شماره روزنامه ۵۹۹۳
|

آرشیو اخبار : تاریخ و اقتصاد

  • موسسه ندای تاریخ به مناسبت سالروز کودتای 28 مرداد در ادامه نشست‌های عصر پنج‌شنبه خود نشستی را با حضور دکتر هرمیداس باوند، استاد حقوق بین‌الملل و از اعضای جبهه ملی برگزار کرد. باوند در این جلسه کوشید بخش‌هایی از انگیزه‌های ملی‌کردن نفت در ایران و چالش‌های حقوقی آن را مورد واکاوی قرار دهد. در ادامه بخش نخست سخنرانی وی در این برنامه را می‌آوریم.

    پیش‌درآمد ملی کردن

    در تاریخ معاصر ایران دو رویداد اتفاق افتاد، یکی انقلاب مشروطه بود که با قرارداد 1907 و تقسیم ایران به مناطق نفوذ موجب شد که عملا آزادی‌های پیش‌بینی شده در قانون اساسی محقق نشود.

  • محمدرضا جلالی نائینی، سیاستمدار و نماینده مجلس سنا در خاطراتش آورده است: من خودم در روز 28 مرداد 1332 در دفتر روزنامه باختر امروز (به مدیریت‏ دکتر حسین فاطمی،وزیر امور خارجه‏ دکتر مصدق) در کوچه نظامیه در میدان‏ بهارستان بودم. عده‏ای از تظاهرکنندگان به‏ نفع شاه، از جنوب شهر به میدان بهارستان و به طرف دفتر روزنامه آمدند. پیش از آنکه‏ آنها به دفتر ما برسند، سعید فاطمی‏ (خواهرزاده دکتر حسین فاطمی) که‏ جوان رشید و ورزشکاری بود، مرا بغل کرد و از پله‏ها پایین آورد، چون معلوم بود که این عده به قصد دفتر روزنامه در حرکت بودند و جان ما در خطر بود.

  • «من در شب ۲۵ مرداد چهار دستگاه تانک در اختیار داشتم و عجیب اینکه آن شب رانندگان تانک‌ها درخواست مرخصی کرده بودند! کودتاچیان نیز با چهار دستگاه زره‌پوش و حدود یک گردان سرباز وارد عمل شده بودند. نیمه شب به من اطلاع دادند که نقل و انتقال‌هایی در جلو پادگان باغشاه دیده می‌شود. . . نیرویی که از باغشاه وارد خیابان کاخ شده بود، محاصره کردیم. خودم با جیپ، از کلانتری یک به طرف منزل دکتر مصدق حرکت کردم. نزدیک منزل نخست‌وزیر، سرهنگ نصیری را دیدم. چهار پنج افسر او را همراهی می‌کردند. از او سوال کردم: اینجا چه می‌کنید؟ جواب داد نامه‌ای آورده‌ام.

  • ساعت ۷ صبح ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ رادیو تهران اعلامیه دولت دکتر مصدق را خواند که از کودتای نظامی خبر می‌داد که در ساعت ۵ صبح خنثی شده بود. در این اعلامیه آمده بود: «در جریان این کودتا نفرات نظامی مسلح دکتر فاطمی، وزیر امور خارجه، مهندس حق‌شناس، وزیر راه و مهندس زیرک‌زاده را در شمیران توقیف کردند و سپس به سراغ سرتیپ ریاحی، رئیس ستاد ارتش رفتند ولی موفق به دستگیری او نشدند. » بازداشت حسین فاطمی ساعاتی بیشتر به درازا نکشید و او در سرمقاله ۲۵ مرداد روزنامه «باختر امروز» با عنوان «این دربار شاهنشاهی روی دربار سیاه ملک فاروق را سفید کرد» به تندی به شاه و دربار حمله کرد.

  • طرح عملیات مشتمل بر دو جزء و بخش بود، بخشی متکی به یک سازمان شهری که در اختیار «برادران رشیدیان» بود و بخش دیگر بر همکاری چند تن از سران عشایر جنوب اتکا داشت. قرار بود که هر دو جزء عملیات در یک زمان آغاز شود. افسران ارشد ارتش و شهربانی و وکلای مجلس شورا و سناتورها، برخی روحانیون، بازرگانان، سردبیران روزنامه‌ها، سیاست‌پیشگان و نیز سردمداران اوباش در سازمان شهری جای داشتند. برنامه چنین طراحی شده بود که این سازمان با استفاده از حمایت شاه و حتی بدون آن کنترل تهران را به دست بگیرد و دکتر مصدق و وزیران او را بازداشت کند.

جستجوی پیشرفته