آخرین فرصت بایدن برای توافق هسته ای با ایران

هنوز یک مسیر رو به جلو وجود دارد

این سرمقاله می‌افزاید: این لحظه حیاتی و شاید آخرین فرصت برای نجات توافق هسته‌‌ای ایران و مقاوم‌سازی آن در برابر طوفان های سیاسی آینده است. این درست است علیرغم این [ادعا] که ایران در حال برنامه ریزی برای ارائه پهپاد به روسیه برای استفاده علیه اوکراین است، چیزی که دولت بایدن اخیرا مدعی شد و مقامات ایران آن را تکذیب کردند.

اگر ایران این کار را انجام دهد، ممکن است یک مانع سیاسی غیرقابل عبور برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک باشد. اما اگر دولت بایدن با علنی کردن این اطلاعات و مانور در پشت پرده، بتواند از انتقال آن جلوگیری کند، هنوز یک مسیر رو به جلو در اینجا وجود دارد - و هنوز هم ارزش پیگیری را دارد. 

با توجه به تصور ایران از منافع منطقه‌ای و داخلی‌اش، دستیابی به توافقی برای محدود کردن همه رفتارهایی که ایالات متحده یا متحدان خاورمیانه‌ای ما ایراد می‌گیرند، تقریباً غیرممکن خواهد بود. اما احیای مجدد توافق هسته‌ای و سپس تلاش برای طولانی‌تر کردن زمان‌بندی آن، ایران را از تبدیل شدن به یک کشور هسته‌ای بازمی‌دارد.

 همانطور که آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها تایید کرده است زمانی که توافق هسته ای برقرار بود، ایران به مفاد آن احترام می گذاشت و حتی تا یک سال پس از خروج ترامپ این پایبندی را ادامه داد. این کشور دسترسی توافق شده به آژانس بین المللی انرژی اتمی را برای بازرسی تاسیسات هسته‌ای و نظامی‌اش فراهم می کرد، هم سطح غنی‌سازی اورانیوم و هم ذخایر آن را محدود می‌کرد و به بازرسی کل معادن و تاسیسات تبدیل اورانیوم دسترسی بازرسی می داد. و فرآیند دفع این امتیاز اخیر، که تا سال 2040 ادامه خواهد داشت، به خودی خود سرنخ های ارزشمندی برای هرگونه انحراف اورانیوم ارائه می‌دهد. به عنوان بخشی از امتیازات ارائه شده برای رفع تحریم ها، ایران حتی راکتور آب سنگین خود را نیز تغییر داده بود تا نتواند پلوتونیوم، قوی‌ترین سوخت هسته ای را تولید کند.

برای ماه‌ها، پیش‌بینی‌ها برای بازگشت به توافق بین امیدوارانه و تاسف‌بار در نوسان بود. در حالی که جلسه اخیر مذاکره با میانجیگری اتحادیه اروپا در قطر نتوانست پیشرفت مورد انتظار را ایجاد کند، ما اکنون در یک دوره تیره و تار به سر می‌بریم.

با این حال، ما همچنین شاهد چندین تحول دیپلماتیک و تبادل اطلاعات هستیم که می تواند به کاهش تردید اسرائیل در مورد توافق کمک کند و قبلاً این کار را با عربستان سعودی، دو مخالف سابق توافق انجام داده است. علیرغم تنش‌های اخیر با عربستان سعودی بر سر دستور محمد بن سلمان، حاکم واقعی سعودی برای قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگاری که مدت‌ها مقیم آمریکا بود، هر دوی آنها سابقه طولانی به عنوان متحدان آمریکا در منطقه دارند.

توافق بد، بهتر از عدم توافق است

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق اسرائیل، یک عوام فریب تندخو از مخالفان سرسخت این پیمان بود. او از دونالد ترامپ خواست تا این توافق را کنار بگذارد و سپس اقدام ترامپ در سال 2018 را برای جلب توجه در داخل کشور به حساب آورد.

با وجود مخالفت‌های نتانیاهو، در حدود شش ماه گذشته، تعدادی از شخصیت‌های بلندپایه سیاسی، نظامی و اطلاعاتی اسرائیل اعلام کرده‌اند که توافق با ایران در مجموع برای اسرائیل مثبت بوده است و حتی یک توافق بد بهتر از عدم توافق است.

 راز زیمیت، عضو موسسه مطالعات امنیت ملی، اندیشکده و ناظر سابق ایران برای تشکیلات دفاعی اسرائیل، در مصاحبه ای گفت: طی چند ماه گذشته، به ویژه در شرایطی که ایران همچنان به پیشرفت‌های بسیار قابل توجهی در توانایی هسته‌ای خود ادامه می‌دهد، بیشتر و بیشتر نهادهای امنیتی اسرائیل به این نتیجه رسیده‌اند که وضعیت نبود برجام بسیار بدتر از داشتن یک برجام است، حتی اگر این یک توافق ناقص بوده باشد.

در همین حال، وزیر دفاع بنی گانتز چندین بار اعلام کرده است که آماده بازگشت به نوعی پیمان است. این در حالی است که گانتز تأیید کرده است که اسرائیل، در هماهنگی با برخی از همسایگان عرب، بخشی از یک ائتلاف نوپای پدافند هوایی منطقه‌ای متمرکز بر ایران است. این تلاش معمول اعراب و اسرائیل ظاهراً توسط ارتش ایالات متحده تسریع شده که اخیراً مذاکراتی را میان اسرائیل، عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی، قطر، اردن و بحرین برگزار کرده است.

در همین حال، عربستان سعودی نیز مذاکراتی را با ایران از طریق عراق انجام داده که هدفش کاهش تنش بین دو رقیب اصلی است.

احیای توافق هسته‌ای ایران را به آن اضافه کنید و نتیجه آن می تواند تنش‌ها را در منطقه به طور قابل توجهی کاهش دهد.

درک موضع تهران

دنیس راس، دیپلمات باسابقه خاورمیانه و سفیر سابق که تحت هر دو دولت جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها خدمت کرده است، مدعی شد: اگرچه ورود مجدد به توافق به نفع ایران است، اما مذاکره‌کنندگان ایران به این شکل عمل نمی‌کنند، اما در عوض به نظر می‌رسد در حال ایجاد موانع جدید هستند.

راس در مورد ایران گفت: «آنها باید علاقه مند به نتیجه گیری باشند، اما در این مرحله آنها طوری رفتار نمی کنند که انگار اینگونه است. احساس خود من این است که این یک تاکتیک مذاکره است، اما احتمال بازیابی توافق بعیدتر از قبل به نظر می رسد.»

موضع دوسوگرایانه ایران ممکن است تا حدی به این دلیل باشد که اگرچه تحریم‌های مجدد ایالات متحده به مردم ایران آسیب رسانده است، اما سپاه پاسداران ایران تحت رژیم تحریم‌ها شاهد افزایش نفوذ خود بوده است. در همین حال، رهبران محافظه‌کار ایران، چشم‌انداز روابط تجاری بهتر با غرب با اکراه نگاه می‌کند و معتقدند که سرمایه‌گذاری بیشتر غربی به معنای ارزش‌های غربی بیشتر است.

از نظر راس، انگیزه‌های ایران برای پیوستن مجدد عمدتاً به دست آوردن بازارهای جهانی نفت و ممانعت از تقابل نظامی است. شاید برای تشدید چنین انگیزه‌ای، پرزیدنت بایدن باید اعلام کند که برای مقابله با پیشروی هسته‌ای ایران، به عنوان آخرین چاره، از نیروی نظامی استفاده خواهد کرد. با این حال، اسرائیل قبلا بر تعهد به اقدام علیه برنامه هسته‌ای ایران فشار می آورد.

راس گفت: «مشکلات کنونی نشان می‌دهد که ترک این توافق چه اشتباهی برای این کشور بوده است. این یک اشتباه بزرگ بود. ما بدون برنامه و تنها پیش رفتیم.»

دیر رسیدن بهتر از هرگز نرسیدن است

مایه تاسف است که درک گسترده‌تر از ارزش برجام نتوانست زودتر از این اتفاق بیفتد. اما دیر رسیدن نیز بهتر از هرگز نرسیدن است. نمایندگان اتحادیه اروپا هر کاری که می توانند انجام می دهند تا ایران را برای ورود مجدد به توافق هسته ای ترغیب کنند.

اگر دولت بایدن بتواند یک پیمان دفاع هوایی منطقه‌ای اسرائیل و عربی را به ثمر بنشاند و توافق هسته‌ای ایران را احیا کند، این دستاوردهای مهم سیاست خارجی خواهد بود. اگر همه اینها جمع شود، سیاستمداران اینجا و در اسرائیل باید به روشی دقیق‌تر عمل کنند. این برای تندروهای محافظه کار بسیار مهم است که نتوانند دوباره اوضاع را تغییر دهند.