گروه تاریخ و اقتصاد - فریماه فلاحی: کودتای 28 مرداد سال 1332 تاکنون از زوایای مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بررسی شده است، اما همچنان موضع‌گیری‌های متفاوتی درباره آن وجود دارد. با این حال اسناد و مدارکی که طی چند دهه اخیر منتشر شده نور تازه‌ای بر مغاک آن واقعه انداخته و حالا دیگر کمابیش روشن شده که مستشاران و برنامه‌ریزان آمریکایی در اتحاد با انگلیس و به قصد صیانت از منافع اقتصادی و سیاسی خود در خاورمیانه دست به طراحی و اعمال کودتای مذکور زده‌اند. دکتر داریوش رحمانیان، مورخ و استادیار تاریخ دانشگاه تهران و مولف کتاب «تاریخ ع‍ل‍ت‌ش‍ن‍اسی ان‍ح‍طاط و ع‍ق‍ب‌م‍ان‍دگی ایرانیان و مسلمین» (از آغ‍از دوره ق‍اج‍ار تا پایان دوره پ‍ه‍ل‍وی)، است.

تنظیم و تالیف: حسن فرازمند‌‌‌‌

تشکلی موسوم به «گروه بررسی مسائل ایران» در گزارش مشروحی که درباره وضعیت تهران در سال 53 منتشر کرد، تهران را یک شهر کلنگی و آماده تخریب و بازسازی اعلام کرد. در این گزارش که بخش‌هایی از آن در روزنامه اطلاعات 31/ 6/ 53 منتشر شد آمد: « 40 درصد از کل واحدهای مسکونی تهران یک اتاقه است و این رقم در نواحی جنوبی شهر به 75 درصد هم می‌رسد و تراکم جمعی در برخی محلات جنوب‌شهر به 500 تا 650 نفر در هر هکتار مربع بالغ می‌شود، در حالی که در نقاط شمالی تهران این تراکم به 50 تا 60 نفر می‌رسد.

سازمان ثبت احوال کشور روز 31 مرداد سال 1353 در اطلاعیه‌ای ویژه جمعیت ایران را 32 میلیون نفر اعلام کرد و نوشت: «جمعیت ایران در پایان تیرماه (53) به 32 میلیون و 300 هزار و 810 نفر رسیده است و در همین حال جمعیت تهران 3 میلیون و 587 هزار و 212 نفر است. » در ارائه آمار یادشده همچنین آمد «در کشور 16 میلیون و 469 هزار و 403 مرد و 15 میلیون و 831 هزار و 407 زن وجود دارند. »

سرانجام پس از بحث و بررسی‌های زیاد، کسبه تهران با اتاق اصناف به این نتیجه رسیدند که تمام جمعه‌ها را تعطیل کنند. در روز 31 مرداد 43 جراید تصاویر کرکره‌های پایین کشیده شده و تعطیلات کسب و کار را در صفحات اقتصادی و اجتماعی خود منتشر کردند. 31 مرداد 43 روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشت: «اصناف و پیشه‌وران تهران، شمیرانات، شهرری و تهرانپارس تعطیل عمومی کردند و در سراسر مناطق این شهر بزرگ و وسیع (به جز مغازه‌هایی که طبق تصمیم خود اتاق اصناف باز بودند) کسی کاسبی نمی‌کرد و کلیه اصناف تهران و حومه این روز را به امور شخصی پرداختند و استراحت کردند.

طبق گزارشی که از سوی نشریه نفتی «پترولیوم پرس سرویس» در مرداد 43 منتشر شد ژاپن در میان کشورهای مصرف‌کننده نفت در صدر جدول قرار داشت. در این گزارش که بخش‌هایی از آن ترجمه شد و در روزنامه اطلاعات روز 31 مرداد سال 43 به چاپ رسید، آمده است: «بین کشورهای صنعتی ژاپن موقعیت خود را به عنوان پرمصرف‌ترین کشور حفظ نموده است و اگر این سرعت (مصرف نفت) افزایش حفظ شود ژاپن ظرف 3 سال آینده مصرف نفتش به دو برابر افزایش خواهد یافت و این نوعی بیماری نفتی است. » براساس این گزارش، مصرف محصولات نفتی در دنیای آزاد در سال 1963 به طور کلی با سرعتی محسوس رو به افزایش بود و احتیاجات داخلی به طور کلی 6/ 7 درصد افزایش یافت و احتیاجات سوخت کشتی‌ها نیز به میزان 7/ 6 درصد بالا رفت در قسمت دیگری از این گزارش تحلیلی آمده: «در اروپای…

بانک عمران از 31 مرداد سال 1343 با ارائه طرح «پرداخت وام بدون بهره» توجه عموم سرمایه‌گذاران در این بانک و نیازمندان به وام را به خود جلب کرد. این مطلب زمانی عینیت یافت که مراسم دهمین دور قرعه‌کشی‌های این بانک در روز 25 مرداد 43 برگزار شد و تلویزیون گزارش مشروح این مراسم را پخش و اعلام کرد که جایزه نخست این دور قرعه‌کشی‌ها متعلق به «شهریار باستانی» است که با تشکیل و افتتاح حساب سرمایه در بانک عمران برنده صد هزار تومان وام بدون بهره شد. مطبوعات نیز عکس این برنده خوش‌شانس را چاپ کردند و نوشتند «وی متولد 1280 از همدان است که در آبان 1342 با سپردن 1800 ریال (180 تومان) سرمایه در بانک عمران اکنون برنده 100 هزار تومان وام بدون بهره شده است و قصد دارد با این وام یک خانه بزرگ و شیک برای خود بسازد.

صبح با حضرت والا باغ شاه رفتم. بالاخانه لقمان‌الممالک طبیب اعلیحضرت جنب تلگرافخانه رفتیم. صدراعظم و مهندس‌الممالک وزیر علوم بودند. بعد از احوال‌پرسی‌ها و صرف چای وزیر علوم نظامنامه انتخابات را گرفته در باب منتخب چیزی نوشت که بیست تومان مالیات بده باشد. حضرت والا فرمودند اینجا مثل فرنگستان نیست. ممکن است شخصی معتبر و محترم و صاحب مال باشد؛ اما مالیات بده نباشد مثل معین‌التجار. صدراعظم گفت تجار که این همه گمرک می‌دهند. من گفتم گمرک را تاجر نمی‌دهد. گفت پس کی می‌دهد. من دیدم هیچ تا امروز نفهمیده.

دو ماهی که از مسافرت بنده به ایتالیا گذشت، دو نفر فرانسوی یکی به نام گوتیه و دیگری به نام مسیو دولرمان که از نتاج (نوادگان) خانواده‌های بزرگ اشرافی فرانسه بودند و این دو نفر برای تجسس مشتری برای فروش ماهوت پارچه‌های ساخت فرانسه به طهران آمده بودند، چون مشتری پیدا نکرده بودند و مرحوم حکیم باشی طولوزان فرانسوی که از تاریخ اجداد دولرمان خبر داشت از او خدمت شاه حمایت می‌‌نمود، مدعی گشتند یعنی این مسافرین جدیدالورود اظهار داشتند که ما می‌توانیم کمپانی خود را وادار کنیم که راه‌آهن طهران به قم را بکشد.

گروه تاریخ و اقتصاد: تنها کسی که در قرن گذشته تفکر تاریخی را در ایران ترقی داد، میرزا آقاخان کرمانی است. او شخصیت فکری چند جانبه داشت و در تاریخ فکر پایگاهی بلند دارد که ناشناخته مانده است. نماینده کامل‌عیار طغیان علیه سنت تاریخی‌نویسی است. موضوع تاریخ را از ثبت وقایع و سرگذشت شاهان به تحولات اجتماعی و جریان‌های تاریخی منحرف گردانید. در نگارش تاریخ شیوه«استدلال» و «استقراء» را به کار برد و گذشت تاریخ را با توجه به رابطه علت و معلول، مورد غور و تامل قرار داد و ارتباط طبیعی امور و تحولات اجتماعی را مطالعه کرد.