تصویر 11 ساله از اقتصاد ایران؛ سقوط صنعت، رشد خدمات+نمودار

به گزارش اقتصادنیوز، سهم گروه صنعت از حجم اقتصاد ایران از 54 درصد در سال 89 به 39 درصد در سال 1400 رسیده است، همچنین در سال های گذشته به مرور سهم بخش خدمات از کیک اقتصادی بیشتر شده است.

کیک اقتصاد ایران چقدر بزرگتر شده است؟

 کیک اقتصاد ایران در طول یازده سال گذشته تنها حدود 9 درصد رشد داشته است، به بیان ساده تر تولید ناخالص داخلی حقیقی کشور در سال 1400 نسبت به سال 89 تنها حدود 67 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است، این در حالیست که در سال 95 یعنی سال پس از توافق برجام تنها در یکسال حجم اقتصاد نزدیک به 100 هزار میلیارد تومان افزایش یافته بود.

آمار های چنین نشان می دهد در یک دهه گذشته سهم بخش ها از کل حجم اقتصاد کاملا دگرگون شده است، به عنوان مثال در پایان دهه 80 گروه صنعت بیشترین سهم را از تولید ناخالص کشور داشته که اکنون این جایگاه در اختیار گروه خدمات قرار دارد.

در این گزارش به بررسی حجم اقتصاد ایران از سال 89 تا 1400 پرداخته شده و سهم هر بخش از کیک اقتصاد در این دو برهه با هم مقایسه شده است، از این جهت سال 89 برای مقایسه انتخاب شده است که این زمان سال پیش از شروع تحریم های اقتصادی است.

اقتصاد ایران در مقایسه با 11 سال قبل

رشد اقتصادی کشور در سال گذشته 4.3 درصد به ثبت رسیده است این رشد به ارزش حدود 30 هزار میلیارد تومان برآورد می شود، بر این اساس حجم حقیقی اقتصاد ایران در پایان سال 1400 به رقم 756 هزار میلیارد تومان رسیده است. کمرنگ شدن شوک کرونا به اقتصاد و در نتیجه آن رشد مناسب بخش خدمات را می توان از جمله دلایل رشد مثبت بودن رشد در سال گذشته دانست. همچنین برخی اذعان دارند بر سر کار آمدن بایدن نیز در مثبت شدن رشد بی اثر نبوده است، چراکه دقیقا از زمستان 99 که بایدن بر مسند ریاست جمهوری ایالات متحده نشست، شاهد رشد قابل توجهی در صادرات نفت ایران بوده ایم.

تولید ناخالص داخلی حقیقی ایران در سال 89 یعنی سال قبل شروع دور اول تحریم ها آمریکا حدودا 689 هزار میلیارد تومان بوده است. به عبارت دیگر کیک اقتصاد ایران در طول یازده سال گذشته تنها 67 هزار میلیارد تومان بزرگ تر شده است. برای درک بهتر ناچیز بودن این افزایش در مقیاس زمانی یازده ساله، به یک مثال اشاره می کنیم؛

حجم اقتصاد ایران در سال 94 حدود 657 هزار میلیارد تومان بوده که این رقم در سال 95 یعنی سال پس توافق برجام به 750 هزار میلیارد تومان رسید. به بیان ساده تر تنها در طول یکسال حدود 93 هزار میلیارد تومان به حجم اقتصاد کشور افزوده شد در حالی که در بازه بیش از یک دهه اقتصاد ایران حدود 67 هزار میلیارد تومان افزایش داشته است.

9 درصد رشد در بیش از یک دهه

عموما در کشور های در حال توسعه شاهد رشدهای بالایی هستیم یا حداقل از این کشور ها چنین انتظار می رود، چراکه این گونه کشورهای دارای ظرفیت های خالی و بکر در اقتصاد هستند و با کوچک ترین فعالیتی می تواند رشد های اقتصادی مناسبی را به ثبت برساند، رشدهایی که معمولا در کشور های پیشرفته دیده نمی شود. 

به طور مثال چین به عنوان یک کشور در حال توسعه در سال های گذشته رشدهای دو رقمی بالایی را تجربه کرده است. همچنین در این مورد می تواند به ایران دهه 40 شمسی نیز اشاره کرد، در آن سال ها که کشور در ابتدای مسیر رشد و توسعه اقتصادی قرار داشت، میانگین رشد اقتصادی سالانه تقریبا بالای 10 درصد برآورد می شود. 

حال رشد اقتصادی در کل یازده سال حتی به 10 درصد هم نمی رسد، حجم حقیقی اقتصاد ایران در پایان سال 1400 نسبت سال 89 تنها حدود 9.3 درصد افازیش داشته است. 

چنانچه بنا باشد رشد دهه را یعنی سال 99 نسبت 89 را محاسبه کنیم این رقم به 5 درصد می رسد. این ارقام رشد برای این بازه زمانی نه تنها بسیار کم و ناچیز است بلکه با توجه به هدر رفت منابع مانند برداشت های بسیار زیاد از صندوق توسعه ملی، پس رفت نیز محسوب می شود.

دهه گذشته؛ کابوس گروه صنعت

سهم گروه صنعت از کل حجم اقتصاد ایران در سال 89 حدود 54 درصد بوده است، این سهم در پایان سال گذشته به 39 درصد رسیده است. به بیان دیگر در 11 سال گذشته سهم صنعت از اقتصاد کشور به شدت کاهش یافته است. ارزش افزوده بخش صنعت در سال پایان دهه 80 حدود 373 هزار میلیارد تومان بوده، این رقم پایان سال گذشته به 300 هزار میلیارد تومان رسیده است.

بر این اساس می توان بیان کرد که کاهش سهم صنعت از کیک اقتصاد ایران نه به دلیل بزرگ شدن حجم اقتصاد بلکه به دلیل سقوط شدید گروه صنعت در طول این بازه زمانی بوده است.  

گروه صنعت از بخش های ساختمان، تامین آب و برق و گاز، صنعت، معادن و نفت و گاز تشکیل شده است. بررسی ها نشان می علت کاهش شدید ارزش افزوده گروه صنعت در طول یازده سال گذشته از دو ناحیه بخش صنعت و نفت و گاز بوده است. به گونه ای که ارزش افزوده گروه نفت و گاز در سال 1400 نسبت به 89 حدود 62 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است. در همین بازه ارزش افزوده خود بخش صنعت نیز از 134 به 97 هزار میلیارد تومان رسیده است. کاهش سهم گروه صنعت توسط گروه خدمات جبران شده است.

افزایش سهم بخش خدمات

سهم بخش خدمات از حجم اقتصاد ایران در سال 1400 حدود 53 درصد برآورد شده است، این در حالیست که همین سهم در سال پایانی دهه 80 حدود 39 درصد بوده است. ارزش افزوده بخش خدمات در سال 89 بالغ بر 270 هزار میلیارد تومان به بوده که این رقم در پایان سال گذشته با بیش از 130 هزار میلیارد تومان افزایش به رقم 403 هزار میلیارد تومان رسیده است. بر همین مبنا می توان اظهار کرد که جایگزین سهم گروه صنعت در اقتصاد ایران در طول یازده سال گذشته گروه خدمات بوده است.

به طور کلی افزایش سهم گروه خدمات از حجم یک اقتصاد خبر خوبی تلقی می شود و این موضوع از نکات مثبتی است که اقتصاد های پیشرفته دارای آن هستند. اما این افزایش سهم زمانی خوب است که اقتصاد هم رشد خوبی داشته باشد نه اینکه اقتصاد در جا بزند و یا ارزش افزوده سهم گروه دیگر کاهش یابد.

از جمله دلایلی که حجم گروه صنعت در از شروع دهه 90 شروع به کاهش کرد به دو عامل می توان اشاره کرد، نخست اینکه از سال 90 با شروع تحریم های آمریکا، کشور در فروش و صادرات نفت با مشکل جدی رو به رو شد. دلیل دوم نیز در اقتصاد به بیماری هلندی مشهور است، عموما کشور هایی که صادر کننده مواد خام هستند زمانی که قیمت آن ماده افزایش میابد، آن اقتصاد با درآمد های ارزی به دست می آورد و ورود این حجم از ارز به کشور باعث می شود ارزش پول ملی به شکل کاذب بالا رود و واردات ارزان شود، با ارزان شدن واردات صنایع داخلی با مشکلات زیادی مواجه شده و در بسیاری از مواقع به تعطیلی کشیده می شود.

در سال های پایانی دهه 90 با افزایش شدید قیمت نفت خام، درآمد های ارزی کشور به شدت افزایش یافت و ارز های زیادی وارد اقتصاد ایران شد. بر این اساس بیماری هلندی می تواند از جمله دلایل افت صنعت در کشور در طول دهه گذشته باشد.