افت ظرفیت تولید برق‌‌‌آبی‌ها
نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی با دو مزیت عمده نسبت به سایر منابع تولید انرژی شناخته می‌‌‌شوند: استهلاک بسیار پایین و قابلیت ورود و خروج سریع به مدار تولید. این ویژگی‌‌‌ها آنها را به گزینه‌‌‌ای ارزشمند برای مدیریت پیک مصرف تبدیل می‌کند.
با این حال، هزینه‌‌‌های بالای احداث و وابستگی به منابع آبی، محدودیت‌های قابل‌توجهی را بر توسعه و بهره‌‌‌برداری از این نیروگاه‌‌‌ها تحمیل می‌کند. این چالش‌‌‌ها در سال‌های اخیر با تشدید خشکسالی‌‌‌ها، به‌‌‌طور فزاینده‌‌‌ای نمایان شده‌‌‌اند. در شرایط عادی، نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی قادر به تامین متوسط ۵درصد از انرژی مورد نیاز کشور هستند؛ اما نکته کلیدی در قدرت مانور آنهاست که در سال‌های گذشته توانسته‌‌‌اند در پیک مصرف تابستان، سهمی تا ۱۰درصد در طول شبانه‌‌‌روز و تا ۱۵درصد در لحظات اوج مصرف داشته باشند. این انعطاف‌‌‌پذیری، ارزش استراتژیک این نیروگاه‌‌‌ها را دوچندان می‌کند، خصوصا در زمان‌‌‌های بحرانی شبکه برق.
نکته مهم در مدیریت نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی، تعیین اولویت‌‌‌های بهره‌‌‌برداری است. برخلاف تصور عمومی، اولویت نخست در سدهای مخزنی دارای نیروگاه برق‌‌‌آبی، تامین آب پایین‌‌‌دست برای مصارف شرب، صنعت، کشاورزی و محیط‌زیست است و تولید برق در اولویت دوم قرار دارد. این رویکرد، برنامه‌‌‌ریزی یکساله‌ای را می‌‌‌طلبد که از ابتدای هر سال آبی (مهرماه) آغاز می‌شود. وضعیت سدهای کشور از نظر کاربرد نیز متفاوت است. سدهایی مانند مارون، کرخه، دز، گتوند، سفیدرود، مهاباد و زاینده‌‌‌رود، اولویت تامین آب دارند، در حالی که سدهایی چون کارون سه، کارون چهار، مسجد سلیمان و رودبار، عمدتا برای تولید برق طراحی شده‌‌‌اند. این تنوع کاربری، مدیریت یکپارچه منابع آب و برق را پیچیده‌‌‌تر می‌‌‌سازد.
خشکسالی سال آبی جاری که به گفته کارشناسان، از پیش‌بینی‌‌‌های اولیه نیز فراتر رفته، شرایط را برای تولید برق‌‌‌آبی دشوارتر کرده است. مقایسه آمار نشان می‌دهد که تا ۲۴ فروردین امسال، آورد آب به حوضه کارون بزرگ نسبت به سال گذشته (که خود سالی خشک محسوب می‌‌‌شد) ۳۴درصد کاهش یافته است. به عبارت دقیق‌‌‌تر، در سال آبی گذشته، ۱۴.۸ میلیارد مترمکعب آب وارد این حوضه شد، اما پیش‌بینی امسال تنها ۹.۸میلیارد مترمکعب است؛ کاهشی چشمگیر که تاثیر مستقیمی بر ظرفیت تولید برق خواهد داشت.
اهمیت حوضه کارون بزرگ در تامین انرژی‌برق‌‌‌آبی کشور غیرقابل انکار است. آمارها نشان می‌دهد که ۷۵ تا ۸۵درصد کل انرژی‌برق‌‌‌آبی کشور از این حوضه استحصال می‌شود. در تابستان سال گذشته، متوسط انرژی روزانه تولیدی در این حوضه، ۶۸,۵۲۷مگاوات ساعت بوده است؛ رقمی که حفظ آن در تابستان پیش رو، با توجه به کاهش شدید منابع آبی، چالشی جدی برای مدیران صنعت برق محسوب می‌شود. در مجموع، کشور از ظرفیت نصب شده ۱۲,۲۵۵مگاواتی نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی برخوردار است. خوشبختانه تاکنون از ۶۳واحد نیروگاهی بزرگ، واحدهایی با ظرفیت ۱۰,۸۰۰ مگاوات پس از انجام تعمیرات لازم، به مدار تولید بازگشته‌‌‌اند و پنج تا شش واحد باقی‌‌‌مانده نیز تا پایان خرداد آماده بهره‌‌‌برداری خواهند شد.
تجربه سال‌های اخیر نشان داده که استراتژی وزارت نیرو در مواجهه با خشکسالی، حفظ ذخیره آب برای تولید برق در ماه‌‌‌های گرم است. به همین دلیل، از ظرفیت نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی در فصول سرد و معتدل کمتر استفاده می‌شود تا آب ذخیره شده بتواند در زمان پیک مصرف تابستان به کار گرفته شود. این رویکرد، گرچه از نظر مدیریت شبکه برق منطقی به نظر می‌‌‌رسد، اما نشان‌‌‌دهنده محدودیت‌های ساختاری در بهره‌‌‌برداری بهینه از این منابع ارزشمند است. به نظر می‌‌‌رسد برای افزایش سهم نیروگاه‌‌‌های برق‌‌‌آبی در سبد انرژی کشور، علاوه بر مدیریت بهینه منابع موجود، باید به دنبال توسعه فناوری‌‌‌های نوین ذخیره‌‌‌سازی انرژی و همچنین بهره‌‌‌برداری از پتانسیل‌‌‌های جدید بود. افزایش بهره‌‌‌وری در مصرف آب و توسعه نیروگاه‌‌‌های تلمبه ذخیره‌‌‌ای، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند ضمن حفظ منابع آبی، قابلیت اطمینان شبکه برق را در شرایط بحرانی افزایش دهد.
