علیرضا دولتشاهی*

زمانی‌که از دارالفنون به‌عنوان نهادی موثر در شکل‌گیری دوران مدرن تاریخ این سرزمین سخن می‌گوییم نباید مواردی را از نظر دور کنیم. به باور من پیوند زدن شکل‌گیری این نهاد به این شخص یا آن شخص و تلاش در قرار دادن این نهاد تاریخی در سایه سار حضور اسطوره‌ای شخصی خاص، از یاد بردن این حقیقت آشکار تاریخی است که شکل‌گیری و پیدایی دارالفنون در فراسوی اراده افراد و خواست آنان بوده است. این شکل‌گیری بی‌شک نیازی تاریخی و زاده روح زمان بوده. به یاد آوریم که بنیاد گرفتن دارالفنون در ایران کم وبیش همزمان با تاسیس نهادی مشابه در ژاپن است.

پس از نماز، ورزش و صبحانه، مشغول مطالعه شدم و تا ظهر در مجلس یکسره مطالعه کردم. پیامی برای سمینار جهاد و پیامی برای سمینار انجمن امامیه پاکستان فرستادم که مرا دعوت به شرکت کرده بودند. گزارش‌های بازرسی کل کشور را در چند مورد خواندم که کارهای خلاف قانون برخی نهادها و ارگان‌های قضایی و اجرایی را نوشته بودند. گزارش بانک مرکزی درباره اقتصاد کشور را خواندم، در اقتصاد حرکت ضعیفی آغاز شده ولی در اثر جنگ و محاصره اقتصادی، کمبودها و عقب افتادگی‌ها فراوان است. ساعت چهار بعد از ظهر به منزل آمدم. یاسر اصرار داشت زودتر به خانه بیایم و در انجام تکالیف مدرسه به او و مهدی کمک کنم، به آنها کمک کردم.

ریچارد فرای در ژانویه 1920 در خانواده‌ای سوئدی تبار در ایالت آلاباما به دنیا آمد. وی از همان نوجوانی به مطالعه تاریخ به‌ویژه تاریخ شرق بسیار علاقه‌مند بود و همین امر باعث شد همزمان با مطالعه رشته فلسفه در دانشگاه ایلینوی در رشته تاریخ نیز به تحصیل بپردازد. آشنایی با آلبرت اومستد موجب شد که او مجذوب کشفیات موسسه شرق‌شناسی در تخت جمشید شود و شروع به یادگیری زبان فارسی کرد. وی پیش‌تر زبان عربی و ترکی را نیز آموخته بود. او با ترجمه کتاب «تاریخ بخارا» موفق شد از انجمن بورسیه‌های دانشگاه هاروارد بورسیه شود و در دانشکده مطالعات مشرق زمین و آفریقا در لندن به تحصیل پرداخت و در بازگشت در هاروارد به تدریس تاریخ و مذاهب خاورمیانه پرداخت و همزمان زبان ارمنی آموخت.

اصلاحاتی که از زمان عباس میرزا شروع شد و با امیرکبیر نیز ادامه پیدا کرد پاسخ به یک ضرورت تاریخی و لزوم ایجاد تغییرات ساختاری و تغییر در صورت‌بندی اجتماعی بود که از شرایط خارجی نشات می‌گرفت زیرا جامعه در شرایط جدیدی قرار گرفته بود که اگر برای پاسخ به آن شرایط دست به اصلاحات و نوسازی نمی‌زد ایران به لحاظ موجودیت سیاسی، فرهنگی، فکری و عملی به‌طور کلی از صحنه تاریخ بشری حذف می‌شد و جایگاهش در حاشیه تمدن جدید تثبیت می‌شد. اقدام‌های امیرکبیر بهترین فرصت تاریخی بود تا به این ضرورت تاریخی جواب داده شود که ایران زمان قاجار از دست داد.

تبلیغات در جامعه تاثیری شگرف دارد که چشم‌پوشی از آن ناممکن است. این تبلیغات برای اشاعه دین نیز تاثیر بسزایی دارد. حتی نقش تبلیغی پیامبران در جهان بسیار مهم بوده است و در واقع کار اصلی آنان تبلیغ و ترویج آیین الهی در جامعه بوده است. از آنجا که ایران عصر صفوی کشوری بود که به تازگی مذهب شیعه در آن رسمیت یافته بود، تبلیغ می‌توانست در اشاعه این مذهب بسیار موثر باشد، اما مسوولیت این تبلیغ با چه کسی بود و این تبلیغات را چه کسانی باید انجام می‌دادند؟ طبیعی است که قبل از هرکس خود حکومت که بانی رسمیت یافتن این آیین در ایران بود باید کاری را که آغاز کرده است به ثمر برساند.

اواسط دی ماه سال ۱۳۲۹ طرح لغو همه قوانین مطبوعاتی کشور به استثنای قانونی که مجلس، دو سال پس از مشروطه وضع کرده بود از تصویب گذشت که پیروزی بزرگی برای روزنامه‌نگاری ایران به‌شمار می‌رفت. مبارزه روزنامه‌نگاران در پی اطلاعیه دولت رزم‌آرا مبنی بر اینکه «مطبوعات درباره نفت چیزی ننویسند» آغاز شد. از نیمه آبان آن سال روزنامه‌نگاران اعتراض خود را به این صورت آغاز کردند: تحصن در ساختمان مجلس، شرکت نویسندگان در اجتماعات و سخنرانی و درخواست از مردم به ارسال نامه و طومار اعتراضی به مقامات و توسل به دادستان کل و مقامات قضایی دیگر مبنی بر این که ضوابط مطبوعاتی ایران مغایر روح قانون اساسی و موازین جهانی است، کاستن از صفحات روزنامه‌ها و به این بهانه خودداری از انتشار اخباری که وزارتخانه‌ها ارسال می‌داشتند، سفید گذاردن…

شهر فردوس تا سال 1308 خورشیدی، تون نام داشته و در متون قدیمی اغلب به نام بلده طیبه تون و در مکاتبات دوره صفویه، به نام دارالمومنین تون نامیده شده‌ است. زمین‌لرزه سال ۱۳۴۷ این شهر تاریخی را به‌شدت ویران کرد و جز چند بنای قدیمی، سایر ساختمان‌های آن تخریب شدند. پس از آن زمین‌لرزه ویرانگر این شهر از محل قدیمی خود به منطقه جدیدی در مجاورت مکان قبلی منتقل شد. اهالی فردوس شهر تاریخی تون را با نام «شهر کهنه» می‌شناسند. این شهر در فاصله 345 کیلومتری جنوب مشهد و 195 کیلومتری شمال‌غربی بیرجند قرار دارد.