گردهمایی برای ثبات در منطقه‌ای بی‌ثبات

دور ششم رایزنی تهران و ریاض در راه است؟

به نوشته نشنال، این دومین دوره چنین کنفرانسی است؛ کنفرانسی که دور نخست آن ماه اوت سال گذشته در بغداد برگزار شد. این گردهمایی در ابتدا در راستای حمایت انحصاری از حاکمیت عراق طراحی شده بود اما از آن زمان به‌گونه‌ای تعریف شده که سهامداران بیشتری حضور دارند و گزارش خلاصه‌ای را در باب امنیت منطقه‌ای‌شان ارائه می‌دهند.

شیخ سعود بن صقر القاسمی، حاکم رأس‌الخیمه، رهبری هیأت امارات در این کنفرانس را عهده‌دار است. امانوئل مکرون، عبدالفتاح السیسی، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، ملک عبدالله و محمد شیاع السودانی و شیخ احمد نواف الصباح، رهبران فرانسه، مصر، قطر، اردن، عراق و کویت در نشست اردن حضور دارند.

ریاست جمهوری فرانسه در بیانیه‌ای اعلام کرد که هدف از نشست اردن حمایت از ثبات، امنیت و رفاه عراق است. در این بیانیه ابراز امیدواری شده که ثبات بر منطقه نیز حاکم شود. یکی از مقام‌های کاخ الیزه هم با اشاره به حضور رهبران کلیدی کشورهای خاورمیانه به نشنال گفت که ایده اصلی این است تا با نزدیک کردن نظرها، مسیری را که لازم است طی کنیم.

همزمان رویترز نیز به نقل از مقام‌های آگاه نوشت که ایده نشست بغداد آن است که بازیگران اصلی منطقه را برای تبادل نظر و نحوه پیشروی سیاسی کنار هم تعریف کند. از برجسته‌ترین شرکت‌کننده‌های این نشست، ایران و عربستان سعودی هستند؛ دو رقیب منطقه‌ای که سال 2016 رابطه دیپلماتیک خود را قطع کردند.

 عراق از سال گذشته میزبان پنج نشست میان مقام‌های سعودی و ایران بوده که آخرین دور از این نشست‌ها ماه آوریل برگزار شد؛ با این همه پیشرفتی در روابط ایران و عربستان حاصل نشده است.

دو روایت از یک دیدار

در حاشیه نشست اردن، آنگونه که رویترز و دیگر رسانه‌ها گزارش دادند، امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران با جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا رایزنی کردند و علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران با انریکه مورا، هماهنگ‌کننده حوزه سیاست خارجی دیدار داشتند. محور رایزنی‌های طرفین احیای توافق هسته‌ای 2015 موسوم به برجام بود؛ توافقی که فعلا راه‌ها برای احیای آن به بن‌بست رسیده است. قدرت‌های غربی مدعی‌اند که تهران با ارائه شروط غیر‌برجامی‌اش، مانع از توافق شده و در مقابل، تهران تاکید دارد که از خطوط قرمز ترسیمی‌اش عقب‌نشینی نخواهد کرد.

بورل بعد از دیدار با امیرعبداللهیان با انتشار پیامی در توئیتر نوشت در میانه تنش‌های حاکم بر روابط میان ایران و اتحادیه اروپا دیدار با امیرعبداللهیان ضرورت داشت. او در ادامه این پیام توئیتری ضمن اشاره به ادعای غیرمستند کشورهای غربی مبنی بر همکاری نظامی ایران و روسیه در اوکراین - مساله‌ای که تهران بارها آن را رد کرده است - بر ضرورت توقف فوری حمایت نظامی از روسیه تاکید کرد. امیرعبداللهیان نیز بعد از پایان نشست مشترکی که با بورل داشت، گفت که این دیدار فرصت خوبی برای مذاکره جهت یافتن راهی برای احیای توافق هسته‌ای 2015 بود.

ناامیدی غرب از احیای برجام

رایزنی‌های غیرمستقیم برای احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام ماه آوریل کلید خورد. تهران و واشنگتن گفت‌وگوهای خود را به شکل غیرمستقیم آغاز کردند. با این همه رایزنی‌ها با میانجیگری اتحادیه اروپا بعد از چند ماه فراز و نشیب به بن‌بست خورد. در شرایطی که بسیاری تصور می‌کردند بعد از برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا، زمینه برای تبادل نظر جهت احیای توافق هموار خواهد شد، اعتراضات در ایران به وقوع پیوست و تنش‌ها افزایش یافت. امیرعبداللهیان بعد از دیدار با بورل گفت که نشست اردن فرصت خوبی بود تا بتوانیم رایزنی‌ها در باب برجام را تکمیل کنیم. او در ادامه خاطرنشان کرد که ایران امیدوار است آمریکا از رویکردی واقع‌بینانه پیروی کند.

در همین راستا «لارنس نورمن» - خبرنگار وال استریت ژورنال - با انتشار رشته‌توئیتی به نشست مشترک امیرعبداللهیان و بورل واکنش نشان داد و در این باره نوشت: تا زمانی که ایران پیش‌نویس متن اروپایی ارائه‌شده در ماه اوت را نپذیرد، احیای برجام محقق نخواهد شد. او در توئیتی دیگر تاکید کرد تنها نتیجه رایزنی‌های برجامی، باز نگاه داشتن کانال‌های ارتباطی است؛ بدون پیشرفت و بدون تغییر. او در ادامه ادعا کرد که هنوز در باب احیای توافق بحثی اساسی انجام نشده است. لارنس نورمن نیز به‌سان رهبران اروپایی ادعای همکاری نظامی ادعایی تهران و مسکو را پیش کشید و بر حل آن تاکید کرد.

پیش‌تر «رابرت مالی» - نماینده آمریکا در امور ایران - با انتشار پیامی در توئیتر گفت که این نخستین باری نبوده که تهران به توافقِ روی میز پشت کرده؛ با این همه این آخرین مورد امید جمعی برای بازگشت سریع و متقابل به اجرای کامل برجام را از میان برد.

نشستی برای آرامش در منطقه ناآرام

نشست اردن در حالی برگزار شد که چند کشور منطقه درگیر ناآرامی هستند. در یک طرف سوریه قرار دارد که همچنان میدان رقابت و نبرد برای منافع ژئوپلتیکی است، لبنان که در باتلاق سیاسی و اقتصادی گرفتار شده و اردن که این روزها به‌واسطه افزایش بهای سوخت شاهد اعتراض‌ها و اعتصاب‌های گسترده است. تنش‌ها در این کشور به اندازه‌ای بالا است که گفته می‌شود ارتش در جاده فرودگاه امان واقع در مرکز کنفرانس دریایی در 50 کیلومتری غرب پایتخت مستقر است. مصر، پرجمعیت‌ترین کشور عرب، هم درگیر بحران اقتصادی است؛ بحرانی که به باوران رهبران قاره ماحصل پس‌لرزه جنگ روسیه در اوکراین و همه‌گیری کرونا است.

فرانسه بازی را به آنکارا می‌بازد

با این همه، آنچه امروز به تنش‌ها در منطقه دامن می‌زند، رویکرد ترکیه نسبت به شبه‌نظامیان کُرد در سوریه و عراق است. ترکیه کماکان با تکیه بر این ادعا که کردهای سوری در انفجار تروریستی استانبول دست داشتند، مواضع این گروه‌ها را هدف حمله‌های هوایی و زمینی‌اش قرار داده است. گروهی از ناظران می‌گویند آنکارا با چراغ سبز پوتین به مواضع کردها حمله می‌کند؛ آن هم در شرایطی که این نیروها از متحدان جدی ایالات متحده در مبارزه با گروه تروریستی داعش هستند. حالا در حاشیه نشست اردن این مقوله نیز به محور رایزنی‌های فرانسه و ترکیه تبدیل شده است. با این حال «دوروته اشمید» - متخصص منطقه خاورمیانه در موسسه بین‌المللی روابط بین‌الملل (IFRI) در پاریس - این دیدارهای دیپلماتیک را بهترین زمان برای فرانسه ندانسته و دراین‌باره معتقد است آنچه فرانسوی‌ها می‌توانند از این نشست به دست بیاورند، آنقدرها خوب ارزیابی نمی‌شود. آخرین‌بار، این مزیت بیش از هر چیز یک مزیت تصویری برای امانوئل ماکرون بود که در میان رهبران منطقه ظاهر می‌شد.

بازی در میدان رقیب

به باور این تحلیلگر، ترکیه در منطقه تجربه بیشتری دارد. با این همه، سیاست خارجی این بازیگر مبهم است. به گفته او، ترکیه برنامه‌ای جز اثبات قدرت خود ندارد. اردوغان صرفا می‌خواهد ثابت کند که ترکیه تحت رهبری‌اش متحول شده و از همین رو در یک کلام باید گفت که سیاست خارجی این کشور به نوعی ذیل سیاست داخلی‌اش بازتعریف شده و در خدمت آن قرار دارد.

«دیدیه بیون» - معاون مؤسسه روابط بین‌الملل و استراتژیک (IRIS) - بر این باور است که به‌واسطه جنگ در اوکراین، رقابت میان فرانسه و ترکیه هم افزایش یافته است. او به یورونیوز گفت بر هیچ‌کس پوشیده نیست که نقشی را که امانوئل ماکرون دوست داشت ایفا کند، توسط اردوغان گرفته شده است.

به گفته این محقق، توافقنامه غلات که توسط رئیس جمهوری ترکیه مذاکره شده است، به او برتری نسبی در مقابل فرانسه می‌دهد، اما ترکیه به تنهایی قادر به مذاکره برای توافق صلح بین روسیه و اوکراین نخواهد بود. دوروته اشمید در همین باره فرانسه را در قضاوت خود در مورد ترکیه مرتکب اشتباه دانسته که برای او به بهای یک رابطه‌ ارزشمند تمام خواهد‌ شد. فرانسه نقش، قدرت و جایگاه ترکیه را دست‌کم می‌گیرد و برای فرانسوی‌ها بسیار دشوار است که تصور کنند با قدرتی که آن را درجه دوم می‌دانند، سروکار داشته باشند.