رو، دفتر بازاریابی با همکاری دفتر توافق ملی با به کارگیری توان استان‌های همجوار و نزدیک به عراق مثل ایلام، خوزستان، شیراز و... درحال کار روی این موضوع است.» به گفته لاریجانی، بخش خصوصی نیز در این زمینه در حال آماده کردن بسته سفر و فراهم کردن شرایط مناسب گردشگری سلامت هستند: «از اروپا برای پوست و مو به ایران می‌آیند. از بازار عراق نیز، هم برای اعمال بیمارستانی هم برای جراحی سرپایی و تشخیص به ایران سفر می‌کنند.» از جمله اقدامات در حال پیگیری از سوی سازمان گردشگری که لاریجانی بر آنها تاکید می‌کند انجام توافق‌ها بین سازمان با وزارت‌های بهداشت و گمرک، فراهم کردن تسهیلاتی مثل ویزای T یا نرخ و تعرفه‌های پزشکی، آموزش پرسنل بیمارستان‌هایی که واحد بیماران بین‌الملل دارند، اطلاع‌رسانی و تبلیغات هستند. از سوی دیگر به گفته او، بخش خصوصی نیز در این زمینه کار اجرایی را انجام می‌دهد.
لاریجانی بعد از زیارت و سلامت به محصول سومی اشاره می‌کند که سازمان متولی گردشگری و بخش خصوصی به‌صورت جدی‌تر به آن می‌پردازد و آن بخش سیاحت است: «محصول سوم، تفریحات است؛ یعنی گردشگری به معنای عام؛ استراحت و سرگرمی که استان‌هایی مانند مازندران و گیلان می‌توانند در این محصول به‌عنوان یک مقصد نقش داشته باشند. درحال حاضر بسیاری از عراقی‌ها علاقه دارند در سفر خود به ایران، هم مشهد را ببینند و هم به مازندران بروند. این دسته از گردشگران سفرهای طولانی‌تری نیز دارند و سفرهای آنها بیش از دو هفته و بعضا تا یک ماه نیز طول می‌کشد.» البته او با انتقاد از بی‌برنامگی در این حوزه ادامه می‌دهد: «در حال حاضر چنین اتفاقاتی می‌افتد؛ اما بی‌برنامه. نکته آنجاست که این محصول به لحاظ اقتصادی نیز توجیه‌پذیر است. بسیاری از عراقی‌ها بدون تور وارد کشور می‌شوند و خودجوش برای خود مسیر زیارتی و سیاحتی تعریف می‌کنند و آژانس‌ها نیز در این چرخه بی‌بهره هستند.»
به گفته سرپرست دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری، برای توسعه دو امر سلامت و سیاحت باید کل خانواده گردشگری همکاری داشته باشند تا به کمک این دو محصول پکیج ارائه شود. به باور لاریجانی، خود عراقی‌ها هم علاقه دارند از مبدا برای سفرشان برنامه‌ریزی انجام شود. به این دلیل اگر برای آنها تور از مبدا ارائه شود، استقبال خواهند کرد. این درحالی است که اگر بی‌برنامه به کشور سفر کنند، ممکن است ضمن مواجه شدن با دلال‌ها، از آنها هزینه‌های گزافی دریافت شود و به این ترتیب ایران نیز بد نام شود. برای همین است که آژانس‌ها باید برنامه و بسته سفر ارائه کنند. وی همچنین از محصولات دیگر مثل آموزش در دانشگاه‌های ایرانی (یا همان گردشگری آموزشی)، گردشگری تجاری و... نیز به‌عنوان محور‌های دیگر برای جذب عراقی‌ها یاد می‌کند و می‌گوید: «شاید قبلا گفته می‌شد عراقی‌ها فقط برای زیارت به ایران می‌آیند اما الان ثابت شده که این گروه از گردشگران، به دلایلی از جمله نوسانات نرخ ارز ایران، افزایش درآمد عراقی‌ها، تمام شدن جنگ و... خواهان محصولات دیگر هم هستند.»
فرهنگ استفاده از تور در میان عراقی وجود دارد؟
یکی از انتقادهایی که در زمینه ورود گردشگر عراقی به کشور چه از سوی بخش دولتی و چه خصوصی مطرح می‌شود این است که عراقی‌ها فرهنگ استفاده از تور را ندارند. اما سرپرست دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری با رد این تصور می‌گوید: «من شخصا روی بازار عراق کار کرده‌ام. برخلاف اینکه فکر می‌کنیم آنها فرهنگ سفر با تور را ندارند اما مشاهدات ما این نیست. اینها اطلاعات عامیانه است. گرچه آنهایی را که در شهرهای مرزی عراق ساکن هستند نمی‌توانیم با تور به ایران بیاوریم؛ اما سایر استان‌ها که نسبت به مرز بعد مسافت دارند، با ارائه محصولات مختلف با تور به ایران جذب خواهند شد.» او ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر شاید در موضوع زیارت نتوان تور تعریف کرد؛ چراکه هم از این کشور پروازهای متعدد به مقاصد زیارتی ایران نظیر مشهد وجود دارد و هم آنها از مشهد شناخت کافی دارند. اما در دو محور دیگر می‌توان تورهایی سازمان‌دهی کرد.»
بی‌سهمی خصوصی‌ها از گردشگر عراقی
با وجود آنکه بیش از ۹ ماه از تشکیل میز عراق می‌گذرد، همچنان بخش خصوصی نسبت به تعلل‌ها، نبود قانون، نبود زیرساخت و نبود حمایت‌های لازم در این زمینه از سوی دولت و سازمان گردشگری انتقاد دارد. حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی دفاتر مسافرتی ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «در حال حاضر بخش خصوصی سهمی از گردشگر عراقی ندارد؛ چون آنها خود را ملزم نمی‌دانند که در چارچوب خاصی قرار گیرند. زیرساختی نیز برای ورود آنها ایجاد نشده و تنها نوسانات ارزی موجب شده تا از یک طرف بخشی از عراقی‌ها برای زیارت، سیاحت و سلامت وارد ایران شوند و بخشی برای خرید مایحتاج زندگی‌شان.» او ادامه می‌دهد: «میز عراق چند ماه می‌شود تشکیل شده است. اما باید پرسید آیا آورده‌ای داشته است؟ تفاهم‌نامه‌ای امضا شده؟ اگر امضا شده اجرایی شده است؟ تنها ارائه آمار و افزایش ورود گردشگر کافی نیست. صنعت گردشگری باید سهمی از این گردشگران داشته باشد.» به باور رفیعی اگر شرایطی فراهم شود که گردشگر عراقی از طریق آژانس به کشور سفر کند هم مورد حمایت قرار می‌گیرد و هم از سفر خود احساس رضایت خواهد کرد. در این شرایط است که آمار گردشگری ریزش پیدا نخواهد کرد و اتفاقی که در نهایت خواهد افتاد دو سر برد می‌شود.
لزوم توجه به تبلیغات در گردشگری سلامت
در همین حال و در شرایطی که یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های جذب عراقی‌ها به کشور موضوع گردشگری سلامت عنوان می‌شود، وجود دلال‌ها یا بیماربرهای لب‌مرز پاشنه آشیل جذب عراقی‌ها شده است؛ اشخاصی که به دلیل منافع مالی، گردشگران سلامت را با ترفندهای گوناگون به سمت خود جلب می‌کنند و در نهایت موجب می‌شود بیماری که از کشورهای خارجی از جمله عراق برای درمان وارد ایران می‌شود، نتواند به‌صورت تخصصی و از مجرای آژانس‌های رسمی مراحل درمانی خود را طی کنند. این درحالی است که در کشورهای همسایه از جمله ترکیه و همچنین هند و تایلند روند توریسم درمانی به‌صورت اصولی در حال پیشروی است و دیر یا زود بازار توریسم درمانی را قبضه خواهند کرد و ایران به دلیل ضعف در مدیریت، ساماندهی، فراهم کردن زیرساخت و ارائه قوانین محکم در این زمینه اندر خم یک کوچه باقی خواهد ماند.
سعید صدری، مدیر بخش گردشگری سلامت یکی از آژانس‌های مسافرتی کشور به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «متاسفانه وجود دلال‌هایی که در این بازار وجود دارد دست و پای بخش خصوصی را بسته است. با وجود آنکه برخی از شرکت‌ها از جمله آژانس گردشگری ما در تلاش است تا توریسم درمانی را به‌صورت تخصصی و حرفه‌ای پیش ببرد؛ اما چون دولت نتوانسته است ساز‌وکار را به درستی پیش ببرد، از ظرفیت موجود از جمله عراق نتوانسته‌ایم به درستی استفاده کنیم.» او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر تنها آژانس‌ها می‌توانند از ۵ تا ۱۰ درصد پتانسیل خود در زمینه گردشگری سلامت استفاده کند. در صورتی که صنعت توریسم درمانی در دنیا به یک صنعت پولساز تبدیل شده است.» به گفته صدری ایران می‌تواند طی ۲ تا ۳ سال به زیرساخت‌های لازم دست پیدا کند تا بیمه‌های حرفه‌ای در این زمینه به بیمارستان‌ها و بخش‌های درمانی کشور ورود کند و اعتبارگذاری بین‌المللی صورت گیرد: «دولت باید در این زمینه تبلیغات و بازاریابی را جدی بگیرد. قوانین جدید ارائه دهد و بیماربرها و دلال‌ها را در این زمینه ساماندهی کند. همچنین بخش خصوصی را در این زمینه مورد حمایت قرار دهد و زیرساخت‌ها را برای این بخش فراهم کند. ایده‌های زیادی وجود دارد اما در صورت نبود حمایت‌های لازم قطعا کشورهای دیگر از جمله ترکیه و اردن گوی سبقت را از ایران خواهند ربود.»
با وجود آنکه مسوولان از سه محور جذب گردشگر عراقی به کشور سخن می‌گویند، شواهد نشان می‌دهد زیرساخت‌ها در زمینه جذب گردشگر در هر سه حوزه سیاحت، زیارت و سلامت آن‌طور که باید فراهم نیست. شرایط به‌وجود آمده در رشد دو برابری در ورود عراقی‌ها به ایران پیش از آنکه ناشی از اقدامات سازمان‌یافته و حرفه‌ای باشد، مرهون کاهش ارزش پول ایران است؛ اما اگر روند تعریف بسته برای گردشگران عراقی و شرایط زیرساختی موجود به همین منوال باقی بماند، قطعا درآمد مناسب در این زمینه حاصل نخواهد شد و این فرصت نیز از دست خواهد رفت؛ در نهایت نیز ورود چنین گردشگرانی نه تنها برای کشور درآمدی نخواهد داشت؛ بلکه هزینه نیز به همراه خواهد داشت. حالا زمانی است که میز عراق باید نشان دهد چگونه می‌تواند شرایط موجود را سامان بخشد و فرصت به دست آمده را حفظ کند.
ارسال نظر