دکتر مرتضی کاخی، دیپلمات ایرانی نقش مهمی در تعیین قرارداد مرزی ایران و عراق در سال 1975 داشت؛ قراردادی که به 1975 الجزایر مشهور است. دکتر مرتضی کاخی پس از توافق شاه ایران و معاون وقت رئیس‌جمهوری عراق به‌دلیل آشنایی با حقوق بین‌الملل از طرف دولت وقت ایران نماینده تام‌الاختیار در تعیین مرزهای آبی‌ایران و عراق شد. این بخشی از گفت‌وگو با او درباره این قرارداد است.

این قرارداد را چگونه تنظیم کردید؟

اول گفتند از وسط آب یا وسط میاه ترسیم کنیم. این خط مُنَصِّف را نمی‌شود رسم کرد.

همدان، کهنسال‌ترین پایتخت ایران، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در غرب ایران، رویدادها و حوادث بسیاری را تجربه کرده است. یهودیان نیز که قدمت حضور آنان در همدان به دوره هخامنشی بازمی‌گردد، در دوره‌های گوناگون تاریخی از این موقعیت بهره جستند. در دوره اسلامی، در باب روابط یهودیان با مسلمانان همواره حساسیت خاصی وجود داشته است. تا پیش از دوره قاجار، بیشتر یهودیان، از لحاظ اجتماعی و اقتصادی، از طبقات پایین جامعه به شمار می‌رفتند. به همین دلیل، آنان بسیار کوشیدند تا بتوانند خود را از این موقعیت خارج کنند.

کتاب «تداوم و تحول در تاریخ‌نگاری ایران» به بررسی و تحلیل آثار شها‌ب‌الدین عبدالله خوافی (حافظ ابرو) می‌پردازد. این اثر از تاریخ‌نگاری زبان فارسی در قرن نهم بحث می‌کند که در واقع دوره شکوفایی تاریخ‌نگاری است. به لحاظ کمی و تا حد زیادی از جنبه کیفی به چهره شاخص تاریخ‌نگاری قرن نهم یعنی حافظ ابرو پرداختم که هم مورخ است و هم جغرافیدان. در این اثر تلاش کردم نشان دهم حافظ ابرو در چه بستری از زمان و مکان فعالیت داشته است و از چه طرز فکری برخوردار بوده و با چه ملاحظات سیاسی و اجتماعی در زمان خودش مواجه بوده است.

26 شهریور ماه 1359 صدام حسین، رئیس‌جمهوری وقت عراق، با پاره کردن قرارداد 1975 در مقابل دوربین‌های تلویزیونی، آن را ملغی قلمداد کرد. او 5 روز بعد دستور حمله به ایران را صادر کرد. این اقدام رئیس‌جمهوری عراق روز بعد از آن در رسانه‌های منطقه و جهان بازتاب گسترده‌ای داشت. قرارداد مذکور مربوط به تعیین حدود مرزی دو کشور در اروندرود بود. اختلافات مرزی میان ایران و سرزمینی که امروز با نام عراق می‌شناسیم، سابقه طولانی دارد. ارتباط مردم فلات ایران با ساکنان بین‌النهرین به گذشته‌ها و علایق مشترک بر‌می‌گردد.

اواخر آبان ماه 1359 روستای کوچک دهلاویه در شمال غربی سوسنگرد مورد حمله نیروهای عراقی قرار گرفت. این در حالی بود که روستا توان کمی برای مقابله داشت و اگرچه کمک‌هایی به آن رسید، ولی به‌دلیل محاصره همزمان سوسنگرد، ارسال نیروهای کمکی و تجهیزات با دشواری بسیاری همراه بود. نیروهای عراقی از هر سو دهلاویه را به محاصره در آورده و با تانک و نفربر به سمت شهر حرکت کردند. وضعیت چنان دشوار بود که امکان انتقال زخمی‌ها و تخلیه شهدا از منطقه وجود نداشت. در نهایت افزایش فشارها منجر به سقوط دهلاویه شد.

یکی از عمده‌ترین فعالیت‌های سرپرسی سایکس نویسنده و جغرافیدان انگلیسی که در ایران به‌عنوان ژنرال برای نیروهای انگلیسی خدمت می‌کرد، تاسیس پلیس جنوب بود. این پلیس عمدتا در مناطق فارس و کرمان فعالیت داشت؛ اما وجود چنین نیرویی در جنوب از سوی ایرانیان مورد اعتراض بود و به علاوه با تغییر سیاست‌های انگلستان در ایران، این نیرو کارکرد خود را از دست داد و در دسامبر 1921 این نیرو به‌طور کامل منحل شد. پیش از آن بخش‌هایی از پلیس جنوب منحل شده بود افسران انگلیسی و وابسته‌های این نیرو به تدریج کشور را ترک کرده بودند.

از نخستین کارهای ژنرال گاردان در ایران این بود که در ذی‌الحجه 1222 (فوریه 1808) سروان فابویه، افسر توپخانه این هیات را مامور تهیه توپخانه ایران کرد. فابویه پیشنهادی برای تاسیس توپخانه ایران تهیه کرد و رونوشتی از آن را به فرانسه فرستاد و در نتیجه تهیه این پیشنهاد بود که فتحعلی‌شاه نشان دوم شیر و خورشید را به او داد. در گزارش فابویه گفته شده بود که توپخانه ایران اصلاح‌پذیر نیست و باید از نو آن را درست کرد. باید دانست که ایران در آن زمان کارخانه توپریزی نداشت و چندتوپی که در ایران بود از خارج آورده بودند.

در زمان ناصرالدین‌شاه به دستور او روزنامه‌های متعددی چون وقایع اتفاقیه، دولت علیه ایران، شرف، مرآت السفر مشکوه‌الحضر، روزنامه علمی، روزنامه دولتی، روزنامه ملتی و روزنامه ایران منتشر می‌شد. یکی از انگیزه‌های مهم ناصرالدین شاه از انتشار این روزنامه‌ها این بود که خود را در نظر اروپاییان، پادشاهی پیشرو و مترقی وانمود کند و نشان دهد که در ایران نیز مانند ممالک اروپایی، روزنامه‌ها متعدد است اما افزون بر این روزنامه‌ها کارکردهای دیگری نیز داشتند، از طریق این رسانه فرمان‌ها، متن تلگراف‌ها، دستخط‌های شاه و اعلان‌های حکومتی به اطلاع مردم می‌رسید.