دکتر حجت فلاح توتکار
استادیار تاریخ دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) قزوین

حاج محمدحسن اصفهانی کمپانی مشهور به امین‌الضرب (1253-1316ق) از تجار معروف عصر ناصری و مظفری است. بر بنیاد اطلاعات موجود کار تجارت در خاندان او سابقه داشت. پدربزرگ وی حاج‌مهدی، صرافی خرده‌پا و به اندک قانع بود. امین‌الضرب به گاه خردسالی به حجره او می‌رفت. شاید این مساله نخستین آشنایی او با کار تجارت باشد. این سنت تجاری در خاندان او ادامه داشت و پدرش محمدحسین به بسط و گسترش فعالیت‌های تجاری به شهرهای دیگر برآمد.

نام آندری توپولف با صنعت هواپیماسازی شوروی گره خورده است. این مهندس و مخترع بزرگ دهم نوامبر سال ۱۸۸۸ در روسیه به‌دنیا آمد. طراحی و ساخت بیش از یکصد نوع هواپیما به نام او ثبت شده که ۷۸ مورد آن رکورد جهانی داشته است. به گفته مورخان بمب‌افکن «تی یو ـ ۲» از دلایل پیروزی ارتش شوروی در جنگ جهانی دوم علیه هیتلر بود. او همچنین طراح نوعی تفنگ بود به اسم AK-۴۷ که تولید آن از سال ۱۹۴۹ آغاز شد. توپولف گفته است که اگر آلمان‌ به کشورش حمله نمی کرد به جای سلاح، ماشین‌آلات کشاورزی طراحی می‌کرد و می‌ساخت.

منابع گوناگون اطلاعات ضد و نقیضی در رابطه با «نایب‌حسین کاشی» و قیام او به همراه یاران و فرزندانش می‌دهند. ملاعبدالرسول مدنی که از روحانیون روشنفکر در عصر مشروطه است علت قیام نایبیان را ضعف دولت مرکزی، طمع و رشوه‌گیری اولیای دولت، شرارت نفسانی بزرگان کاشان، جسارت عاملان شورش و بیکاری عمومی در میان مردم می‌داند. اغلب منابع، نایب حسین را که سردسته گروه نایبیان کاشان بود و اصالتا از ایل بیرانوند لرستان به کاشان آمده بود، از جمله اشرار و غارتگران می‌دانند که نظم و امنیت منطقه را به‌هم ریخته و موجبات دردسر مردم را پدید آورده بود.

ماهنامه ادبی و علمی «آتلانتیک» نهم نوامبر سال 1857 در بوستون آمریکا بنیان نهاده شد. فرانسیس آندروود، ناشر و موسس این نشریه در نظر داشت آن را به صدای فرهنگ و علم نوین تبدیل کند. این ماهنامه هنوز نیز منتشر می‌شود و با 440 هزار شمارگان و بیش از 400 هزار مشترک جزو نشریات پر مخاطب آمریکا محسوب می‌شود.

هرچند کشاورزی به‌عنوان یک بخش استراتژیک شرط لازم اقتدار و پویایی ما است و افزایش بهره‌وری آن بسیار ضروری و اولویت اول ماست، اما اگر بخواهیم کشاورزی‌مان را تبدیل کنیم به لکوموتیو رشد اقتصادی‌ خودمان، درواقع کشورمان را برمی‌گردانیم به ۶۰۰ سال پیش. همچنین اگر بخواهیم لکوموتیو رشد اقتصادی‌مان تجارت باشد، برمی‌گردیم به ۴۰۰ سال پیش. اگر به صنعت هم به این منظور روی‌بیاوریم، -کما اینکه در سده گذشته روی آورده‌ایم و پیشرفته‌شدن کشور را مساوی صنعتی‌شدن آن پنداشته‌ایم!- باز همین‌طور؛ یعنی به چرخه پیشرفتی و رشد ۲۰۰ سال پیش پیوسته‌ایم که دیگر مایه پیشرفت نیست.

وجه تولید شهری در ایران را وجه تولید خرده کالایی صنایع‌دستی و وجه تولید سرمایه‌داری صنعت جدید تشکیل می‌داد، منتها وجه تولید سرمایه‌داری، هم به‌صورت مطلق و هم در رابطه با تولید پیشه‌وری به سرعت رشد می‌کرد. در دهه 1930م/ 1310ش دولت پیشگام گسترش توسعه سرمایه‌داری در کشور شد (هرچند بخش‌خصوصی نیز در این فرآیند نقش کمی ایفا نکرد). بخش عمده توسعه منابع دولتی صرف طرح‌های زیربنایی شد که بارزترین آنها راه‌آهن سراسری بود.

احداث این خط‌آهن 850مایلی سراسری در واقع به هدر دادن منابع بود؛ طرحی پر هزینه که پیامدهای ناگوار چندی داشت.

وضعیت برآوردهای مربوط به تصویر جمعیت‌شناختی ایران عهد قاجار هم مانند حدس و تخمین‌های مربوط به ایران سده هفدهم (979تا 1079ش) گیج‌کننده است. در مورد میزان جمعیت کشور در اوایل سده نوزدهم (1179تا 1279ش)، اختلاف‌نظر شدیدی وجود دارد و منابع مختلف جمعیت ایران را مثل سده هفدهم (979 تا 1079ش) و اوج قدرت دولت صفویه، بین 5 تا 10 میلیون نفر برآورد کرده‌اند. یکی از علل عمده این نوسان بزرگ، دشواری تخمین جمعیت ایلی ایران است، جمعیتی که رقم قابل‌توجهی را تشکیل می‌داد، از دیگر علل نوسان آن است که با الحاق گرجستان و سایر مناطق قفقاز در سال‌های 1813م/ 1192ش و 1828م/ 1207ش به روسیه حدود یک میلیون نفر از جمعیت ایران کاسته شد.