شماره روزنامه ۵۹۷۵
|

آرشیو اخبار : تاریخ و اقتصاد

  • شیخ‌محمد خیابانی (۱۲۵۹ خامنه - ۱۲۹۹ تبریز)، چهره‌ای شاخص در دوره انقلاب مشروطه ایران بود. او در مجلس دوم به وکالت رسید و در حین جنگ جهانی اول به تبریز رفت و قیام کرد. در دوران قیام نطق‌هایی در جمع مردم ایراد کرد که از جنبه‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی تامل‌برانگیز است. در اینجا بخشی از نطق مورخ روز دوشنبه 20 اردیبهشت ماه سال 1299 او از نظرتان می‌گذرد.

    اولین دشمن یک متجدد بزرگ ایده‌آل زمان اوست، ما می‌خواهیم از زنجیر‌های جهل و نادانی دست‌و‌پای خودمان را رهایی داده آزادانه به راه افتاده و از مذلت و محنت چند صد ساله بیرون بیاییم.

  • فقر رعایای ایران‌

    رعایا گناه و معاصی مثل ما ندارند، ظلم و ستمی نکرده‌اند، حلال یا حرامی ننموده‌اند. به جوار حق واصل شده به بهشت عنبر سرشت بروند خیلی راحت‌ترند تا پنجاه سال دیگر در زوارک باقی و زنده باشند آن هم به آن نحو که ذکر شد. در ربع مسکون مردمانی فقیرتر و زحمت‌کش‌تر و ناراحت‌تر از رعایای ایران نیست. من اغلب روزها عصر به عیادت مرضای زوارک رفته‌ام. به خدا حیوانات را در خارجه بهتر از این توجه می‌کنند و راحت‌تر نگاه می‌دارند که من وضع و خانه اینها را دیدم؛ در حالی‌که زوارک یک ده‌آبادی است نسبت به سایر دهات.

  • شیخ محمد خیابانی، مبارز مشروطه‌خواه قیام خود را از هفدهم فروردین ماه 1299 در تبریز آغاز کرد. ناکامی انقلاب مشروطه، نابسامانی اوضاع سیاسی- اجتماعی ایران، دخالت‌های دولت‌های روس و انگلیس، ضعف حکومت مرکزی و تصویب قرارداد ۱۹۱۹ با وساطت وثوق‌الدوله و موضوع اولتیماتوم روس به ایران و انحلال حزب دموکرات آذربایجان ازجمله دلایل قیام شیخ محمد خیابانی بود. شیخ بزرگ با تشکیل جمعیتی مبارز، در راه پیروزی مشروطه، گام‌‌های مهمی در تبریز برداشته بود. وی روزنامه «تجدد» را منتشر کرد که از اثرگذارترین نشریات آن دوران بود.

  • ششم آوریل 1917 ولادیمیر ایلیچ لنین پس از یازده سال که به حالت تبعید در اتریش و سوئیس به‌سر برده بود و از آنجا جنبش سوسیالیستی را رهبری می‌کرد با کمک آلمانی‌ها که می‌خواستند دولت روسیه را گرفتار دشواری‌های داخلی کنند و از جنگ جهانی اول خارج سازند، به وطن بازگشت. لنین در بازگشت به روسیه طی یک سخنرانی عمومی، «کاپیتالیسم و رقابت بر سر استثمار ملل» را عامل شعله‌ور شدن آتش جنگ جهانی اول دانست. وی تاکید کرد تا این دو عامل وجود داشته باشد جنگ نیز ادامه خواهد داشت. لنین که در آن زمان 47 ساله بود در 28 ماه مه 1917 خواهان ایجاد یک جمهوری دموکراتیک فدرال در روسیه شد.

  • در شهر تبریز مرحوم خیابانی هـر روز میتینگـی تشـکیل داده و بـرای اهالی نطق می‌کرد و علیه قـرارداد و مداخلـه انگلیسـی‌ها در امـور داخلـی ایـران اعتراض می‌کرد؛ ولی اظهارات او به هیچ وجه علیه دولت مرکـزی ایـران نبـود و ذکری از استقلال و تجزیه و سایر جملات مبتذل که بعدها پس از مرگ او رایـج شد، نمی‌رفت.

    - از خاطرات عبداالله بهرامـی، رئـیس نظمیـه تبریـز در سال 1299

    .
  • دکتر حامد عامری

    در بررسی مصلحت‌خانه بررسی منشور صادرشده از سوی ناصرالدین شاه را باید با توجه بیشتری در نظر داشت. «منشور» این مجلس، در ربیع‌الثانی1276ه. ق، صادر شد. «کتابچه قواعد» آن به ضمیمه فرمان شاه همان اوان به‌طبع رسید و گاه آن را «مشورت‌خانه عامه دولتی» نیز نامیده‌اند. (لغت «مشورت‌خانه» را در نوشته‌های رسمی و غیررسمی به معنای پارلمان هم به‌کار می‌بردند. )

    متن پیام شاه این است:

    «چون نیت خالص همایون ما محض برای آبادی مملکت و ترقی دولت و ترقی قاطبه آنان معروف است، از تاییدات خداوندی امید آن داریم که ما را موفق بر استدامت و تکمیل این مقصود عاقبت محمود فرمایند.

  • 17 فروردین 1299 شمسی دموکرات‌های تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی ادارات شهر و مراکز حکومتی را تصرف و ماموران حکومت مرکزی را اخراج کردند. روز بعد عده‌ای از مجاهدان قدیمی به خیابانی پیوستند و دانش‌آموزان مدارس به بازارها ریخته دکان‌ها و مغازه‌ها را به تعطیلی کشاندند و چون سربازان و پاسبانان بلدیه چند ماه حقوق نگرفته بودند، آنان را برای دریافت حقوق خود به مرکز قیام (اداره روزنامه تجدد) دعوت کردند و به این ترتیب پاسبانان را با خود همراه کردند. خیابانی و یارانش بعد از تصرف کامل شهر، در روز 19 فروردین 1299 شمسی بیان‌نامه‌ای از طرف «هیات‌مدیره اجتماعات» به دو زبان فارسی و فرانسه صادر کردند.