مونا فاطمی نژاد*

ویلهلم واسموس (۱۹۳۱-۱۸۸۰م)، نماینده سیاسی آلمان، از بحث‌انگیزترین همراهان قیام جنوب است. همچون بسیاری دیگر از شخصیت‌های تاریخی جهان، در آثار مورخان و سایر پژوهشگران، درباره عملکرد او داوری‌های مختلفی می‌توان یافت. برخی می‌کوشند برای واسموس نقشی چشمگیر در این برهه قائل شوند و گروهی دیگر جایگاه او را در این قیام کم یا بی‌اهمیت می‌دانند. به‌هرروی، هم‌زمانی حضورش در مناطق جنوبی ایران و قیام مردم آن نواحی انکارناپذیر است. هدف اصلی این جستار، بررسی روابط واسموس و تنگستانی‌ها در آغازین سال‌های جنگ‌جهانی (۱۹۱۸-۱۹۱۴م) است؛ یعنی دورانی که قیام بیش از هر زمانی از پویایی برخوردار بود.

ترجمه: شیدا قماشچی

اشاره: بنا به گزارشی که از سوی معاون هماهنگی سیاست‌گذاری، مدیریت برنامه‌ریزی «سیا» تنها ۴ روز قبل از نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق به معاون «سازمان سیا» ارسال شده، پیشنهاد کمک مالی به حسین علاء - نخست‌وزیر وقت - داده شده با این توصیه که «از او هیچ‌گونه رسید و جزئیات مخارج دریافت نشود. »

[متن سند]

گزارش معاون هماهنگی سیاست‌گذاری، مدیریت برنامه‌ریزی (وایزنر) به معاون بخش برنامه‌ریزی سازمان مرکزی اطلاعات سیا (دالس)

واشنگتن، ۲۳ آوریل۱۹۵۱ (۳ اردیبهشت ۱۳۳۰)

موضوع: برنامه ویژه ایران

۱.

15 شهریور 1294 (ششم سپتامبر 1915) معاون کنسولگری انگلستان در بوشهر موردحمله قرار گرفت و به ضرب گلوله مجروح شد. این حادثه که متعاقب تیراندازی دهم شهریور به کنسول انگلستان در اصفهان صورت گرفته بود، دو بهانه به دست انگلیسی‌ها که در انتظار آن بودند، داد:

1- حضور نظامی خود در ایران مخصوصا در خوزستان را گسترش دهند.

2- به «مستوفی» نخست‌وزیر وقت اولتیماتوم دهند که استاندار فارس را عزل کند که مستوفی چنین کرد!

15 شهریور 1306 دولت طی اطلاعیه‌ای آموزش درس ورزش در مدارس ایران را اجباری کرد و قرار شد که این درس از آغاز سال تحصیلی به برنامه هفتگی مدارس اضافه شود. لایحه مربوط به این تصمیم چند روز پیش از آن از تصویب مجلس شورای‌ملی گذشته بود.

سلیمان اول سلطان عثمانی ششم سپتامبر سال 1566 میلادی درگذشت. در دوران او سه جنگ ویرانگر با ایران و حکومت صفوی صورت گرفت. به نوشته برخی مورخان، خرم‌سلطان (روکسلانه)، ملکه دربار سلطان سلیمان نقش مهمی در تحریک سلطان عثمانی برای جنگ با ایران داشت تا به این ترتیب اروپا و امپراتوری هابسبورگ را از زیر ضربه خارج کند.

ششم سپتامبر سال 1915 ارتش انگلیس برای نخستین‌بار از تانک استفاده کرد. توپ‌های نخستین تانک‌ها در طرفین آنها نصب شده بود تا قسمت جلوی تانک سنگین نباشد. جلوی تانک‌ها به‌گونه‌ای ساخته شده بود که بتواند از موانع بالا برود و از زمین ناهموار بگذرد.

ششم سپتامبر سال 1965 دومین جنگ هند و پاکستان بر سر کشمیر با حمله نیروهای هندی به منطقه لاهور آغاز شد. زد و خوردهای پراکنده دو کشور از ماه اوت (مرداد) آغاز شده بود. پاکستان در واکنش به حمله تمام‌عیار هند، در راجستان هند چترباز پیاده کرد. در جریان این جنگ، ایران به پاکستان کمک غیرعلنی کرد و تعدادی هواپیمای نظامی ساخت آمریکا (از نوع اف - 86) را به آن کشور تحویل داد.

محمد مصدق پانزدهم شهریور ماه ۱۳۳۵ به تبعید ظالمانه خود به احمدآباد ساوجبلاغ اعتراض کرد زیرا او حتی در دادگاه نمایشی‌اش به چنین تبعیدی محکوم نشده بود! مصدق نوشته است که در آستانه اتمام دوره محکومیت، او را تحت‌الحفظ از زندان به احمد‌آباد بردند. دکتر مصدق که ۳ سال دوران محکومیت زندان او در لشکر ۲ زرهی در مرداد سال ۱۳۳۵ به پایان می‌رسید، چند روز پیش از اتمام زندان به روستای احمد‌آباد تبعید شد و از آن زمان تا پایان عمر در این روستا تحت‌نظر قرار داشت.

بهروز احمدی، معمار مطرح ایرانی ۱۵ شهریور ۱۳۹۱ در تهران چشم بر جهان فروبست. او طراح پروژه‌های چشمگیری همچون ساختمان آرمیتاژ در خیابان بخارست تهران، موزه قرآن و نمای ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی ایران بود. بهروز احمدی در طول نیم قرن فعالیت حرفه‌ای حدود ۹۰ پروژه طراحی کرد که بیشتر این پروژه‌ها به آثاری نمادین و به‌یادماندنی برای ایرانیان بدل شده‌است. او طرح برج آرمیتاژ در خیابان بخارست تهران را با الهام از پستخانه سابق ایران و ساختمان مجتمع ادارات بم را با الهام از ساختمان‌های ارگ بم طراحی کرد.

در سال ۱۸۸۶م شاهزاده محمدمیرزا به‌عنوان والی فارس منصوب شد. در همین زمان تقسیمات کشوری تغییر یافت و نظام سیاسی‌ــ اداری تازه‌ای به‌وجود آمد. براساس این نظام جدید ایران به بیست‌وهفت ایالت تقسیم شد. ایالت بیست‌وششم شامل جزایر و بنادر خلیج‌فارس بود. بندر لنگه و توابع آن از جمله جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک جزو بخش (ولایت) ویژه ایالت بیست‌وششم محسوب می‌شدند. در این زمان سعدالملک حکومت بندرعباس و لنگه را برعهده داشت. شاهزاده محمدمیرزا، والی فارس، حکومت قاسمی در بندر لنگه را تا سطح نیابت فرمانداری (نایب‌الحکومه) بوشهر تنزل داد و توابع آن را ضمیمه ایالت بنادر و جزایر خلیج‌فارس کرد و قوام‌الملک را به‌عنوان حاکم آن ایالت برگزید و سرتیپ حاجی احمدخان را نیز به سمت دریابیگی این منطقه منصوب کرد.