خیالات پلیمری

افزایش صادرات پلاستیک، در نگاه نخست شاید تنها نشانه‌‌‌ای از گسترش بازار برای کالاهای مصرفی به‌‌‌نظر برسد، اما در متن پیچیده‌‌‌تر اقتصاد جهانی، این رشد حامل سیگنال‌‌‌هایی است که از حرکت هند به‌‌‌سوی ارتقای موقعیت‌اش در زنجیره جهانی ارزش خبر می‌دهد. در سال مالی جاری، صادرات محصولات پلاستیکی هند با رشد ۸ درصدی به ۱۲.۵ میلیارد دلار رسید؛ این عدد، اگرچه در مقایسه با صادرات کل این کشور ناچیز به‌‌‌نظر می‌‌‌رسد، اما به‌‌‌لحاظ ساختار کالا و ترکیب بازار، دارای اهمیت راهبردی است.

صادرات پلاستیک: در نگاه جزئی‌‌‌تر، سهم عمده رشد صادرات به گروه‌‌‌هایی مانند فیلم‌‌‌های پلاستیکی، گونی‌‌‌های بافته‌‌‌شده، کف‌‌‌پوش‌‌‌ها و چرم مصنوعی اختصاص دارد؛ کالاهایی که عموما نیمه‌‌‌ساخته و دارای ارزش افزوده‌‌‌ای بالاتر از مواد خام پتروشیمی هستند. این موضوع از دو منظر اهمیت دارد: نخست، نشان می‌دهد صنعت پلاستیک هند در حال عبور از مرحله صادرات مواد خام (مانند پلی‌‌‌اتیلن و پلی‌‌‌پروپیلن) به سمت صادرات محصولات تبدیلی است؛ و دوم، بیانگر ظرفیت صنعتی برای پاسخ‌‌‌گویی به استانداردهای بین‌المللی در تولید کالای قابل عرضه در بازار جهانی است.

زنجیره‌‌‌ای به سوی مزیت رقابتی پایدار: هند با برخورداری از صنعت پتروشیمی توسعه‌‌‌یافته، در دهه گذشته تلاش کرده است تا حلقه‌‌‌های پایین‌‌‌دستی زنجیره را تقویت کند. تولید محصولات نهایی پلاستیکی و صادرات آنها، یکی از مصادیق موفق این تلاش‌‌‌هاست. آنچه این کشور را در رقابت با بازیگران بزرگ‌تر مانند چین یا ترکیه متمایز می‌کند، ترکیبی از نیروی کار ارزان، سیاست‌‌‌های حمایتی صادراتی و همچنین توافق‌‌‌های تجاری دوجانبه با بازارهایی مانند امارات، آفریقا و آمریکای لاتین است. در این میان، شورای صادرات محصولات پلاستیکی هند به‌‌‌عنوان نهاد سیاستگذار و ترویج‌‌‌دهنده صادرات، نقش محوری در جهت‌‌‌دهی بازارها ایفا می‌کند.

فرصت یا تهدید؟: بر اساس آخرین داده‌‌‌ها، صادرات پلاستیک هند به بیش از ۲۰۰ کشور انجام می‌شود؛ با این حال، بخش عمده این صادرات هنوز متکی به بازارهایی خاص مانند ایالات متحده، امارات و چین است. اگرچه این بازارها از منظر ارزش بالا هستند، اما اتکای بیش از حد به چند کشور خاص می‌تواند ریسک سیاسی و اقتصادی به‌‌‌همراه داشته باشد. در همین راستا، هند تلاش می‌کند از طریق گسترش توافق‌‌‌های تجارت آزاد و اعزام هیات‌‌‌های تجاری به کشورهای آفریقایی، آمریکای جنوبی و آسیای مرکزی، تنوع سبد صادراتی را افزایش دهد؛ سیاستی که در صورت تحقق، می‌تواند به کاهش وابستگی و افزایش پایداری منجر شود.

محدودیت‌های داخلی، موانع صادراتی: اگرچه رشد صادرات نشانه‌‌‌ای از پویایی بخش پلاستیک هند است، اما این مسیر بدون مانع نبوده است. یکی از اصلی‌‌‌ترین چالش‌‌‌ها، ضعف در فناوری تولید و وابستگی به ماشین‌‌‌آلات خارجی است. بسیاری از تولیدکنندگان هندی هنوز نیازمند واردات ماشین‌‌‌آلات از آلمان، ایتالیا یا چین هستند؛ مساله‌ای که هزینه تولید را افزایش داده و بهره‌‌‌وری را کاهش می‌دهد.

از این‌‌‌رو، پیشنهاد ایجاد صندوقی مشابه صندوق فناوری در صنعت نساجی مطرح شده تا صنعت پلاستیک نیز به‌‌‌سوی ارتقای فناوری گام بردارد.از سوی دیگر، کمبود نیروی کار متخصص در زمینه طراحی قالب‌‌‌ها، ماشین‌‌‌آلات و مهندسی پلیمر، یکی دیگر از چالش‌‌‌هایی است که به کاهش رقابت‌‌‌پذیری می‌‌‌انجامد. پیشنهاد شده دانشگاه‌‌‌ها و موسسات آموزش فنی دوره‌‌‌های ویژه‌‌‌ای برای تربیت نیروی کار متخصص در این حوزه تعریف کنند تا زنجیره تولید از تامین مواد تا طراحی نهایی یکپارچه شود.

زیست‌‌‌محیط و چشم‌‌‌انداز صادرات: در دنیایی که محدودیت‌های زیست‌‌‌محیطی نقش فزاینده‌‌‌ای در سیاستگذاری دارند، صادرات پلاستیک بدون توجه به مسائل پایداری ممکن نیست. هند با اتخاذ سیاست‌‌‌هایی در زمینه تولید پلاستیک‌های زیست‌‌‌تخریب‌‌‌پذیر، سرمایه‌‌‌گذاری در نوآوری‌‌‌های سبز و گسترش فناوری‌‌‌های بازیافت، تلاش کرده خود را با استانداردهای جهانی تطبیق دهد. این مسیر، اگرچه پرهزینه و پیچیده است، اما تنها راه ورود پایدار به بازارهای توسعه‌‌‌یافته‌‌‌ای مانند اروپا و آمریکاست.

چشم‌‌‌انداز ۲۰۲۷: هند هدف‌‌‌گذاری کرده تا صادرات پلاستیکش تا سال ۲۰۲۷ به ۲۵ میلیارد دلار برسد. برای تحقق این هدف، میانگین رشد سالانه باید حدود ۲۰‌درصد باشد؛ عددی که تنها در صورت تحقق سه شرط قابل دستیابی خواهد بود: ۱) گسترش دسترسی به بازارهای جدید، ۲) ارتقای بهره‌‌‌وری صنعتی از طریق فناوری و ۳) حمایت دولتی در قالب مشوق‌‌‌های صادراتی و زیرساختی. دستیابی به این هدف، علاوه بر تقویت صادرات غیرنفتی هند، از منظر کلان می‌تواند وابستگی اقتصاد به خدمات را کاهش و سهم صنعت را در تولید ناخالص داخلی افزایش دهد.

پلیمرها، پیشران رشد در اقتصاد نوظهور: افزایش صادرات محصولات پلاستیکی، نماد گذار اقتصاد هند از مرحله مونتاژ به مرحله ساخت است. این گذار، اگر با سیاست‌‌‌های حمایتی، توسعه فناوری و تعمیق بازارها همراه باشد، می‌تواند به مدلی برای دیگر اقتصادهای نوظهور تبدیل شود. در جهانی که مزیت‌‌‌های سنتی مانند نیروی کار ارزان رو به افول است، تنها کشورهایی قادر به حفظ رقابت‌‌‌پذیری خواهند بود که زنجیره تولید خود را به سمت محصولات پیچیده‌‌‌تر، پایداری زیست‌‌‌محیطی و ادغام در بازارهای بین‌المللی حرکت دهند.